ŁACIŃSKA TERMINOLOGIA PRAWNICZA
prof. UAM dr hab. Wojciech Dajczak
KOLOKWIUM –3pytania: 2 pierwsze pytanina tłumaczenie z języka polskiego na język łaciński, 3 pytanie: tłumaczenie z języka łacińskiego na język polski, może dotyczyć stosowania reguł, może odnosić się do kwestii wpływu łacińskiej terminologii prawniczej na kształtowanie się języków narodowych (hiszpański, francuski, włoski, angielski, niemiecki). Terminy: 8 marca, 14 marca, 11 kwietnia (usos).
CORPUS IURIS CIVILIS – (VIII w. p. n. e – VI w.n.e) teksty prawnicze, od XI stały się przedmiotem zainteresowania naukowego i praktycznego. Teksty prawnicze zawarte tam były podstawą rozwijanej w różnych miejscach Europy nauki. Przez około 600 lat do XIX stulecia nauka prawa w Europie była uprawiana wyłącznie w języku łacińskim a zasadniczą podstawą tej nauki były teksty zawarte w CORPUS IURIS CIVILIS. Od wieku XVIII następuje odejście, któ®e polegało na tym, iż stopniowo wprowadzało się języki narodowe, podjęto prace zmierzające do skodyfikowania prawa w językach narodowych. W toku tych prac często przejmowano terminy łacińskie, wykorzystywano pojęcia i konstrukcje prawne przy budowaniu narodowych regulacji praw. Wejście w życie narodowych kodeksów cywilnych: 1804 Code civil (francuski), 1896 – BGB (niemiecki). Szereg łacińskich reguł dot. interpretacji prawa jest obecnych w czasach współczesnych.
Prawo – Fas, Ius, Lex
ü Fas - wszelskie reguły organizacji społeczeństwa, uznawano, że obejmuje reguły o pochodzeniu nadprzyrodonym, wszelkie reguły godziwego postępowania, prawo sakralne
ü Ius -prawo ogólności; wszelkie prawo w szczególnosci tworzon przez ludzi
ü Lex -najwęższe znaczenie, początkowo wiązano z ustawą)
ü contra ius fasque – przeciw prawu boskiemu i ludzkiemu
ü fas est – jest rzeczą godziwą
ü Per fas et nefas – wszelkimi środkami godziwymi i niegodziwymi ( podkreśla skrajną determinację określonego działania)
ü ius est ars boni et aequi – prawo jest sztuką tego co dobre i sprawiedliwe
ü ius recipsit aeguitatem – prawo ma na względzie sprawiedliwość
ü summum ius summa iniura – najwyższe prawo najwyższym bezprawiem
ü dura lex sed lex – surowe prawo ale prawo
ü lex iubeat non disputet – prawo nakazuje, a nie dyskutuje
Nom.- lex (fem.)/ leges
Gen. – legis/ legum
Dat. - legi/legibus
Acc. - legem/leges
Voc. -lex/leges
Abl. - lege/legibus
Nom.- ius(neutr.) / iura
Gen. - iuris/iurum
Dat. - iuri/iuribus
Acc. - ius/iura
Voc. - ius/iura
Abl. - iure/iuribis
IUS
ü Ius naturale – reguły wspólne wszystkim istotom; w średniowieczku i na początku ery nowożytnej jedno z emanacji prawa boskiego, wzorzec dla prawodawców; od XVII odchodzenie od wiązania prawa naturalnego z prawem religijnym, reguły odpowiadające rozumowi.
ü Ius civile – prawo obywatelskie, stworzone przez obywateli dla obywateli; w nowożytnych czasach nowe znaczenie – prawo cywilne (reguły, które regulują stosunki prawne między równorzędnymi podmiotami).
ü Ius gentium – prawo rodów, określano reguły prawa, które były obecne w różnych porządkach prawnych, ma jakąs cechę uniwersalności: może być stosowana między Rzymianami I innymi narodami; w łącinie nowożytnej – reguły prawne, które porządkują relacje pomiędzy suwerennymi państwami, prawo międzynarodowe, prawo narodów.
ü Ius sanguinis – właściwe jest prawo kraju pochodzenia; prawo krwi.
ü Ius soli –właściwym porządkiem prawnym jest porządek kraju, w którym się znajdujemy; prawo ziemii.
ü Ius commune – prawo powszechne (wspólne): regulacje wspólne dla różnych krajów europejskich.
Ius
1. Zbiór tekstów prawnych właściwych dla danego porządku prawnego
2. Ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi (jeden z warunków efektywnego funkcjonowania prawa; nie można powołać się na nieznajomość prawa)
1. Systematyka porządku prawnego
Ius publicum – ius privatum
Publicus ius est quod ad statum rei romanae spectat, privatum quod ad singulorum utilitatem – prawem publicznym jest to, prawo, które odnosi się do organizacji i funkcjonowania państwa (regulacje dot. podziału terytorialnego państwa, prawo podatkowe, system finansów publicznych, prawo karne, procedury budowlane, celne itd.), prawem prywatnym jest to, kóre odnosi się do korzyści poszczególnych indywdualnych osób ( normy, które regulują np. zawieranie umów pomiędzy osobami, które będą regulowały dziedziczenie, zasady dziedziczenia, zawieranie małżeństw itd.)
Ius publicum privatorum pactis mutari non potest – prawo publiczne nie może zmieniać prywatnych umów (naruszenie zasady: zmiana warunków kredytowania bank - klient)
Privatorum conventio iuri publico non derogat - umowa prywatna nie uchyla prawa publicznego, w umowie prywatnej nie możemy uchylić regulacji wynikającej z prawa pubicznego.
2. Rodzaje uprawnień
ü ius in personam - ius in rem
ius in personam - prawo względem osoby; przykład umowa pożyczki: uprawnienie do żądania zwrotu ius in rem: prawo względem rzeczy przykład : własciciel pilota:-ktoś zabral, uprawnienie:odebranie pilota
ü ius cogens – ius dispostivum
ius cogens - uprawnienie o charakterze bezwględnym, stanowczym; jeżeli norma prawna ma taki charakter to oznacza ze kazde postepowanie wbrew normie będzie naruszeniem prawa)
ius dispositivum - uprawnienie o charakterze fakultatywnym, względnym
ü ius generale – ius speciale
ius generale - uprawnienie o charakterze powszechnym
ius speciale – uprawnienie szczególne, przysługujące określonemu, ograsniczonemu kręgu podmiotów
ü ius speciale – ius singulare
Triada uprawnien właścicielskich
ü ius disponendi (uprawnienie do rozporządzania przedmiotem uprawnienia); ius possidendi (uprawnienie do posiadania, faktycznego władania obiektem); ius fruendi (prawo do pobierania korzyści z obiektu do którego mamy uprawnienia); ius acquisitum (uprawnienie do nabycia własności) = ius quaesitum
ü ius apellationis (prawo do wniesienia apelacji, uprawnienie do wniesienia środka zaskarżenia od wyroku cywilnego) = ius avocandi (prawo odwołania się) = ius provocationis (możliwość wniesienia zaskarżenia od wyroku karnego)
ü ius cavendi (uprawnienie do chronienia;uprawnienie do podjęcia działań w celu usunięcia ewentualnego zagrożenia); ius coercendi (uprawnenia do karcenia; uprawnienia władzy publicznej do karania przypadków naruszenia porządku publicznego); ius gladii (prawo miecza, uprawnienie do użycia siły zbrojnej)
Ius singulare est, quod contra tenorem rationis propter aliquam utilitatem auctoritate constituentum introductum est – prawem szczególnym ( przywilejem) jest to, co zostało wprowadzowe wbrew ogólnej zasadzie z powodu jakiejś użyteczności, z mocy autoryteu tego, kto może stanowić prawo
privilegium – przywilej
privilegium causae (uprzywilejowane traktowanie w procesie, egzekucji) = privilegium exigendi
privilegium favorabile (przywilej, który przysługuje ściśle określonej grupie podmiotów)
privilegia fisci (uprawnienie w zakresie prawa podatkowego)
LEX
Lex
I. Prawo stanowione
I.1.reguły dotyczące obowiązywania prawa stanowionego
ü lex posterior derogat priori – ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą
ü lex posterior generalis non derogat legi priori speciali – ogólna ustawa późniejsza nie uchyla wcześniejszej ustawy szczegółowej
ü lex specialis derogat legi generali – ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną
ü lex superior derogat legi inferiori – ustawa wyższa uchyla ustawę niższą (akt prawny wyższego rzędu uchyla akt prawny niższego rzędu)
ü lex retro non agit = lex prospicit, non respicit (art. 3 kc) – prawo nie działa wstecz = ustawa patrzy w przyszłość, a nie w przeszłość
ü cessante ratione legis cessat ipsa lex – wtedy, gdy odpada uzasadnienie ustawy ustawa przestaje obowiązywać
ü lex iniusta non est lex – ustawa niesłuszna nie jest ustawą (prawodawcy nie można wszystkiego)
ü inter arma silent leges - pomiędzy armatami ustawy milczą; w okresie wojny ustawy ulegają zawieszeniu, w okresie konfliktów zbrojnych dopuszcza się szczególną regulację prawną
I.1.2. szczególne reguły dotyczące obowiązywania prawa karnego
ü nulla poena sine lege = nullum crimen sine lege – nie można wymierzyć kary jeśli tego nie przewiduje ustawa = nie ma przestępstwa bez ustawy ( nie można nikomu wymierzyć kary, jeżeli czyn zarzucany nie był przestępstwem w chwili jego popełnienia)
ü nullum crimen sine poena – nie ma przestępstwa bez kary
I.2.1. Reguły dotyczące interpretacji innych problemów interpretacji tekstów prawnych (prawa stanowionego)
ü benignius leg es interpretandae sunt, quo voluntas larum conservetur – właściwe jest takie interpretowanie ustaw, które zachowuje zamiar ustawodawcy
ü in legibus magis simplicitas quam difficultas placet – w ustawach bardziej stosowna jest prostota jak złożoność
ü ubi lex non distinquit, nec nos distinguere debemus = lege non distinguente nec nostrum est distinguere – tam, gdzie ustawa nie wprowadza rozróżnień nie powinniśmy my takich rozróżnień wprowadzać
ü in maiore minus est – w tym, co jest większe mieści się to, co jest mniejsze
I.2.2. Zwroty określające typy argumentacji w ramach interpretacji tekstów prawnych
ü argumentum a maiore ad minus – argument z większego na mniejsze
ü argumentum a minore ad mauis – argument z mniejszego na większe
ü argumentum a contrario – argument sprzeciwieństwa
ü argumentum a simili – argument z podobieństwa
ü argumentum a silentio – argument z milczenia
I.2.3. Zwroty określające przepisy ustawy z uwagi na sankcję ich naruszenia
ü lex imperfecta – ustawa niedoskonała; nie przewiduje żadnych ujemnych konsekwencji jej naruszenia
ü lex minus quam perfecta – ustawa mniej jak doskonała; ustawa, która przewiduje określoną kare, ale czynność sprzeczna z ustawą jest ważna
ü lex perfecta – ustawa doskonała; ustawa, której naruszenie powoduje nieważność sprzecznej z ustawą czynności
ü lex plus quam perfecta – ustawa więcej jak doskonała; wszystkie możliwe sankcje: czynność sprzeczna z ustawą nieważna, dolegliwość dla naruszającego ustawę
II.1 konkretny porządek prawny
ü lex causae – stosujemy prawo właściwe danej sprawie
ü lex domicilii – prawo właściwe dla miejsca zamieszkania
ü lex fori – prawo sądu
ü lex loci actus – prawo miejsca dokonania czynności
ü lex loci celebrationis – prawo miejsca dokonania aktu uroczystego (ceremonii)
ü lex loci contractus – prawo miejsca, w którym została zawarta umowa
ü lex patriae – prawo ojczyste, prawo tego kraju, którego obywatelem jest osoba
ü lex rei sitae – prawo położenia rzeczy
IUS PRIVATUM
bonum/bona – majątek, mienie
res corporales – rzeczy, obiekty materialne
res incorporales – rzeczy niematerialne
Obligatio/obligationes – zobowiązanie, wierzytelność, / zobowiązania
Dominium/proprietas – własność
Iura in re aliena – prawa na rzeczy cudze
possessio – posiadanie (faktyczne władanie rzeczą)
Ius quod ad personas pertinent – prawo dotyczące sytuacji osobistej podmiotów prawa
IUS QUOD AD PERSONAS PERTINENT
Matrimonium = coniux (małżonek, współmałżonek) / maritus (mąż) / vir(mąż) +coniux (żona)/ marita (żona)/ uxor (żona)
Matrimonium legitimum – małżeństwo wywołujące skutki prawne, zgodne z prawem
Matrimonium putativum – małżeństwo mniemane, nieważne (można stwierdzić nieważność przed stwierdzeniem nieważności)
Parentes / genitores – rodzice
Mater / mater semper certa est – matka / matka jest zawsze pewna
Pater / pater est quem nuptiae demonstrat – ojciec / ojciec jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo
persona – osoba
ascendentes – wstępni
descendentes- zstępni
cognatus – krewny; osoba, z która mamy wspólnego przodka
affinis – powinowactwo; relacja pomiędzy małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka
OBLIGATIO
1. Obligatio – est vinculum iuris; zobowiązanie jest węzłem prawnym
2. Creditor (wierzyciel) – debitor (dłużnik)
3. Obligatio ex contractu (zobowiązanie umowy) / obligatio ex delicto (zobowiązanie z czynu niedozwolonego)
Obligatio quasi ex contractu (zobowiązanie jak gdyby z umowy) / obligation quasi ex del...
podpregierzem