POJĘCIE SOCJOLOGII JAKO NAUKI.doc

POJĘCIE SOCJOLOGII JAKO NAUKI

Pojęcie "socjologia" zostało użyte pierwszy raz przez Augusta Comte w "Kursie filozofii pozytywnej" (tom czwarty), która została wydana w 1837 roku we Francji. Termin ten służył do określenia człowieka w charakterze gatunku społecznego, nie skupiał się wyłącznie na rozpatrywaniu go pod względem biologicznym, odnosząc się w ten sposób do nurtu myślowego jaki wziął swój początek już w starożytności (Arystoteles) i uważał człowieka za istotę wyłącznie społeczną.

Etymologia wyrazu "socjologia" pokazuje, że jest on złożeniem dwóch słów ocios- społeczeństwo oraz logos-nauka, a wiec w dosłownym przekładzie jest to nauka o społeczeństwie. Na tak ogólnym określeniu tego słowa współczesna nauka jednak nie poprzestaje, gdyż do grupy nauk społecznych lub humanistycznych (np. socjologia, psychologia, prawo, kulturoznawstwo, historia, ekonomia) należy wiele dziedzin zajmujących się właśnie społeczeństwem. Ich zadaniem jest badanie człowieka w określonych zbiorowościach.

Socjologia określa współżycie w społeczeństwie, funkcjonowanie w określonych zbiorowościach ludzkich - bada zachowanie człowieka na tle ludzi. Dzieje się to na takiej samej zasadzie jak w innych dziedzinach, np. w historii bada się dawne dzieje ludzkości, prawo określa międzyludzkie zasady funkcjonowania, a ekonomia odnosi się do racjonalizmu w gospodarce.

Socjologia to nauka badająca współżycie społeczne, jego zarówno materialne, jak i niematerialne efekty, czynniki dzięki którym powstają , także ich rozwojem i zanikiem, zajmuje się badaniem ludzi pod względem ich uwarunkowania we wzajemnym współżyciu.

Socjologię można podzielić na dwa nurty: kontraktualistyczny i realistyczny. Wyznawcy tego pierwszego (Demokryt, J.J.Roussou) są przekonani, że wzajemne współżycie w społeczeństwie wynika z pewnej specyficznej umowy społecznej.

Realiści natomiast są zdania, że za współżycie jest uwarunkowane genetycznie, pierwotnie, czyli, że człowiek od zawsze żył w jakiejś zbiorowości ludzkiej, gdyż sam nie byłby w stanie przetrwać. Świadczą o tym takie fakty jak:

-natura biologiczna, czyli że człowiek rodząc się nie jest zdolny do życia w pojedynkę

-język

-cechy, które charakteryzują istotę ludzką mają swoje podłoże w kulturze

Efektem życia ludzi materialnym oraz niematerialnym jest kultura.

Z podanych wyżej rozważań wynika, że zakres jaki obejmuje nauka socjologii jest dość szeroki. Jego bogactwo wynika z jakże różnorodnego życia ludzkiego. Z uwagi na to, że w socjologii ogólnej można wyodrębnić osobne grupy socjologiczne, pojawiły się takie dyscypliny jak: socjologia wsi lub miasta, kultury, pracy medycyny, itd.

GŁÓWNE POJĘCIA POJAWIAJĄCE SIĘ W SOCJOLOGII

Współżycie społeczne określa należność człowieka do danej zbiorowości społecznej. Zbiorowość ta jest bardzo szerokim i ogólnym pojęciem jakie funkcjonuje w socjologii. Część socjologów jako bardziej ogólne dla określenia trwałej formy życia w grupie uważa pojęcie społeczeństwo. To pojęcie jednak ma odmienne znaczenie historyczne i używanie go jest czasem powodem nieporozumień. Termin zbiorowość społeczna określa neutralnie różnorodne zbiorowości ludzi.

W zbiorowościach społecznych możemy zauważyć następujące ich rodzaje: grupa społeczna, tłum, warstwa społeczne, zbiegowisko, publiczność, klasa itd.

Socjologia ma za zadanie sklasyfikować dokładnie różnorakie rodzaje zbiorowości, określenie charakteryzujących je cech, procesów jakie mogą w nich zachodzić oraz struktur, ponieważ - mimo iż zbiorowości społeczny to wytwory historyczne, czyli powstające w danym czasie w wyniku specyficznych warunków w danym okresie czasu i posiadają charakterystyczne cechy dla danego okresu w dziejach, w których zostały stworzone - to część cech procesów jakie w nich zachodzą oraz struktur jest stała i się powtarza mimo upływu czasu. Poddając analizie zbiorowości społeczne warto zwrócić uwagę na ich typy oraz struktury, będące obiektywnym obrazem ich funkcjonowania i rozwoju, a także ich obopólnego podporządkowania. Przy tym ważne jest, aby nie mylić pojęcia zbiorowości społecznej z terminem prostych zbiorów ludzkich.

Zbiorowość społeczna jest ogółem ludzi, którzy przebywają dłużej bądź krócej, przy konkretnych ramach czasowych, w takim skupisku, w którym ich wzajemna bezpośrednia styczność członków ze sobą jest wysoce prawdopodobna.

Zbiór społeczny to ogól ludzi, który powstał podczas praktyki wzajemnej symbiozy społecznej, a wiec zbiór ten obejmuje ludzi, odznaczających się jedną wspólną cechą, jaka została zauważona przez obserwatora z zewnątrz, niezależnie od tego czy ludzie ci mają tego świadomość czy też nie. Różnica między zbiorem społecznym a zbiorem logicznym jest taka, że jest on określony nie względem dowolnej cechy jaką zauważył obserwator, lecz na podstawie charakterystycznej cechy, kierujących się określonymi kryteriami, samych członków zbioru społecznego. Do głównych zbiorów społecznych zalicza się: zbiorowisko społeczne, oddzielne typy psychologiczno-społeczne oraz społeczną kategorię członkostwa.

Kategoria społeczna członkostwa jest ogółem ludzi, którzy w rozumieniu dystrybutywnym zostali sklasyfikowani podczas praktyki życia społecznego dla danej zbiorowości pod kątem określonych cech, przykładowo takich jak: płeć, miejsce pracy, wiek, stan rodzinny, stan cywilny, zawód, wykształcenie itp. Kategoria społeczna członkostwa jest powiązana z pozycją oraz rolą społeczną.

Pozycja społeczne jest zbiorem uprawnień, które z tytułu roli oraz odgrywanej funkcji posiada określona jednostka.

Rola społeczna jest to ogól działań i funkcji, jakie członek należący do zbiorowości może sprawować, czyli określa obowiązki jakie realizuje jednostka zbiorowości.

Zbiorowość społeczna to ogół ludzi, którzy są wzajemnie powiązani pod względem przynależności do zbiorowości. Do podstawowych typów zbiorowości społecznych zalicza się: zbiegowisko, publiczność, grupę społeczną oraz tłum.

Grupa społeczna to ogół ludzi, do których należy przynajmniej trzech członków wykazujących organizację społeczną we wzajemnych relacjach.

Organizacja społeczna występuje w następujących przypadkach działania:

- w podziale pracy, różnorodnym działaniu poszczególnych jednostek

- wzajemnym uzupełnianiu się tych różnorodnych działań

- w powtarzalności tychże różnych działań

- interpersonalności przedsięwzięć

- systemie, w którym kieruje się sankcjami za pomocą kar oraz nagród

Organizacja zbioru ludzi jest wówczas, gdy:

- istnieją normy społeczne, które pokazują każdemu z członków normy i zakazy jakie obowiązują w ogólnym zachowaniu

- obowiązują sankcje społeczne

Normy organizacyjne służą do określenia tego, jakie relacjami powinni kierować się członkowie określonej grupy w swoim działaniu oraz zaznaczają jakie zachowanie jest niedopuszczalne. Są one kanonem pewnych reguł i zasad postępowania dla jednostek w grupie. Klasyfikacja pozwala nam wyróżnić wzory idealne pozytywne, które określają idealne zachowanie członka grupy oraz wzory idealne negatywne, które pokazują zbiorowości jak nie należy postępować, wzory przeciętne pokazują minimum cech, jakie powinien wykazywać członek grupy. Nie należy mylić stereotypów społecznych ze wzorami społecznymi.

Stereotypy społeczne to pewne ustalone schematy, które przedstawiają rzeczy, sytuacje, osoby lub grupy społeczne, które w pewien sposób wartościują, ale nie mają charakteru normatywnego.

Powyższe elementy są charakterystyczne dla węższej lub szerszej zbiorowości społecznej i są jedną z części składającej się na całe środowisko społeczne ludzi.

Środowisko społeczne to ogół na jaki składają się poszczególne zbiory oraz zbiorowości społeczne, wartości społeczne o charakterze materialnym lub niematerialnym, którym człowiek podlega, stosunki społeczne stałe lub nietrwałe, regulowane oraz obowiązujące w grupie bądź te nieregulowane, lecz oparte na wzajemnej oraz bezpośredniej styczności z innymi grupami społecznymi lub jej pojedynczymi członkami.

POSTĘPY W SOCJOLOGII - JEJ TWÓRCY ORAZ ICH TEORIE

Twórcą socjologii uważa się filozofa Augusta Comte'a pochodzącego z Francji, który to poprzez wymyślenie tej nauki chciał przyczynić się do naprawy zaburzeń w funkcjonowaniu społeczeństwa. Comte główne skupiał się na dwóch wariantach współżycia społecznego, mianowicie:

- na stabilizacji społecznej

-na porządku społecznym

Comte wyodrębnił również dwa zakresy badawcze socjologii obejmujące:

- dynamikę społeczną, która bada zmiany w społeczeństwie i ich przyczynę

-statyka społeczna, która charakteryzuje społeczeństwo, bada je i opisuje

Uczony uważał, że najważniejszym czynnikiem, jaki sprzyja stabilizacji jest wspólnota przekonań całej społeczności. Zmianę społeczną uważał za proces przebieg ewolucyjny, poprzez który społeczeństwo jest zdolne do osiągania coraz to wyższych poziomów rozwoju. Efekt pracy Comte'a rozwinął angielski socjolog Herbert Spencer (żyjący w latach 1820-1903). Próbował on wyjaśnić zmiany społeczne oraz porządek poprzez porównanie ogółu społeczeństwa i żywego organizmu. Badacz twierdził, że socjologia pokazuje fundamentalne struktury społeczne oraz bada ich funkcjonalność na tle funkcjonowania określonego społeczeństwa. Spencer'a szczególnie lubił termin "przetrwania najlepiej przystosowanych" i posługiwał się nim w badaniach jakie prowadził nad zmianami w społeczeństwie, odnosząc się do darwinizmu społecznego, którego teoria głosiła, że wolne społeczeństwo, w które nie ingeruje w żaden sposób państwo i rząd, nieprzystosowani są skazani na unicestwienie.

Karol Marks (1818-1883) Uważany jest za kolejnego twórcę socjologii. Uczony ten był zdania, że główne prawa jakie dotyczą życia w społeczeństwie możliwe są do odnalezienia w ekonomicznej strukturze państwowej. Dokonał on podziału społeczeństwa na dwie klasy, mianowicie:

- ludzi, którzy posiadają środki produkcji

-ludzi, którzy nie posiadają środków produkcji

Podział ten według niego jest ciągłą przyczyną konfliktu między-klasowego, do konfliktu, który staje się przyczyną kryzysów ekonomicznych, a te pociągają za sobą początek nieznanych dotąd struktur społecznych. Tą teorię nazwanomaterializmem społecznym.

Za kolejnego uczonego w dziedzinie socjologii uważa się Emila Durkheima. Zainspirowany wynikami prac Spencer'a i Comte'a skupił się na problemie scalania społeczeństwa oraz tym co ma istotny wpływ na porządek społeczny. To czym się zajmował zostało określone za funkcjonalistyczne. Badacz pokazuje jak duży wpływ mają różne aspekty życia społecznego dla zachowania jedności całego społeczeństwa, przykładowo elementem spajającym są przekonania, wyznawane wartości, itd. Zgodność przyczynia się do stworzenia społeczeństwa, co razem Durkheim określił pojęciemsolidarność mechaniczna. Wskazywał przy tym, że równolegle z rozwojem oraz zróżnicowaniem w społeczeństwie, ludzie rozpoczęli pracę nad bardzo trudnymi i wyspecjalizowanym zadaniami przez co stali się zależni od siebie i wręcz sobie niezbędni. Tak pojęty związek pomiędzy poszczególnymi osobnikami w społeczeństwie, który sprowadza się do wzajemnej współzależności oraz wsparcia wg uczonego został nazwany solidarnością organiczną.

Następnym uczonym w tej dziedzinie, który pokazał nowe sfery współżycia w społeczeństwie był Max Weber (żyjący w latach 1864-1920). Naukowiec ten zasłużył się w rozkwicie wiedzy społecznej, a także metodologii socjologicznej. Podstawą jego zaabsorbowania były działania społeczne, zwłaszcza ; przekonania, zmiany, wartości, czy postawy jakimi ludzie kierują się w swoim zachowaniu. W celu wyjaśnienia czyjegoś postępowania powinniśmy najpierw go zrozumieć. Badacz sugerował socjologię, będącą wolną od wartościowania. Postulował eliminacje w przebiegu badań wszelkich założeń wstępnych oraz znaczących uprzedzeń. Weber był autorem tzw. typów idealnych, jest to konstrukcja pojęć jakiegokolwiek zjawiska, która określa najbardziej istotne jego części i która nadawałaby się do tego, aby przyrównać ją do dowolnego zjawiska z życia społeczeństwa.

Inną ważną postacią dziedziny socjologii był Georg Simmel (żyjący w latach 1858-1918).Odszedł on od porównywania wysuniętego przez Spencera społeczeństwa w odniesieniu do organizmu ludzkiego. Według niego społeczeństwo jest jak skomplikowana pajęczyna, skupisko wielokrotnych obopólnych relacji jakie zachodzą między jego poszczególnymi jednostkami, które są jak ciągłe interakcje. Ich postać stanowi najważniejsze zainteresowanie uczonego Simmel'a. Socjologia badacza została nazwana formalną. W swoich doświadczeniach pokazał wspólne aspekty dla struktur formalnych ludzi, sklasyfikował typy jakie istnieją w społeczeństwie i ze szczególnym zainteresowaniem poddawał analizie zjawisko "obcego", to jaką odgrywa rolę w kontakcie ze społeczeństwem. Simmel "obcym" nazywał tego, który wnosi znikomy wkład w życie zbiorowości, mimo iż formalnie uważany jest za jego członka, mimo iż jest raczej nieakceptowany i nie jest w stanie zintegrować się z grupą.

TEORIE SOCJOLOGII WE WSPÓŁCZESNOŚCI

Jako teorię uważa się wzajemnie powiązane zespoły pojęć oraz tez o tematyce wyjaśniającej procesy oraz zjawiska jakie zachodzą w rzeczywistości.

Za teorie socjologiczną uznaje się zbiór twierdzeń oraz pojęć, które mają za zadanie wyjaśnić zjawiska i zachowania społeczne. Odpowiednia teoria z dziedziny socjologii pozwala bowiem:

-zrozumieć sposób przebiegu pewnych zjawisk i procesów

-sformułować na tej zasadzie prognozę na przyszłość

-przewidzieć konieczne postępowanie dla postawionego konkretnego celu

Teorie socjologiczne w swej budowie zawierają najogólniejsze sensy dotyczące:

-co to jest społeczeństwo

*założenia naturalistyczne - obejmujące teorie, które uważają społeczeństwo za wytwór podobny do organizmu biologicznego

*założenia antynaturalistyczne - obejmujące teorie, w których społeczeństwo nie ma nic wspólnego ze zjawiskami natury biologicznej, czy przyrodniczej, akcentują przy tym fakt, że charakterystyczne dla społeczeństwa są: języki, kultura, symbole i wartości, a cechy te w przyrodzie nie maja miejsca

- jak należy badać społeczeństwo

* założenia formułujące sugestie indywidualizmu oraz fizykalizmu, czyli twierdzące, że do badania społeczeństwa należy wykorzystywać elementy ze świata przyrody

*założenia antynaturalistyczne oraz humanistyczne mówią, że do zbadania społeczeństwa najlepiej służą metody właściwe humanistyce.

Do założeń socjologii, które obecnie są najbardziej znane można zaliczyć teorie, które badają i wyjaśniają funkcjonowanie społeczne na skalę makro-społeczną oraz te, które zajmują się zjawiskami w skali mikro-społecznej. Dlatego powstał podział na następujące teorie:

- makropoziomowe- założenia, które opierają się o konflikt społeczny, strukturalno-funkcjonalistyczne

- mikropoziomowe, założenia które opierają się na wymianie społecznej, interakcjonizm symboliczny,

Termin funkcjonalizm (wspomniany przy nazwiskach takich jak Spencer, Durkheim, Tuner, Parsons) opiewa się na założeniu, że rzeczywistość społeczna jest systemem, który składa się z wzajemnie powiązanych elementów, będących przedmiotem badania w związku z ich konsekwencjami, lub funkcjami jakie odgrywają w większym systemie, przykładowo: za podstawową komórkę w społeczeństwie uważa się rodzinę, z tego względu, że umożliwia ona byt społeczeństwa w większej zbiorowości, oddziałuje na życie jednostki społeczeństwa oraz odbija się na członków w społeczeństwie. Pod pojęciem funkcjonalizmu rozumiane są zjawiska społeczne, które mają za zadanie zaspokoić potrzeby znacznych struktur społecznych, z którymi funkcjonują, co dzieje się na zasadzie, że część działa dla dobra całości. Funkcjonalizm jest to założenie, w którym ważne jest wyjaśnienie pewnych zjawisk w społeczeństwie, dzięki ustaleniom odpowiednich funkcji, jakie powinny one pełnić w kulturze danego społeczeństwa. Obecni wyznawcy funkcjonalizmu twierdzą, że główną tezą systemów społecznych jest wzrastające zróżnicowanie w strukturze poszczególnych części, podsystemów, ról, instytucji oraz pozycji społecznych itp.

Teoria konfliktu pokazuje, że społeczeństwo samo angażuje się według zasady, która mówi o podporządkowaniu się pewnych grup innym zbiorowością społecznym, a podleganie takie jest trwałe dzięki systemowi normatywnemu, prawo bądź świadomość społeczną. Z uwagi na to, że problemy poszczególnych grup są odmienne, część grup chce utrzymać władze i panowanie, a inne grupy walczą o zmianę sytuacji. Definiowana teoria konfliktu stawia nacisk na to, jakie skutki mogą przynieść tego rodzaju konflikty nierówności społecznych (ze względu na władzę, bogactwo, pieniądze, prestiż, opiekę zdrowotną czy mieszkanie) wśród ludzi. Z powodu tego rodzaju nierówności dochodzi do spięć, które narastając prowadzą do wybuchu różnego typu konfliktów społecznych czego wyrazem są strajki, zamieszki, protesty, demonstracje, zbrodnie, wojny, agresja biednych w stosunku do bogatych, kobiet wobec mężczyzn, konflikty pracowników z przełożonymi itd. Teoria głównie kładzie nacisk na sam konflikt, rywalizację pomiędzy grupami wchodzącymi w strukturę społeczeństwa. Omawiana wyżej teoria konfliktu została wyznaczona według Karola Marksa, który zauważył, że najbardziej widocznym problemem jest konflikt pomiędzy poszczególnymi klasami społecznymi. Inną teorię zauważają współcześni teoretycy, tacy jak Mils, Dorendof czy Colins, oni dopatrują się głównego konfliktu na tle etycznym, rasowym czy religijnym, lub międzypłciowego. Popierający tą koncepcję odwołują się często do prac Georgia Simmel'a, gdyż właśnie on w różnorakim stopniu pokazywał jaką moc ma siła dzieląca, a jaka spajająca ludzi. L.Coser jest zdania, że konflikt poza tym, że jest cechą immanentną społeczeństwa to dodatkowo czyni pewne wartości społeczne bardziej wyraźnymi. Jego zdaniem nasze członkostwo w różnego rodzaju grupach społecznych, religijnych, etnicznych, państwowych lub określonej płci, nie zezwala na to, aby społeczeństwo mogło się dzielić na dwie odrębne strony będące ze sobą na ścieżce wojennej, siły rozłamowe nie mogą przerwać więzi, gdyż każdy z nas posiada różną tożsamość. Uczeni, krytykujący teorię konfliktu zauważają jej skłonność do skupiania się na problemach dzielących ludzi, przynoszących konflikty w życiu i między ludźmi, jednocześnie nie zauważa ona wielu aspektów połączenia oraz zgody.

Teoria interakcyjna, inaczej interakcjonizm symboliczny, który skupia swą uwagę na konkretnych osobach, między którymi istnieje kontakt, relacje poprzez różne związki, symboliczne gesty, ludzie odbierają swoje wzajemne nastroje, przeobrażenia, metody postępowania i często błędnie odczytują. Na podstawie gestów spotkanych ludzi możemy odgadnąć ich myśli i przewidzieć ich zachowanie. Omawiana teoria próbuje wyjaśnić całość życia w społeczeństwie poprzez procesy wzajemnych relacji międzyludzkich, które są analizowane bez kontekstu historycznego, za kładą nacisk na subiektywny obraz, zwłaszcza na rolę symboli. Interakcjonizm symboliczny był inspirowany rozważaniami Maxa Wezera. Za największy dorobek uważa się osiągnięcia uczonych Uniwersytetu Chicago, zwracając uwagę na dwa nazwiska G.H.Heade i Gosmana, oni bowiem wyjaśnili na czym polega założenie mówiące o tym, że każdy odwet jednostki odbywa się przy użyciu symboli o konkretnym znaczeniu. Dzięki obserwacji relacji, jakie zachodzą pomiędzy ludźmi możliwe jest odczytanie znaczenia tych symboli, gdyż ich myślenie oraz odczuwanie pewnych bodźców odbywa się na tej samej zasadzie. Sprzymierzeńcy omawianej teorii skupiają swą uwagę na pojęciu tożsamości, zwracając największą uwagę na poczucie siebie, jako jednostka badają rozwijanie się tożsamości w procesie społecznym. Pokazują, że natura wzajemnych relacji między jednostkami oraz sposób w jaki się pokazują należy poddawać analizie w odniesieniu do wyobrażeń oraz zaistniałej sytuacji. Tak rozpatrywany problem pokazuje aktywną rolę jaką spełnia jednostka w swoim własnym rozwoju. Taka teoria nie traktuje ludzi jako obojętne jednostki społeczeństwa, lecz za osoby, które mogą dokonać wyboru i reagować na sytuacje jakie spotykają ich w codziennym życiu. Jednostka w tej teorii wysunęła się na centralną pozycją, czego nie można było zauważyć w teoriach funkcjonalnej oraz konfliktu. Teoria interakcyjna jest krytykowana za to, że pomija sformalizowane oraz zorganizowane przejawy życia społecznego, brak w niej zauważalnego wpływu, jakie zachodzą w kontakcie między ludźmi czy w wyniku sił społecznych. Według krytyków interakcjonizm symboliczny przecenia rolę aspektów świadomości oraz nie zauważa bogatych emocji jakie drzemią w człowieku.

Teoria wymiany społecznej, inaczej utylitarna, pokazuje społeczeństwo jako układ oddziaływań między ludźmi, a nie całościowy system. Swój początek wzięła od z pomysłu A. Smith'a na człowieka racjonalistę. Teoria przyjmuje, że stosunki jakie zachodzą w społeczeństwie są rodzajem wymiany pomiędzy poszczególnymi jej uczestnikami odpowiednich kosztów oraz korzyści dla osiągnięcia konkretnego celu. Badając wzajemne relacje międzyludzkie, i odnosząc się do omawianej teorii, uczeni stwierdzili, że to jak się człowiek zachowuje jest reakcją na to jak postępuje wcześniej inny człowiek, jednocześnie zaznaczając, że jest to podążanie za jak największą nagrodą przy jak najmniejszej karze. Teoria wymiany społecznej traktuje całokształt życia jako tzw. rynek ekonomiczny, w którym bez przerwy są dokonywane wymiany, transakcje pewnych wartości powiązanych z nagrodą lub karą. Społeczeństwo wraz z kulturą zradzają się dlatego, gdyż ludzie rozumni widzą w tym korzyści takie jak; dobre samopoczucie, szacunek, duma, kontrola, miłość czy inne, które scalają społeczeństwo. Wspomniana teoria wymiany w tym przypadku odnosi się do psychologii behawioralnej lub ekonomii. Życie społeczeństwa w myśl tego przekonania jest transakcją handlową oraz negocjacją w uzyskaniu jak najlepszych korzyści. Gdy czerpane korzyści z wzajemnych relacji są większe niż wysiłek konieczny do jej utrzymania, wzajemne relacje będą się utrzymywać dopóki ich się nie zakończy.

Teoria wymiany społecznej , której reprezentantem jest Georgia Romans została obecnie rozszerzona o badania wzajemnej styczności obyczajów oraz motywacji jakimi kierują ludzkie zachowania. W poglądzie skupienie zazwyczaj obejmuje relacje międzyludzkie, ze szczególnym naciskiem na trwałe związki jak przyjaźń czy małżeństwo. Przeciwnicy teorii uważają, że z łatwością można poddać wątpliwości jej główne założenie, gdyż ludzie bardzo często nie mają świadomości jakie skutki przyniesie ich zachowanie. Teoria wymiany postuluje bezpodstawnie, że ludzie operują w swych wzajemnych relacjach tzw. rachunkiem hedonistycznym, czyli chcą odnieść jak największą przyjemność i uniknąć bólu, co w praktyce powoduje coraz większe wzmaganie się w nich napięcia. Kolejną ujmą teorii jest to, że ignoruje ona wiele prawd społecznych , aktów takich jak heroizm lub miłość.

Ekonomia bada jak ludzie potrafią gospodarować, zaś psychologia skupia się na tym, jak poszczególne jednostki się zachowują. Socjologia traktuje o współistnieniu w społeczeństwie, a współczesne badania i nauki socjologiczne odpowiadają na pytanie: czym jest społeczeństwo.

TYPY ORAZ STRUKTURY W SPOŁECZEŃSTWIE

Społeczeństwo, jest jednym z podstawowych kategorii w socjologii, mimo to nie ma jednoznacznej definicji. Jako pojęcie zaczęło funkcjonować w filozofii społecznej około XVIII w., wówczas, gdy ludzie uświadomili sobie, że przy zbiorowych formach życia, które są zorganizowane, takich jak państwo, są także formy, tworzące się w sposób naturalny i spontaniczny, niezależnie od woli pojedynczej jednostki, a także że wspomniane formy tworzą pewną całość, która jest odpowiedzialna za wyznaczenie wszystkich zjawisk, jakie wiążą się z życiem społecznym. Takich koncepcji można się dopatrzeć głównie w badaniach przeprowadzonych przez Spencer'a i Comte'a.

We współczesnym pojęciu wg Jana Szczepańskiego społeczeństwo można podzielić na pięć grup, mianowicie:

- pierwszą grupę uznaje społeczeństwo za formę najszerszego skupiska ludzi, przykładowo za społeczeństwo uważane są ogromne zbiorowości terytorialne (europejskie, amerykańskie, azjatyckie czy afrykańskie) albo ogół zbiorowości, który zamyka się w określonym szerokim gronie. Jest to definicja społeczeństwa jaką podał Florian Znaniecki, był on zdania, że społeczeństwo jest ogółem zbiorowości w których skład wchodzi całokształt współistniejących oraz krzyżujących się z sobą grup, bądź też skrzyżowanych podporządkowanych pojedynczej przewodniej grupie , którą może być państwo, naród lub religie

-druga z grup definiuje społeczeństwo jako rozległą zbiorowość, będącą powiązaną z charakterystycznymi typami stosunków, zwłaszcza stosunków produkcji. Dlatego też określa się np. społeczeństwo feudalne, kapitalistyczne, niewolnicze czy komunistyczne

- trzecia z grup definiują terminy organizacyjne, które pokazują społeczeństwo jako całość urządzeń oraz instytucji, które to pozwalają jednostkom na zaspokojenie potrzeb oraz harmonijne współżycie, wspólny rozwój oraz rozszerzanie kultury. Państwo jako organizacja łączy ludzi, daje poczucie bezpieczeństwa, stara się zapewnić dobro jednostce, daje równouprawnienie oraz jednakowy rozwój tak dla miast jak i dla wsi.

- czwarta grupa terminów definiuje społeczeństwo, jako formę egzystencji człowieka, która uzupełnia bądź sprzeciwia się oddzielnemu funkcjonowaniu

- piąta grupa często rozumiana jest jako odmienne formy istnienia zbiorowego ludzi, nie należące do organizacji państwowej, przykładowo rząd a społeczeństwo lub władze miasta dla społeczeństwa.

W dzisiejszej socjologii wyjątkowo popularna stała się typologia społeczeństw z powodu uczestnictwa ludności podczas produkcji przemysłowej, dlatego wyodrębniono trzy rodzaje społeczeństw, mianowicie:

- społeczeństwo przedprzemysłowe (inaczej agrarne lub preindustrialne), czyli jeszcze nie uprzemysłowione, w którym przynajmniej 60% ludzi zajmuje się rolnictwem

- społeczeństwo przemysłowe (inaczej industrialne), czyli takie które częściowo zostało uprzemysłowione i przynajmniej 60% ludności pracuje w nim czynnie w zawodach nie związanych z rolnictwem

- społeczeństwo poprzemysłowe (inaczej postindustrialne), czyli takie, w którym większość ludzi zatrudnia się w usługach, a społeczeństwo po uprzemysłowieniu cechuje się:

* w obszarze sfery ekonomicznej szczególną rolę mają finanse, handel, ubezpieczenia, usługi, administracja państwowa, nauka i oświata

* w sferze społecznej dominującą rolę mają zawody personalne, mające związek z nauką

* w sferze technologii główną rolę ma technologia intelektualna opierająca się na informatyce oraz teorii informacji

* w strukturze metodologii centralna abstrakcyjna myśl jest związana z symulacją, modelowaniem oraz analizach systemowych

* prognozy na przyszłość (futurologia)

* przyjęcie wiedzy za najwyższy czynnik przy rozwiązywaniu kulturalnym, ekonomicznym czy politycznym

Klasyfikacja społeczeństwa pod kątem typów stosunków w społeczeństwie:

- masowe

- globalne

Społeczeństwo masowe to zbiorowość, w której znacznie mniej ludzi wyraża swe poglądy, w stosunku do ludzi którzy je odbierają, przyczyną tego jest organizacja środków mających za zadanie masowy przekaz, nie pozwala ona bowiem jednostce na przedstawienie własnych racji. Charakterystyczną cechą społeczeństwa masowego jest to, że przetwarzanie poglądów jest kontrolowane przez władze.

...