1.Przyczyny podjęcia reform ustrojowych w Polsce w II połowie XVIII w.
- zła sytuacja kraju wynikająca ze stagnacji politycznej i gospodarczej w czasach saskich;
- postulowanie konieczności reform przez „familię Czartoryskich”; - działalność szkól z nowoczesnym programem nauczania (Collegium Nobilium) – demopolizacja szkolnictwa jezuickiego; - uznanie na Sejmie konwokacyjnym poprzedzającym wybór króla, że przyjęte przez Sejm konstytucje nie wzmagaj godz. wybranego monarchy.
2.Scharakteryzuj reformy sejmu konwokacyjnego z 1764 r.
Sejm konwokacyjny obradowa w 1764r. pod laska Adama Kazimierza Czartoryskiego. Prace ustawodawcze posuwaly się bardzo szybko. W ciągu 7 tygodni uchwalono 180 ustaw. Sejm ze swej natury byl skonfederowany, dlatego decyzje podejmował większością głosów. Mimo to Czartoryskim udało się przeprowadzić tylko niektóre reformy i to za pomocą róznych wybiegów prawnych: uchwalono regulamin obrad sejmu , i przyjęto że niektóre mniej ważne (materie ekonomiczne ) sprawy będą przyjmowane większością głosów, natomiast sprawy o większym znaczeniu państwowym będą wymagały jednomyślności (materia status). Zakazano posłom przysięgania na instrukcje poselskie. Powołano komisje sejmowe(deputacje). przygotowujące projekty uchwał dla obrad plenarnych a)gospodarczeUtworzenie komisji skarbowej osobno dla Korony o Litwy wybieranej przez sejm na okres 2 lat, na czele z podskarbim do którego obowiązków należało: - ściąganie podatków, - decydowanie o wydatkach skarbowych, - sprawowanie patronatu nad Komisją Dobrego Porządku w miastach (królewskich), - sprawowanie jurysdykcji w sprawach handlowych, - czuwanie nad rozwojem przemysłu i handlu, transportu, komunikacji rzecznej i lądowej, - zniesienie przywileju celnego szlachty, - wprowadzenie cła generalnego (zniesienie ceł prywatnych oraz myt), - uporządkowanie poprzez ujednolicenie systemu miar i wag.
b) wojskowe -
utworzenie komisji wojskowej (koronnej i Litewskiej) której zadaniem było spraw3owanie kontroli nad hetmanami (nie zrealizowano), - kontrola wydatków na siły zbrojne oraz unowocześnienie i szkolenie oddziałów wojskowych, - komisja wojskowa pełniła także funkcje sądowe wobec osób wojskowych w sprawach przeciwko nim wniesionych przez osoby cywilne.
c) zmiany w sejmowaniu
zniesienie przysięgi posłów na instrukcje poselskie, - uchwalenie regulaminu obrad (sprawy mniej ważne) tzw. materie ekonomiczne (większość spraw skarbowych) miały być przyjmowane większością głosów a sprawy o większym znaczeniu państwowym tzw. materie status nadal wymagały jednomyślności.- wyłączono szlachtę („Hołotę”, nieposesjonatów) z prawa uczestnictwa w sejmikach, - wprowadzono instytucję sejmów skonfederowanych( po zebraniu się sejmu zawiązywano konfederacje osobne dla sejmu i senatu, które obradowały najczęściej w izbach połączonych i nie mogły być zrywane, - uchwały podejmowano większością głosów (w dobie stanisławowskiej w tej formie obradowała większość sejmów), - w ostatnim dniu konwokacji 23.06.1974r. zawiązano konfederacje generalną na czas nieokreślony.-
d)inne
-zniesiono jurydyki szlacheckie w miastach królewskich (nieruchomości szlacheckie w miastach królewskich nie podlegające władzom miejskim; rozbijały jednolitość prawną miast)
-zniesiono sądownictwo prywatne w miastach
-wprowadzono lustrację królewszczyzn
-wprowadzono zasadę orzekania wyroków sądowych większością głosów
- utworzono sieć placówek dyplomatycznych i konsularnych w Europie.
3. Przedstaw uchwały sejmy delegacyjnego (sejmu replikowskiego ) 1767-68
-Zawiązanie sejmu –pretekstem zawiązania sejmu był postulat równouprawnienia różnowierców(konfederacja w Litwie-Słucku - Toruniu – Koronie 1767), brak zgody króla i Familii Czartoryskich na ten postulat oraz zawiązanie konfederacji generalnej w Radomiu (1767) w obronie wiary katolickiej. Rosja wykorzystała jako pretekst do sterroryzowania sejmu (ambasador rosyjski aresztował i zesłał na 5 lat do Kaługi grupę aktywnych opozycjonistów na czele z posłem kościerzyńskim Józefem Wybickim i biskupem Kajetanem Sołykiem), który w następstwie wyłonił delegacje mającą uprawnienia sejmowe, podjęła ona pod presją Mikołaja Repnina jednomyślne uchwały przywracające prawo kardynalne, które miały charakter ustawy, nie wolno było ich zmieniać a tylko rozszerzyć do nich zaliczono:
- liberum veto,
- wolną elekcję,
- wyłączność szlachty w zakresie posiadania ziemi,
- prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, - dożywotność urzędów i nadań królewszczyzn, - zasadę jrdnomyśloności przy uchwalaniu praw materia status w odniesieniu do podatków, liczebności wojska, wypowiadania wojen i zawierania pokoju, organizacji sejmu i sejmików, nobilitacji i nadawania szlachectwa polskiego szlachcicowi zagranicznemu, - zasade większościową – tylko przy sprawach materii ekonomicznej, - powiększenie składu senatu o hetmanów, - prawa dla innowierców i równouprawnienie w dostępie do urzędów publicznych.
4. Omów reformy sejmu czteroletniego(wielkiego)
Sporą część rozważań nad reformą państwa poświęconego kontynuacji przebudowy ustroju administracyjnego. Postulowano oparcie zarządu państwa na zasadach centralizacji i biurokratyzmu – stworzenie fachowego aparatu urzędniczego i płatności służby w administracji.
Do głównych promotorów reformy państwa zaliczamy:
- Antoni Popławski- reformował ogólne wskazania dotyczące kształtowania poszczególnych działów administracji specjalnej (problem zwiększenia zaludnienia kraju, sprawy komunikacji, bezpieczeństwa wewnętrznego, próby reorganizacji urzędów w duchu biurokratyzmu), jak i praktyczne rozwiązania w zakresie działalności lokalnych organów zarządu wewnętrznego.
- Wincenty Skrzetuski, Hieronim Stroynowski – opisywali i interpretowali instytucje administracji publicznej, postulując rozbudowę i usprawnienie policji krajowej
- Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj- wywarli wpływ na reformy ustrojowe przeprowadzone podczas Sejmu Czteroletniego
- Remigiusz Ładowski – propagował idee absolutyzmu, był przeciwko przywilejom politycznym szlachty, postulował pełne podporządkowanie się społeczeństwa władzy najwyższej.
- Józef Wybicki- popierał idee silnej, opartej na prawie policyjnym administracji oraz interwencjonizm państwa w sprawach gospodarczych
3.05.1791- uchwalono konstytucję realizującą postulaty rzeczników reformy państwa;
-stworzono nowoczesną strukturę administracji państwowej szczebla centralnego, kształtując podstawy odpowiedzialności konstytucyjnej i parlamentarnej ministrów
-administracja lokalna została w znacznym stopniu przekazywana władzy rządowej
- administrację wiejską ze względu na opór szlachty pozostawiono w gestii właścicieli dóbr ziemskich
Straż praw: król, prymas,5 ministrów, następca tronu, marszałek sejmu
Zarząd lokalny: komisja porządkowa cywilno-wojskowa w województwach, stanach i powiatach
Komisje rządowe „obojga narodów”: Wojska, Policji, Skarbu, Edukacji Narodowej
-uchwalenie konstytucji 3 maja
- prawo o miastach (przyznające prawa publiczne mieszkańcom miast królewskich)
- tzw. Podatek dochodowy dziesiątego grosza na utrzymanie armii
- zniesienie Rady Nieustającej
- uchwała o ewakuacji wojsk rosyjskich i ich magazynów z terytorium RP
- przyjęcie projektu redukcji wojska do 100 tys. Przez reklamację
- wprowadzenie niezależnej Deputacji Spraw Zagranicznych
- powołanie licznych komisji ds. finansowych, gospodarki, wojskowości
5. Przedstaw zarządzanie państwem w ustawodawstwie sejmu grodzieńskiego (1793) i w czasie insurekcji kościuszkowskiej
Sejm grodzieński(1793)
Konfederacja targowicka(1792) dążyła do obalenia Sejmu Wielkiego. Ostatecznie mimo obalenia Konstytucji 3 maja i przywrócenia wielu dawnych rozwiązań ustrojowych pozostawiono sporo w odniesieniu do dokonanych wcześniej reform administracyjnych .
Ustawodawstwo sejmu grodzieńskiego na czele administracji postawiło Radę Nieustającą (król + 24 członków wybieranych przez sejm na 4 lata ) wyposażając je we władzę, przez nikogo nie kontrolowaną, w okresie między sejmami.
Pełniejsze podporządkowanie podległych magistratur, a więc departamentów resortowych, komisji rządowych i wojewódzkich komisji porządkowych
Podporządkowano wszystkie komisje centralne odpowiednim departamentom Rady.
Komisje miały ponownie działać odrębnie dla Korony i wielkiego Księstwa Litewskiego.
Komisja Policji(ogólna administracja kraju) - nie wprowadzono zmian
Rada Nieustająca : król + 24 członków; 6 departamentów(+departament edukacji)
Komisja rządowa koronna i litewska : Wojska, Policji, Skarbu, Edukacji Narodowej
Zarząd lokalny: komisja porządkowa cywilno-wojskowa w województwach
Insurekcja kościuszkowska (1794)
Naczelna władza rządowo-administracyjna – Rada Zastępcza Tymczasowa, potem Rada Najwyższa Narodowa.
Na Litwie powołano Deputację Centralną Wielkiego Księstwa Litewskiego
Rada Najwyższa dzieliła się na 8 wydziałów : Porządku, Bezpieczeństwa, Sprawiedliwości, Skarbu, Żywności, Potrzeb Wojskowych, Interesów Zagranicznych i Instrukcji Narodowej. W jej skład wchodzili : Naczelnik siły zbrojnej narodowej, 8 członków (kierowników poszczególnych resortów) i 32 zastępców.
Rada objęła bezpośrednie kierownictwo całej administracji :
Administrację terenową powierzono komisjom porządkowym, które cechowała daleko idąca specjalizacja resortowa. Dzieliły się na analogiczne wydziały jako Rada Najwyższa, a wchodzący w ich skład komisarze ponosili odpowiedzialność polityczną i prawną.
Najniższy szczebel administracji powstańczej-dozory na czele z dozorcami. Ustanowienie Uniwersałem połanieckim z 7.05.1794. Dozorcą mógł zostać każdy mieszkaniec , powiatu, pełnili oni funkcję arbitrów w sprawach spornych pomiędzy dworem a wsią. Odwołania od decyzji dozorców miały rozstrzygać wojewódzkie komisje porządkowe. Ponadto należały do ich obowiązków: sporządzanie spisów ludności, nadzór nad utrzymaniem dróg i mostów, rozwojem lotnictwa, ochrona lasów, szkolnictwem wiejskim.
Stworzony przez insurekcję system władz był ostatnim etapem realizacji reform administracyjnych w dobie przedrozbiorowej.
Rada Zastępcza Tymczasowa
Deputacja Centralna W.K. Litewskiego
Rada Najwyższa Narodowa: naczelnik+8 członków + 32 zastępców
8 wydziałów: Porządku, Bezpieczeństwa, Sprawiedliwości, Skarbu, Żywności, Potrzeb Wojskowych, Interesów Zagranicznych i Instrukcji Narodowej
W czasie powstania kościuszkowskiego podjęto próbę stworzenia administracji publicznej na terenie wsi, kraj miał się dzielić na dozory obejmujące 1000-1200 gospodarstw. Na czele dozoru stał dozorca, powoływany przez ciała samorządowe szlachty, mieszczaństwa, a nawet chłopów.
6. Ziemie polskie w czasie I wojny światowej 1914-1918 organizacja władz okupacyjnych, akt z 5XI.1916r.
Polacy od dawna oczekiwali na wojnę która obalić miałaby system zbudowany na Kongresie Wiedeńskim w 1815r. odbudowę państwowości polskiej wiązano z orientacją na jedno z państw zaborczych lub na pomoc mocarstw zachodnich. Wyrazem tego było utworzenie przedstawicielstw narodowych u boku państw zaborczych. Po ustąpieniu wojsk rosyjskich z królestwa w 1915r. weszły na ich miejsce wojska niemieckie i austriackie. Utworzono 2 generalne gubernatorstwa obszarów okupowanych – niemieckie z siedzibą w Warszawie (32 powiaty) oraz austriackie z siedzibą w Liblinie (27 powiatów). Zniesiono podział na Gubernie. Wkraczając na teren Królestwa wojska okupantów zastały polskie komitety obywatelskie i straż i obywatelską pod nazwą milicji. Okupant niemiecki objął administracje cywilną i połączył a nią żandarmerię i sądownictwo karno-policyjne.
Władze okupacyjne zachowały samorząd gminny istniejący w Królestwie Polskim. Ze swojej inicjatywy utworzyły samorządy w miastach, następnie w powiatach. Tak ukształtowany podział terytorium Królestwa przetrwał do odzyskania niepodległości przez Polskę (1918).
akt z 5.11.1916
Tym aktem cesarz Niemiec i Austrii proklamowali utworzenie Księstwa Polskiego, tworu państwowego ściśle uzależnionego od mocarstw centralnych i mającego służyć ich celom. Akt nie precyzował granic ani systemów rządów w Królestwie (poza formą monarchiczną). Zmierzał na pobór rekruta na okupacyjnym terenie.
pierwszym organem proklamowanego Królestwa stała się Tymczasowa Rada Stanu(1916, 25 członków: 15 z Niemiec i 10 z Austrii). W obliczu nadchodzącej klęski Niemiec Rada ta w sierpniu 1917r, podała się do dymisji. W administracji i w życiu gospodarczym dominowali okupanci z Niemiec, wyzyskiwali okupowaną przez nich część Królestwa do swoich celów, czerpiąc z niej środki żywności, wywożąc maszyny z fabryk i siłę roboczą do Niemiec. Austria: tam zarówno w dowództwie wojskowym jak i na stanowisku komisarzy cywilnych w powiatach byli Polacy. Władze okupacyjne skupiały wszelkie gałęzie administracji. Najwcześniej w ręce Polaków wróciła oświata powołano Krajową Radę Szkolna jako organ opiniodawczy; następnie sądownictwo.
7. Struktura władz i urzędów w zaborze austriackim do 1809
Samorząd terytorialny
- zarząd miejski- magistrat, rajcowie, syndykatowi, kasjerowi
- zarząd wiejski- dominium
Austria nie prześladowała niby Kościoła, sama katolicka; ale cesarz Józef II. (1780-1790) miał swoje pojęcia o Kościele, które wychodziły na to, że duchowieństwo winno być narzędziem do tym wszechstronniejszej egzekucji wielkiego widzimisię absolutnego monarchy. Reformy osławione „józefińskie” obejmowały jednak nie tylko sprawy kościelne, ale cały krąg życia publicznego; naczelną zaś ich zasadą było, że wszystko, co podlega cesarzowi, ma być zgermanizowane. W roku 1785 nakazano, że musi ustąpić z urzędu, kto w ciągu trzech lat nie wyuczył się języka niemieckiego. Nastał zalew kraju przez urzędników niemieckich (i zgermanizowanych Czechów). Szlachta utraciła w zaborze austriackim od razu swój samorząd, a samo używanie dawnych polskich tytułów ścigane było olbrzymią grzywna 500 dukatów. Urządzone we Lwowie namiestnictwo, pod którego zwierzchnictwem podzielono kraj zabrany na sześć cyrkułów, zawiadywanych przez niemiecko-czeskich urzędników. Stosując życie publiczne do niemieckich prowincji austriackich, zaprowadzono podział szlachty na stany : „magnacki” i „rycerski”, którym pozwolono od roku 1782 wybierać „ deputatów” na „sejmy postulatowe” galicyjsko- lodomeryjskie, z prawem upraszania namiestnika, żeby był łaskaw złożyć u stóp tronu wyrazy wiernopoddańcze, z dodatkiem najpokorniejszej prośby o coś takiego, co rządowi miłe. Królewszczyzny skonfiskowano od razu; tenutarjuszów pozostawiono jeszcze dożywotnio, ale kazano płacić do skarbu połowę dochodów. Zaprowadzono od razu pobór rekruta, nieznany zgoła w Polsce.
W stosunkach administracji wiejskiej pozostawiono sądownictwo dziedziców, lecz kazano im trzymać osobnych urzędników sądowych, t. zw. Justycjariuszów, którzy musieli posiadać aprobatę urzędu cyrkularnego.
8. Ustrój władz i urzędów w zaborze rosyjskim do 1807(zarządzanie ziemiami po zaborach)
Urzędy ziemskie- prawnik ziemski, asesorzy
Magistrat- burmistrz, radni
Samorząd szlachecki- szlachta osiadła, uprawniona do udziału w zgromadzeniach
Pod zaborem rosyjskim niemal niczego nie zmieniono w urzędach krajowych, a zreformowany przez Komisję Edukacyjną uniwersytet wileński tworzył nadal przybytek rozwoju intelektualnego. Pozostały nie tylko dawne tytuły, ale też urzędy administracji polskiej i podział kraju na powiaty; jednakże w miarę wymierania urzędników coraz rzadziej dopuszczano do wyboru nowych, a zaczęto wprowadzać urzędy rosyjskie. Samorząd ocaliła tylko szlachta, wybierająca nadal marszałków powiatowych- ale nie było już ustroju parlamentarnego. Moskwa działała systematycznie: wpierw postanowiono osłabić katolicyzm, a walkę z Kościołem rozpoczęto od unii, która od początku podlegała wielkiemu prześladowaniu.
9. Omów ustrój administracyjny w zaborze pruskim do 1806-1807
Organy samorządu prowincjonalnego to:
sejmik prowincjonalny
wydział prowincjonalny z udziałem dyrektora krajowego
w każdym powiecie istniał:
sejmik powiatowy
wydział powiatowy
w miastach – rady miejskie
We wsiach:
przedstawicielstwa gminne
zarządy gminne
W zaborze pruskim zabrano się od razu do usilnej polityki germanizacyjnej, starając się zarazem o pozbawienie Polaków własności ziemskiej w przeróżne sposoby, chytre. Podstępne i jawnie bezprawne. W roku 1777 w „regencji” kwidzyńskiej Polak kupił majątek od Niemca. Prezes regencji dostał za to naganę. Królewszczyzny po dziewięciu latach oddano w zawiadywanie specjalnym urzędom.
Ziemie, przywłaszczone przez Prusy w trzech rozbiorach, podzielone były na trzy prowincje: Prusy południowe z departamentami poznańskim, kaliskim i warszawskim; Prusy Nowowschodnie z departamentami płockim i białostockim i Śląsk Nowy, t. j. księstwo siewierskie z zabranym skrawkiem województwa krakowskiego. Ustawy sądowe wprowadzono od razu pruskie ( Corpus iuris Fridericiani ) i poczęto do tego stosować prawo prywatne. W roku 1797 wprowadzono do wszelkich spraw cywilnych pruskie „Allgemeines Landrecht”.
W każdym z pięciu departamentów były urzędy zwane początkowo „Kriegs- und –Domaenen- Kammer”. Należało do nich zaopatrywanie wojska, zarząd królewszczyzn, pobór podatków, bezpieczeństwo publiczne i policja w ogóle , szkolnictwo i nadzór nad duchowieństwem. Urzędnikami wykonawczymi są landrat w powiecie, stadtrat w mieście; pomocnikami ich są kreistrat w mieście, justycjajusz na wsi, w królewszczyznach amtman. W każdym departamencie jest regencja złożona z dwóch wydziałów, wyznaczonych do sądownictwa. Naczelny prezes regencji ze swym wydziałem sprawuje instancję wyższą ; wydział niższy ma na czele dyrektora. Spory od 200 talarów wyżej mogą odwoływać się do Berlina. Regencje sądzą sprawy kryminalne, prócz najdrobniejszych. Do drobiazgów sądowych były „Kreisjustizkommissionen” i „Kreisgerichte” .
10. Przesłanki odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 roku
Zewnętrzne:
-wybuch I wojny światowej
-stanowiska państw zaborczych w kwestii polskiej
-znaczenie rewolucji rosyjskiej w umiędzynarodowieniu sprawy Polskiej (dekrety władzy sowieckiej „O prawie narodów do
samostanowienia” i „O anulowaniu traktatów rozbiorowych” )
-rewolucje w Niemczech i na Węgrzech
wewnętrzne:
-działalność dyplomatyczna Polaków ( Dmowskiego, Paderewskiego, Piłsudzkiego)
-orientacje polityczne w społeczeństwie polskim przed wybuchem wojny i trakcie jej trwania (prorosyjska, proaustriacka, rewolucyjna tzw.
Koncepcja wojna wojnie )
-działalność parlamentarna Polaków
-działalność propaństwowa : komitetów obywatelskich, organizacji społecznych, formacji porządkowych, tymczasowej rady stanu i rady
regencyjnej .
Wojny w latach 1914-1918 miały wpływ na losy sprawy polskiej po wybuchu rewolucji w lutym 1917 r. uznano prawo narodu polskiego do niepodległości. Do Polski odnosiła się też deklaracja praw narodów Rosji z 15.11.1917r. o możliwości utworzenia samodzielnego państwa. Kolejne proklamacje w tym zakresie ogłoszono po zwycięstwie rewolucji rosyjskiej kierowanej przez bolszewików . W wyniku tych wydarzeń u schyłku 1918 wzmocniła się pozycja państw centralnych. Rosja Radziecka podpisała narzucone przez Niemcy warunki pokoju w Brześciu nad Bugiem(12.02.1918). W wyniku tego aktu zwiększył się obszar ziem okupowanych przez Niemcy.
Państwa ententy zaczęły dostrzegać potrzebę resuscytacji państwa polskiego. Komitet Narodowy Polski usilnie zabiegał o uznanie za jeden z celów toczącej się wojny odbudowę Polski. W tej sprawie najbardziej doniosłe znaczenie polityczne miało orędzie prezydenta USA.
11. Omów przebieg kształtowania się państwa polskiego w 1918-1921
Powołanie we wrześniu w 1917 r. z inicjatywy Niemiec i Austrii Rady Regencyjnej w miejsce tymczasowej Rady stanu, sprawującej początkowo zwierzchnictwo nad nieliczna polską siła zbrojną. Powołanie przez Radę Regencyjną u schyłku 1917 roku królewsko-polskiego rządu tworzącego stopniowo nowe ministerstwa. 15.X.1918r. posłowie polscy wchodzący w skład parlamentu austriackiego podjęli uchwałę o uznaniu się za obywateli państwa polskiego. 28.X stronnictwa polityczne Galicji powołały Polską Komisję Likwidacyjną-tymczasowy organ o uprawnieniach ustawodawczych i wykonawczych na czele której stanął Wincenty Witos.Powstanie w nocy 6/7.XI Tymczasowego Rządu Ludowego w Lublinie na czele którego stanął I.Daszyński rząd ten ogłosił manifest, który przewidział nadanie Polsce ustroju republiki Parlamentarnej gwarantujący wszystkim obywatelom równe prawa polityczne, oraz przeprowadził szereg radykalnych reform kluczowych gałęzi gospodarki.
Ośrodki władzy na ziemiach polskich jesienią 1918:
Rada Regencyjna- powołana w listopadzie 1917 z inicjatywy cesarza niemieckiego i austriackiego miejsce Tymczasowej Rady Stanu; miała spełniać funkcje ustawodawcze i wykonawcze poprzez Radę Ministrów, premierami byli: Jan Kucharzewski, Jan Kanty Steczkowski, Józef Świerzyński
Polska Komisja Likwidacyjna (28.09.1918) – powstanie w Krakowie, na czele : Rada Narodowa dla księstwa Cieszyńskiego
Naczelna Rada Ludowa- 3 osobowy komitet powołany 11 listopada przez uwarunkowanych działaczy wielkopolskich
Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej (tzw. Rząd Lubelski) – 6/7.11.1918 Lublin- przedstawiciele PPS, PPSD, PSL „Wyzwolenie” i radykalne odłamy inteligencji; trzon gabinetu: piłsudczycy, członkowie „ Konwentu A”. 7.11 rząd ten ogłosił program w formie manifestu pt. „ Do Ludu Polskiego”. Deklarował przejęcie władzy aż do czasu zwołania sejmu ustawodawczego oraz przeprowadzenia reform( m.in. rolnej, nacjonalizacji gospodarki, 8h dzień pracy).
Przejęcie władzy przez Piłsudzkiego:
10.11.1918- Piłsudzki przybywa do Warszawy, w obawie przed wystąpieniami anarchii i rewolucji, dekretem z 11 listopada Rada Regencyjna przekazuje Piłsudzkiemu naczelne dowództwo nad tworzącym się wojskiem.
14.11.1918- Piłsudzki jako naczelnik państwa wydaje dwa dekrety: o wyborach do Sejmu Ustawodawczego oraz o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego
Piłsudzki dążył do porozumienia z prawicą i uspokojenia sytuacji w kraju, nowy rząd tworzy Ignacy Paderewski. 16.11.1919 Paderewski premierem; nowy rząd zostaje uznany przez Komitet Narodowy Polski w Paryżu i państwa Ententy
Wybory do Sejmu Ustawodawczego:
26.01.1919- wybory do jednoizbowego parlamentu. Głównym zadaniem sejmu miało być stworzenie podstaw ustrojowych państwa
Pierwsze wybory przyniosły sukces prawicy
10.02.1919- otwarcie przez Naczelnika Państwa sesji Sejmu;
20.02.1919- złożenie urzędu przez Piłsudzkiego i ponowne powierzenie urzędu Naczelnika Państwa Piłsudzkiemu na podstawie tzw. Małej Konstytucji
Walka o granice
Koncepcje granic: federacyjna i inkorporacyjna
Ustalenie granicy zachodniej w północnej – na mocy konferencji pokojowej w Wersalu i zrywności ludności polskiej ( powstanie wielkopolskie i 3 śląskie), oraz plebiscytów na Śląsku, Warmii, Mazurach, Powiślu
Ustalenie granicy wschodniej – wojna z Rosją Radziecką, traktat ryski (18.03.1921)- od Dźwiny po Zbrucz
Ustalenie granicy południowej- ustalenia między Narodowym Wyborem i Polską Partią Narodową w Cieszynie. Złamanie umowy przez stronę czeską (23.01.1919); ostateczne rozstrzygnięcie sporu polsko – czeskiego przez Radę Ambasadorów „ Wielkiej Piątki”
Polska- 43,8% Czechy- 56,8% Polacy czuli się pokrzywdzeni
Zajęcie Zaolzia (1938)
Ustalenie granicy z Litwą ( sprawa Żeligowskiego), Łotwą i Rumunią
Ostatecznie terytorium Polski w 1923 wynosiło 388,4 tys. km 2, 27,2 mln ludności( w tym 65% Polaków).
12. Kształtowanie się ustroju Polski w latach 1918-1921r.
Niepodległa Polska ukształtowała się jako państwo o kapitalistycznym ustroju społecznym. Powstające lokalne i centralne organy państwowe stały na stanowisku zachowania w Polsce ustroju opartego na zasadzie prywatnej własności środków produkcji. Zwalczały wystąpienia części robotników i chłopów godzące w podstawy ustroju kapitalistycznego. Dążenia ugrupowań rewolucyjnych zmierzające do wprowadzenia ustroju socjalistycznego zakończyły się fiaskiem. Podstawy i gwarancje prywatnej własności środków produkcji zostały zawarte w art. 99 Konstytucji z 1921r. zasadzie tej nie nadano jednak charakteru absolutnego, uwzględniając dążenia mas pracujących do przebudowy istniejącej struktury własności. Art.99 przewidywał zniesienie lub ograniczenie prawa własności jednie ze względu wyższej użyteczności, w drodze ustawodawczej i za odszkodowaniem. W formie ustawy państwo mogło określić jakie dobra i w jakim zakresie mają stanowić ze względów publicznych wyłączną własność państwową. Natomiast ustrój polityczny po utworzeniu państwa polskiego został określony dekretem z 22.11.1918r. do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego. Władzę ustawodawczą wykonywała Rada Ministrów i Tymczasowy Naczelnik Państwa (J.Piłsudski). Wydawane przez Radę Ministrów Tymczasowy Naczelnika dekrety traciły moc obowiązującą w wypadku nieprzedstawienie ich do zatwierdzenia na pierwszym posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego. Mała Konstytucja z 20.II.1919r. powierzając stanowisko Naczelnika Państwa J.Piłsudskiemu stanęła na stanowisku koncentracji władzy państwowej w Sejmie Ustawodawczym. Wyrażało się to w wyposażeniu sejmu we władzę suwerenną w nieokreśleniu jego kadencji i uzależnieniu od niego organów wykonawczych. Sejmowi przysługiwało wyłączne uprawnienie do uchwalania ustaw, które ogłaszał Marszałek sejmu za kontrasygnatą prezydenta i właściwego ministra. Naczelnik państwa i ministrowie podporządkowani sejmowi. Naczelnik reprezentował państwo w stosunkach międzynarodowych i stał na czele administracji cywilnej i wojskowej. Za swą działalność ponosił odpowiedzialność ponosił przed sejmem, każdy jego akt państwowy wymagał kontrasygnaty właściwego ministra. Na podstawie porozumienia z sejmem naczelnika powoływał rząd
13. Kompetencje władzy ustawodawczej według konstytucji z 1921roku
Władza ustawodawcza należała do sejmu i senatu. Kadencja sejmu i senatu trwała 5lat. Rozwiązanie sejmu przed upływem kadencji mogło nastąpić na mocy decyzji prezydenta, podjętej za zgodą 3/5 liczby senatu. Organizację i tryb funkcjonowania sejmu i senatu określała konstytucja i regulaminy. Kompetencje dzielono na ustawodawcze, kontrolne, elekcyjne i ustrojodawcze.
-ustawodawcze polegały na stanowieniu praw publicznych i prywatnych i skupiały się one w sejmie i senacie. Konstytucja marcowa wymagała ustawy dla uchwalenia budżetu państwa, nakładania podatków, ustalania liczby wojska, udzielania amnestii, ratyfikowania traktatów i różnych ważnych spraw. Inicjatywa ustawodawcza przysługiwała rządowi i sejmowi. Senat mógł dokonać poprawek w uchwalonych przez sejm ustawach
-kontrolne przysługiwały w pełnym zakresie sejmowi i w ograniczonym senatowi. Prawo interpelacji przysługiwało obu izbom, prawo pociągania ministrów do odpowiedzialności tylko sejmowi. Formą kontroli było wyrażenie zgody na wypowiedzenie przez prezydenta wojny i zawarcie pokoju oraz zatwierdzenie stanu wyjątkowego wprowadzonego przez rade ministrów
-ustrojodawcze uprawniały sejm i senat do dokonywania zmian i rewizji konstytucji
14. Kompetencje władzy wykonawczej według konstytucji z 1921 roku
Władzę wykonawczą sprawowali w II RP: prezydent, rada ministrów oraz ministrowie. Prezydent RP był wybierany przez zgromadzenie narodowe na 7lat, zajmował stanowisko głowy państwa, stał na czele organów władzy wykonawczej, reprezentował państwo w stosunkach międzynarodowych, do jego kompetencji należało mianowanie i odwoływanie rządu, mianowanie poszczególnych ministrów na wniosek prezesa rady ministrów, obsadzanie wyższych urzędów cywilnych i wojskowych, sprawowanie zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi, zawieranie umów międzynarodowych, przysługiwało mu również prawo wydawania rozporządzeń wykonawczych i zarządzeń. W zakresie władzy ustawodawczej prezydent zwoływał, zamykał i odraczał sesje sejmu i senatu, podpisywał ustawy w raz z ministrami i zarządzał ich publikację, w zakresie władzy sądowej mianował sędziów oraz decydował o stosowania prawa łaski. Radę ministrów tworzyli premier oraz ministrowie, decydowała ona o ogólnym kierunku polityki wewnętrznej i zewnętrznej rządu, występowała z projektami ustaw i przedstawiała coroczne zamknięcie rachunków państwowych do parlamentarnego zatwierdzenia, ponadto załatwiała sprawy przekazane jej przez ustawy zwykłe, zasady realizowała poprzez uchwalanie rozporządzeń wykonawczych, zarządzeń i podejmowanie uchwał. Ministrowie byli mianowani przez prezydenta na wniosek premiera, ponosili odpowiedzialność konstytucyjną i parlamentarna, uczestniczyli w pracach RM i kierowali resortami
15. Wolności, prawa i obowiązki obywatelskie w konstytucji marcowej
Działalność sejmu pozostawała pod wpływem idei liberalizmu uznającej prawa podmiotowe jednostki ograniczające wszechwładze państwa, w konstytucji marcowej wiele jej artykułów było poświęconych prawom obywatelskim wśród których możemy wyróżnić:-prawo polityczne zabezpieczały demokratyczne założenia ustroju. Obejmowały czynne i bierne prawo wyborcze do sejmu i senatu, prawo piastowania urzędów i innych stanowisk publicznych
-prawa obywatelskie stanowiły równość wobec prawa, prawo do ochrony życia, wolności i mienia, prawo dochodzenia swych krzywd i strat w drodze sądowej. Ograniczenia wolności osobistej były dopuszczalne jedynie w wypadkach przewidzianych przez ustawy karne i tylko na mocy władz wyroków sądowych
-prawa społeczne to prawo do ochrony pracy, zakaz pracy zarobkowej dzieci poniżej 15lat, prawo do bezpłatnej nauki w szkołach państwowych i samorządowych, prawo do ubezpieczenia społecznego na wypadek niezdolności do pracy lub bezrobocia, prawo do ochrony macierzyństwa
-prawo wolnościowe obejmowały wolność na obszarze państwa, tajemnice listów, wolność myśli i przekonań, wolność słowa i prasy, wolność sumienia i wyznania, nietykalność mieszkania, nietykalność własności. Prawa obywatelskie nie miały charakteru bezwzględnego, podlegały różnorodnym ograniczeniom które uzasadniano koniecznością zabezpieczenia praw innych obywateli a przede wszystkim interesów państwa, natomiast do powszechnych obowiązków obywateli należały, obowiązek wierności RP, sumienne wykonywanie obowiązków publicznych, szanowanie i przestrzeganie konstytucji i innych aktów prawnych, obowiązek służby wojskowej, ponoszenia ciężarów świadczeń publicznych, obowiązek wychowywania swoich dzieci na prawych obywateli i zapewnienie im co najmniej początkowego wykształcenia, w ówczesnych warunkach istniał rozdźwięk między posiadaniem praw wolnościowych a możliwością ich wykonywania tym wiekszy, im mniejsze były dochody, stopien wykształcenia, poziom kulturalny jednostki czy grupy społecznej. Realizacja spraw społecznych zależała również od sytuacji gospodarczej kraju i decyzji organów ustawodawczych i wykonawczych
16. Zmiany ustroju politycznego państwa, wprowadzone przez nowelę sierpniową w...
Ulcia2911