rodzina.doc

Pojęcie rodziny i jej funkcje

                                          - treść referatu przedstawionego

                                          w formie pogadanki dla rodziców

mgr Joanna Michałowska

1.     Pojęcie rodziny

Rodzina jest przedmiotem wielu dyscyplin naukowych. Fakt ten znajduje odzwierciedlenie w najczęściej spotykanych określeniach dotyczących rodziny. W zależności od potrzeby i kontekstu rozważań charakteryzuje się ją jako żywy organizm, układ stosunków interpersonalnych, podstawowe środowisko wychowawcze, małą grupę społeczną, komórkę społeczno-ekonomiczną itp.[1]

Powszechność i różnorodność odmian tej podstawowej formy życia społecznego, jaką jest rodzina sprzyjały formowaniu rozmaitych definicji.[2] Definicje rodziny podkreślają jej uniwersalny charakter i ścisły związek         z funkcjonowaniem społeczeństwa. Jedna z nich ujmuje pojęcie rodziny następująco: „Definiując rodzinę można ją określić jako zbiorowość ludzi, grupę społeczna powiązaną ze sobą więzią małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa, adopcji”.[3] Kathenn Newland dodaje: Rodziny istnieją we wszystkich społecznościach ludzkich po to, by płodzić i wychowywać potomstwo i w ten sposób zapewnić przetrwanie danej grupy. Nie ma innej instytucji, która okazałaby się zdolna do zapewnienia takiej osobistej, zindywidualizowanej opieki i ochrony, jaką potrafią dawać sobie nawzajem członkowie rodziny. W wielu społecznościach rodzina stanowi przy tym również podstawową komórkę ekonomiczną (produkcyjną), lecz nawet            i wtedy, gdy rynek przejmuje znaczną część gospodarczej działalności komórki rodziny i tak utrzymują się jej funkcje bytowe (utrzymanie), żywienie, wychowanie.[4] W socjologicznych definicjach rodziny podkreśla się także, że spełnia ona dwa doniosłe dla społeczeństwa zadania, którymi są prokreacja      i socjalizacja młodego pokolenia. Najbardziej charakterystyczne dla tych definicji jest postrzeganie rodziny, która:

1)    stanowi uznany społecznie typ trwałego obcowania płciowego;

2)    jest instytucjonalną formą małżeństwa;

3)    zapewnia pewien system nomenklatury określające stosunki pokrewieństwa;

4)    jest swoistą jednostką gospodarczą, zapewniającą przede wszystkim dzieciom utrzymanie i wychowanie;

5)    jest grupą społeczną na ogół stale zamieszkującą wspólnie.[5]

Wśród różnych sposobów definiowania rodziny, w których uwzględnione są wymienione cechy szczególną uwagę zwraca się na ujęcie                              J. Szczepańskiego: ”Rodzina jest grupą złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i stosunkiem rodzinnym – dzieci”.[6] Szczególne znaczenie ma więź małżeńska, ponieważ z prawnego punktu widzenia jest ona podstawą istnienia rodziny.[7]

              Rodzina, zarówno w sensie biologicznym jak i społecznym jest systemem, ma cechy charakterystyczne dla funkcjonowania systemów, określoną strukturę umożliwiającą funkcjonowanie oraz przystosowanie się do wewnętrznych i zewnętrznych zmian – stwierdza M. Radochoński. Odznacza się także równowagą między stałością i zmianą pozwalającą zachować wartość i spójność systemu. Zdaniem M. Radochońskiego rodzina jest systemem psychospołecznym posiadającym hierarchiczną organizację, którą tworzą mniejsze jednostki strukturalne, jakimi są podsystemy (pojedynczy człowiek, diady, triady).[8] F. Adamski stwierdza, że rodzina to pewna struktura posiadająca stałe ramy, nie zawsze sformalizowane, wewnątrz, których przebiega życie i zachowanie małżeńsko – rodzinne. Jest to zatem system modelowych zachowań zachodzących pomiędzy członkami rodziny oraz rodziną a siłami zewnętrznymi, które na nią oddziałują.[9] Oznacza to, że rodzina jest zorganizowaną i zróżnicowaną całością,                o charakterze dynamicznym, funkcjonującym w szerszym systemie, na który składają się warunki życia w społeczeństwie globalnym i w określonej sytuacji ekonomicznej, społecznej i politycznej. Wielu badaczy w swych badaniach przyjmuje za punkt wyjścia pogląd, że rodzina jako system stanowi pewną całość, będącą czymś więcej niż prostą sumą tworzących ją jednostek.[10] Rodzina jako system psychospołeczny zajmuje określone miejsce w hierarchii większych zbiorowości i poprzez swą strukturę oraz funkcje jest ściśle powiązana ze społeczeństwem, w którym żyje.[11]

              Z historycznego punktu widzenia rodzina jest najstarszą i najczęściej występującą formą życia społecznego od najdawniejszych etapów dziejów ludzkich bez względu na różne jej odmiany i kulturowe uwarunkowania.[12] Rodzina stanowi, więc podstawę istnienia społeczeństwa. W literaturze socjologicznej rodzinę traktuje się jako instytucję społeczną, często                z podkreśleniem, że jest to grupa i instytucja społeczna o charakterze pierwotnym, podstawowym. Rodzina odgrywała i nadal odgrywa doniosłą rolę w procesach socjalizacyjno – wychowawczych stwarzając optymalne warunki życiowego funkcjonowania ludzi również w pozarodzinnych, ważnych dla społeczeństwa rolach. Zaspokaja też istotne potrzeby jednostki ludzkiej. Prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa i prawidłowe funkcjonowanie rodzin żyjących w tym społeczeństwie są ze sobą integralnie związane.[13]

2.    Funkcje rodziny

Funkcje rodziny są ściśle związane z jej strukturą. Współzależność członków, wzajemne ich oddziaływanie na siebie, układ ról pełnionych w tej grupie społecznej, wszystko to wpływa na pełnienie pewnych funkcji.[14] Rodzina jest, jak powiedzieliśmy, instytucją realizującą podstawowe funkcje społeczne, to znaczy takie, bez których nie można sobie wyobrazić istnienia    i funkcjonowania społeczeństwa.[15] Każda grupa społeczna w tym i rodzina, posiada istotną cechę, mianowicie realizuje pewne, specyficzne dla niej zadania.

Termin funkcja oznacza pewną działalność skierowaną na określony cel, kontynuowaną w ramach danej struktury społecznej bądź dla podtrzymania danej społeczności w jej stanie normalnym, bądź dla zaspokojenia potrzeb jednostkowych.[16] Stąd pojęciem funkcje rodziny obejmuje się cele, do których zmierza życie i działalność rodzinna oraz zadania, które pełni rodzina zaspokajając potrzeby swych członków i całego społeczeństwa.[17]

Funkcje rodziny badacze postrzegają i ujmują rozmaicie, tak, co do samego ich nazewnictwa, jak i liczebności. Zależy to między innymi od założeń i celów badawczych, przyświecających danemu autorowi, od tego, za jaką teorią czy ideologią rodziny się opowiada. Jednak wszystkie te podziały   i wyliczenia funkcji rodziny dadzą się wyprowadzić ze szczegółowej analizy poszczególnych elementów występujących w definicjach rodziny, ale przede wszystkim wyprowadza się je z odpowiedniej praktyki życia rodzinnego, jej działalności, zadań.[18] Funkcje rodziny można też rozważać z punktu widzenia zadań spełnianych na rzecz społeczeństwa oraz zadań swych członków.[19]

              Z polskich socjologów najwięcej funkcji rodziny, bo aż dziesięć, wyodrębnia Z. Tyszka. Są to:

1. Materialno - ekonomiczna. Funkcja ta obejmuje zaspokajanie   materialnych potrzeb członków rodziny. Składnikami jej są cztery   podfunkcje: produkcyjna, zarobkowa, gospodarcza i usługowo – konsumpcyjna.

2.  Opiekuńczo – zabezpieczająca. Polega na materialnym i fizycznym zabezpieczeniu członków rodziny w niezbędne do życia środki oraz wspomaganie osób niesprawnych i innych wymagających czasowej lub stałej opieki.

3.    Prokreacyjna. Jest formą zaspokajania emocjonalno – rodzicielskich potrzeb współmałżonków i reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa.

4.   Seksualna. Funkcja ta jest społecznie, powszechnie akceptowaną formą współżycia płciowego.

5.  Legalizacyjno – kontrolna. Polega na sankcjonowaniu zachowań                   i działań uznanych za niewłaściwe poza rodziną, nadzorowaniu postępowania członka rodziny oraz pozostałych członków w celu zapobiegania ewentualnym odstępstwom od norm i wzorów przyjętych w rodzinie za obowiązujące.

6.   Socjalizacyjna. Polega na wprowadzeniu dziecka w świat kultury danego społeczeństwa, przygotowanie do samodzielnego pełnienia ról społecznych oraz wzajemne dostosowanie osobowości małżonków.

7.  Klasowa. Pochodzenie z danej rodziny wstępnie określa pozycję społeczną członków w strukturze społeczeństwa.

8.    Kulturalna. Ma na celu zapoznanie młodego pokolenia z dziejami kultury danego społeczeństwa, wpojenie norm i wartości, przekazywanie dziedzictwa kulturowego, dbałość o przeżycia estetyczne.

9.    Rekreacyjno – towarzyska. Dom rodzinny jako miejsce wypoczynku, dbałość wszystkich członków o dobrą atmosferę w rodzinie                       i o nawiązywanie kontaktów towarzyskich przez osoby wchodzące    w jej skład.

10. Emocjonalno – ekspresyjna. Wyraża się w zaspokajaniu najważniejszych potrzeb emocjonalnych członków rodziny (miłość, wzajemne oparcie, poczucie bezpieczeństwa, swobodne wyrażanie swojej osobowości).[20]

Zdaniem J. Maciaszkowej wyodrębnienie funkcji rodziny wiąże się      z podkreśleniem jej instytucjonalnego charakteru. Kiedy natomiast spostrzegamy ją jako grupę społeczną, wówczas szczególną uwagę zwracamy na więzi zarówno wewnątrz rodziny, jak i z otoczeniem społecznym.[21] Z. Tyszka uważa, że można wyróżnić dziesięć podstawowych rodzajów więzi odpowiadających w znacznym stopniu wyodrębnionym wcześniej funkcjom. Są to więzi: opiekuńcza, krwi, seksualna, kontrolna, klasowa, socjalizacyjno-wychowawcza, kulturalna, ekonomiczna, towarzyska, emocjonalno-ekspresyjna.[22]

                            Jak już wspomniano socjologowie wymieniają wiele funkcji rodziny     i podają różna ich liczbę. Ta różnorodność poglądów wynika z tego, że nie da się jednoznacznie przypisać rodzinie określonego, sztywnego gorsetu funkcji, jakie ma do spełnienia. Istnieją oczywiście pewne funkcje, których żadna inna instytucja nie może zastąpić, np.: rozrodczość, jednakże spełnienie innych zadań jest zależne od różnych czynników, między innymi od: ustroju państwowego, wyznawanej religii, środowiska terytorialnego, statusu materialnego, poziomu intelektualnego rodziców, struktury rodziny, podziału obowiązków i władzy, wieku dzieci, więzi łączącej członków rodziny itd. Funkcjonowanie rodziny w jej różnorodnych płaszczyznach uniemożliwia w zasadzie sprecyzowanie jednego i niezmiennego kanonu funkcji, tym bardziej, że na przestrzeni dziejów zmieniły się zadania i funkcje rodziny: jedne zanikały inne ulegały modyfikacji. [23]

BIBLIOGRAFIA

2