Rola, zadania i kompetencje pedagoga pracy.doc

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski

w Olsztynie

WYDZIAŁ NAUK TECHNICZNYCH

Kierunek

EDUKACJA TECHNICZNO-INFORMATYCZNA

Rola, zadania i kompetencje pedagoga pracy

Wykonali:

Abendrot Amadeusz

Wąsiewicz Maciej

Olsztyn 2010

1. Podstawowe definicje

Pedagogika pracy to dział pedagogiki, którego przedmiotem badań jest praca ludzka, jej różnorodne uwarunkowania i wpływ wychowawczy na jednostkę, znaczenie pracy wytwórczej w kształceniu ogólnym, dostosowane stanowiska pracy do człowieka (ergonomia), przystosowanie pracownika do jego warunków pracy, itp.

Pedagogika pracy, wykrystalizowała się jako dyscyplina naukowa, której przedmiotem badań są pedagogiczne aspekty relacji: człowiek – wychowanie – praca, dopiero w latach siedemdziesiątych wieku XX. Związana jest nierozłącznie z ruchami społecznymi, szczególnie z zagadnieniami stosunku człowieka do pracy.

1.1 Trzy znaczenia terminu "pedagog pracy"

Przyjęło się uważać, że pedagog pracy to pracownik zajmujący się działalnością pedagogiczną, umiejący i chcący pracować z młodzieżą i z dorosłymi nad wyrabianiem w nich postawy dobrego człowieka, dobrego obywatela i dobrego pracownika zarazem, przy tym pracownika osiągającego mistrzostwo w zawodzie oraz pełne zadowolenie z wykonywania powierzonych mu zadań zawodowych i społecznych.

Pojęcie pedagoga pracy można rozpatrywać w trzech podstawowych znaczeniach: potocznym (szerokim), profesjonalnym i naukowym.

W znaczeniu potocznym będzie nim każdy nauczyciel szkoły ogólnokształcącej i zawodowej, każdy pracownik trudniący się w zakładzie pracy działalnością dydaktyczno-wychowawczą, każdy rodzic oraz każdy organizator różnych prac, który bierze udział, świadomie lub nieświadomie, w realizacji zadań dotyczących wychowania przez pracę, do pracy i w procesie pracy. Dopiero realizując tak pojęte wychowanie możemy uzyskiwać pożądane efekty w dziedzinie kształtowania bogatej osobowości zawodowej.

W realizacji zadań wychowania przez pracę poważna rola przypada rodzicom i domowi rodzinnemu, ale także różnym grupom nauczycieli i wychowawców na różnych poziomach kształcenia.

Szczególnie jednak wyróżnimy w tym przypadku nauczycieli i instruktorów zawodu oraz mistrzów w zakładach pracy, od których mądrości, umiejętności, wysiłku i taktu pedagogicznego zależy w dużym stopniu jakość postaw i pracy każdego ucznia szkoły zawodowej oraz każdego pracownika. Tylko na konkretnym stanowisku pracy lub w konkretnej sytuacji działaniowej można najlepiej, w pełni skutecznie, kształtować stosunek do pracy, jak również zrozumienie roli pracy w życiu człowieka, kraju, społeczeństwa.

Ważne zadania spoczywają także na innych grupach nauczycielskich i pracowniczych, w tym na nauczycielach wychowania technicznego w szkołach ogólnokształcących, na nauczycielach przedmiotów ogólnokształcących i teoretycznych przedmiotów zawodowych w szkołach zawodowych oraz na nadzorze technicznym i na zespołach kierowniczych zakładów pracy. Chodzi więc o to, aby każdy z wyżej wymienionych widział i rozumiał potrzebę oraz był przygotowany do realizacji tak nakreślonych zadań wychowawczych szkoły i zakładu pracy.

Pojęcie pedagoga pracy w znaczeniu profesjonalnym jest związane z pracownikiem prowadzącym działalność pedagogiczną, legitymującym się specjalnym wykształceniem w zakresie pedagogiki pracy i dyscyplin z nią związanych oraz zajmującym odpowiednie do posiadanych kwalifikacji stanowisko pracy, tj. stanowisko pedagoga pracy.

Przed pedagogiem profesjonalistą A. Radziewicz-Winnicki stawiał dwie grupy zadań:

              1. Zadania pedagoga pracy będącego kierownikiem służb pracowniczych

bądź głównym specjalistą do spraw pracowniczych,

              2. Zadania pedagoga pełniącego funkcję samodzielnego specjalisty w zakresie                               pedagogiki pracy.

Do podstawowych zadań pedagoga pracy należy przede wszystkim organizowanie i prowadzenie bieżącej, codziennej działalności społeczno-wychowawczej i humanizacyjnej.

Traktując rzecz szerzej - przed pedagogiem pracy (w rozumieniu profesjonalnym) można postawić następujące zadania ogólne:

- inicjowanie, organizowanie, koordynowanie i realizowanie zadań wychowania przez pracę, do pracy i w procesie pracy, zgodnie z nakreślonymi w danym zakresie celami ogólnymi i szczegółowymi;

- organizowanie i koordynowanie łączności szkoły z zakładami pracy i z życiem gospodarczym kraju;

- inicjowanie i prowadzenie różnych form dokształcania i doskonalenia zawodowego pracowników, gwarantujących dochodzenie do mistrzostwa w zawodzie, a tym samym uzyskiwania coraz wyższej wydajności i jakości pracy oraz pełnego zadowolenia z jej wykonywania;

- inicjowanie, organizowanie i prowadzenie różnych form przekwalifikowywania pracowniczego i tą drogą gwarantowanie utrzymania pracy;

- organizowanie, koordynowanie i realizowanie szeroko pojętej działalności oświatowo-wychowawczej i socjalnej, wywierającej zasadniczy wpływ na związywanie się pracowników z zakładem pracy;

- analizowanie stanu wychowania w szkole oraz klimatu pracy w zakładzie pracy, a także inicjowanie i współuczestniczenie w prowadzeniu odpowiednich badań naukowych.

Z kolei od pedagogów pracy - reprezentantów dyscypliny naukowej, tj. legitymujących się tytułami i stopniami naukowymi - oczekuje się prowadzenia badań naukowych zgodnie z wyróżnionymi zakresami i głównymi działami pedagogiki pracy.

W kształceniu, dokształcaniu i doskonaleniu pedagogów pracy w znaczeniu profesjonalnym poważną rolę odegrały takie uczelnie, jak:

- Uniwersytety - w Katowicach, Poznaniu, Warszawie i Lublinie oraz we Wrocławiu,

- Wyższe Szkoły Pedagogiczne - w Bydgoszczy, w Częstochowie i w Opolu - oraz niektóre uczelnie politechniczne, rolnicze i ekonomiczne.

Sprzyjało temu postanowienie Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki z roku 1980, mocą którego wprowadzono odpowiedni plan studiów, jak również programy specjalistyczne i tym samym nadano pedagogice pracy status prawny.

W rok później (w 1981) w Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych opracowano nową wersję zawodów i specjalności, do której wprowadzono także interesującą nas specjalność pedagogiczną - pedagogikę pracy - w grupie zawodowej - specjalności nauk humanistycznych oraz w odniesieniu do zawodu pedagoga

Aktualnie kształcenie pedagogów pracy prowadzą:

- Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy (w sposób nieprzerwany od 1978 r.),

- Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Częstochowie z pewnymi przerwami,

- Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP w Warszawie, od kilku lat.

O kontynuacji przerwanego kształcenia myślą też Katowice, Poznań i Wrocław.

W kształceniu tej grupy specjalistów istotna rola przypada także specjalności pedagogicznej pod nazwą: Edukacja i poradnictwo zawodowe, prowadzonej od 1992 r. w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Bydgoszczy oraz specjalności: doradca zawodu w Częstochowie. Wreszcie kształcenie takich specjalistów prowadzą też niepaństwowe szkoły wyższe (Olecko, Olsztyn, Szczecin i inne).

W kształceniu kadry naukowej w zakresie pedagogiki pracy poważną rolę odegrało Ogólnopolskie Seminarium Pedagogiki Pracy, prowadzone od lat 60. do 1983 roku przez prof. Tadeusza Nowackiego.

Wielu doktorów wypromowano w takich uczelniach i instytutach, jak: Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet M. Curie Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytet Warszawski, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Opolu, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy oraz Instytut Badań Edukacyjnych w Warszawie. Stopień naukowy doktora habilitowanego w zakresie pedagogiki nadano po raz pierwszy dr Ryszardowi Gerlachowi z WSP w Bydgoszczy w 1999 r. w UMK w Toruniu, z kolei pierwszym profesorem tytularnym w powiązaniu z pedagogiką pracy został w 1997 r. Stefan M. Kwiatkowski z Warszawy.

2. Kwalifikacje i kompetencje zawodowe pedagoga pracy

W każdym zakładzie pracy, niezależnie od jego wielkości oraz przynależności resortowej, występuje wiele interakcji pracowniczych. Pracownik jest związany licznymi stosunkami z innymi pracownikami, z przełożonymi i z właścicielami, musi także pracować i współpracować z innymi. Poza tym wskazane jest, aby zdawał sobie sprawę z powiązań własnej pracy z całym zakładem pracy oraz z gospodarką narodową, jak również z rozwijającą się techniką i kulturą. Dlatego też potrzebni są w zakładach pracy specjaliści od spraw pracowniczych, których przyjęto nazywać pedagogami pracy.

Pedagog pracy w ujęciu potocznym to osoba prowadząca i realizująca zadania społeczno-wychowawcze i humanizacyjne. Terenem jego działania może być rodzina, szkoła, środowisko zamieszkania lub pracy.

Z kolei pedagog pracy w znaczeniu profesjonalnym, to osoba celowo przygotowana i zajmująca odpowiednie stanowisko w strukturze działań pracowniczych oraz humanizacyjnych. Często występować on może w roli nauczyciela, jako że odznacza się podobieństwem zadań, metod i środków działania pedagogicznego.

Funkcja pedagoga pracy może być uznawana za kategorię historyczną, bowiem jego układ działaniowy zmienia się w znacznym stopniu wraz z przemianami zachodzącymi w szkołach, w zakładach pracy i w życiu społecznym.

Ogólna sylwetka osobowa pedagoga pracy zależeć będzie zawsze od dorobku, stanu obecnego i perspektywy rozwoju edukacji narodowej, gospodarki narodowej, organizacji życia społecznego i poziomu kultury zbiorowości, w której przypada mu być i pracować.

2.1. Opis zawodu i pracy

Generalnie rzecz biorąc, działalność społeczno-wychowawcza i humanizacyjna pedagoga pracy nastawiona jest i przypuszczalnie zawsze będzie, na uznanie człowieka pracy jako głównego podmiotu, a zarazem przedmiotu oddziaływań, przy czym w tym oddziaływaniu głównym środkiem i celem zarazem staje się praca. Uznanie pracy, a dokładniej - wychowania przez pracę - stanowi warunek istotny, chociaż nie jedyny, realizacji celów zawodowych, czynienia zadość aspiracjom zawodowym, a także dążeniom społecznym.

Pedagog pracy z racji swojego zawodu odpowiedzialny jest za skuteczne wcielanie tych założeń w życie. W całokształcie procesu wychowania przez pracę i działań humanizacyjnych winien integrować wszystkie komponenty wielostronnego rozwoju osobowości człowieka - obywatela i pracownika.

Pedagog pracy może liczyć na następujące stanowiska i rodzaje pracy:

a) w zakresie kształcenia przedzawodowego:

- pedagog szkolny ze szczególnym uwzględnieniem zadań związanych z kształceniem przedzawodowym,

- doradca szkolny i zawodowy,

- specjalista w poradniach psychologiczno-pedagogicznych;

b) w zakresie kształcenia prozawodowego:

- pedagog szkolny w liceum profilowanym,

- nauczyciel zawodu z podwyższonymi kwalifikacjami pedagogicznymi, nauczyciel- wychowawca w ochotniczych hufcach pracy,

- nauczyciel pedagogiki i psychologii w klasach o profilu pedagogicznym;

c) w zakresie kształcenia zawodowego:

- pedagog szkolny w szkole zawodowej,

- nauczyciel zawodu z podwyższonymi kwalifikacjami pedagogicznymi, nauczyciel przedmiotów pedagogicznych, psychologicznych i socjologicznych w szkole zawodowej,

- specjalista do spraw pracowniczych i humanizacyjnych,

- organizator form przekwalifikowywania pracowników pozbawionych pracy;

d) w zakresie kształcenia ustawicznego i działalności zawodowej w zakładach pracy:

- specjalista do spraw pracowniczych i humanizacyjnych,

- organizator działalności społeczno-wychowawczej,

- wykładowca w zakresie problematyki pedagogicznej;

e) w dziedzinie administracji państwowej i społecznej:

- specjalista w wojewódzkich i powiatowych urzędach pracy,

- specjalista do spraw zatrudnienia i spraw socjalnych,

- doradca zawodu i pracy,

- organizator działań profilaktycznych i prowadzących do przekwalifikowywania bezrobotnych,

- organizator prac tzw. publicznych;

f) w sferze działalności naukowo-badawczej:

- pracownik naukowo-dydaktyczny w szkołach wyższych,

- pracownik naukowy w instytutach naukowo-badawczych,

- organizator życia naukowego w dziedzinie pedagogiki pracy,

- realizator wycinkowych badań naukowych w obszarze problemowym pedagogiki pracy.

Czynności pedagoga pracy są różne w zależności od miejsca pracy, a więc inne w sferze kształcenia przedzawodowego i prozawodowego, inne w szkole zawodowej i inne w zakładzie pracy. Zawsze jednak działalność pedagoga pracy będzie nosić znamiona działalności wielofunkcyjnej - w zakresie wychowania, kształcenia i nauczania dzieci, młodzieży czy też głównie ludzi pracujących.

Do podstawowych funkcji pedagoga pracy należy realizowanie polityki oświatowej i wychowawczej przez oddziaływanie na świadomość jednostek i grup. Wiąże się to z zaspokajaniem potrzeb i rozwijaniem zainteresowań oświatowych, a także pobudzaniem inicjatyw społecznych, jak również z kształtowaniem postaw i organizowaniem życia społecznego. Jest to więc działalność społeczna, dotyczy bowiem zjawisk i procesów występujących w społeczeństwie. Obejmuje również system działań natury organizacyjnej - w formie poradnictwa, popularyzatorstwa i czynności administracyjnych.

Całość zadań i czynności pedagoga można ująć w schemacie: diagnoza – projektowanie – realizacja, a także koordynacja.

W toku czynności diagnostycznych pedagog pracy:

- rozpoznaje potrzeby jednostkowe i społeczne,

- dokonuje analizy ich uwarunkowań, wykrywa braki, źródła i skutki,

- bada sposób uczestniczenia w pracy przez jednostki i grupy,

- bada zainteresowania, uzdolnienia i potrzeby młodocianych wychowanków oraz osób pracujących,

- wykrywa siły społeczne mogące zdynamizować działalność jednostek i całego środowiska,

- gromadzi wiedzę o rzeczywistości wychowawczej, w szczególności dotyczącą traktowania pracy jako potrzeby i warunku rozwoju człowieka,

- wykrywa związki i zależności między zjawiskami przygotowywania do pracy i wykonywania pracy,

- bada stopień realizacji celów i zadań dotyczących wychowawczej i dydaktycznej roli pracy.

W zakresie projektowania pedagog pracy:

- konkretyzuje program działania w stosunku do poszczególnych uczniów lub grup uczniowskich,

- ustala treści i metody umożliwiające osiąganie efektów na miarę celów, potrzeb i możliwości wykonawczych, co wiąże się z funkcją koordynacyjną.

W zakresie czynności wykonawczych do pedagoga pracy należy:

- kształtowanie zrozumienia roli pracy,

- wszczepianie wzorów, zasad i wartości wychowania,

- rozwijanie zamiłowań, umiejętności i właściwych postaw w stosunku do pracy,

- stwarzanie odpowiedniej atmosfery i klimatu sprzyjającego upowszechnianiu się pożądanego stosunku do pracy,

- utrwalanie pozytywnego stosunku do nauki i zawodu,

- optymalizowanie warunków nauki i pracy,

- formowanie kolektywów wychowawczych w toku pracy.

Poza tym wszędzie tam, gdzie jest to możliwe pełni rolę doradcy zawodu i pracy.

2.2. Przygotowanie zawodowe

Pedagog pracy, jak każdy nauczyciel, winien odznaczać się: umiejętnością postępowania według zasad moralnych, wykształconą gotowością i zdolnością do współpracy oraz współodczuwania potrzeb innych ludzi. Winien być wzorem osobowym dla współpracowników, podopiecznych i wychowanków. Powinien mieć ukształtowane takie postawy, jak:

- ideowości, humanizmu, demokratyzmu, twórczego zaangażowania, umiłowania wolności, szacunku do pracy;

- społecznego zaangażowania, patriotyzmu, społecznej przydatności, gospodarności, dyscypliny, odpowiedzialności, otwartości, uspołecznienia;

- interpersonalną - w tym poszanowania godności człowieka, poszanowania życia i zdrowia człowieka, tolerancji, opiekuńczości, poszanowania własności prywatnej, rzetelności informacji, współodczuwania, autonomii;

- mocy własnej, w tym godności, samokontroli, perfekcjonizmu, odpowiedzialności, optymizmu, samodzielności, odwagi;

- kulturalną, w tym wrażliwości, umiłowania piękna, poszanowania dóbr kultury, zainteresowania życiem kulturalnym, potrzebę ekspresji;

- umiłowania piękna przyrody i jej wytworów, szacunku wobec dzieł natury, kontaktu z przyrodą.

Takie postawy powinny cechować również innych ludzi...