Prawa kardynalne są to ustawy przeforsowane w latach 1767.doc

Prawa kardynalne są to ustawy przeforsowane w latach 1767-1768 w Warszawie na sejmie, zwanym „Repninowskim”, obejmowały podstawowe zasady ustroju demokracji szlacheckiej, gwarantujące szlachcie: wolną elekcję, utrzymanie liberum veto na sejmach, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, nietykalność osobistą (neminem captivabimus), przywileje w sprawowaniu rządów oraz posiadania ziemi i władzy nad chłopstwem. Gwarantowane przez Katarzynę II. Nawiązywały one duchem do artykułów henrykowskich i również miały charakter ustawy zasadniczej. Prawa te nie miały możliwości się zmienić – były stałe. Zapewniały one utrzymanie dawnego porządku rzeczy, na co przystała koalicja magnatów i "zwolenników polityki państw ościennych". Dzięki temu prawa uzyskały w 1768 roku gwarancję ze strony Rosji, zaś w 1775 roku wszystkich trzech mocarstw ościennych (Prusy, Austria i Rosja). W wyniku takiego przebiegu sprawy sąsiedzi Polski zdobyli możliwość wywierania wpływu na jej politykę wewnętrzną. Zostały uchylone przez Sejm Wielki, aby znowu być przywrócone w 1793 przez sejm rozbiorowy.

Mianem tym również określa się zbiór podstawowych zasad ustrojowych sformułowanych już w wieku XVII. Ich przestrzeganie gwarantowało utrzymanie słynnej "złotej wolności".

Sejm z 1768 uchwalił następujące prawa kardynalne i sprawy zaliczające się do Materiae status, a więc możliwe do uchwalenia bądź zmiany jedynie przy jednogłośnym orzeczeniu sejmu:

Prawa kardynalne (niezmienne) [edytuj]

·         Zasada wolnej elekcji

·         Zasada Liberum veto

·         Zasada Neminem Captivabimus – nietykalności osobistej szlachty

·         Prawo do wypowiadania posłuszeństwa królowi (zawiązywania konfederacji i rokoszu)

·         Wyłączne prawo dla szlachty do piastowania urzędów i posiadania ziemi

·         Niemal nieograniczona władza dziedziców nad chłopami (oprócz możliwości karania śmiercią)

·         Unia z Litwą

·         Utrzymanie przywilejów Prus Królewskich

·         Równouprawnienie dysydentów (protestantów i prawosławnych)

Materiae status [edytuj]

·         Zmienianie i podnoszenie podatków

·         Powiększanie wojska

·         Zawieranie przymierzy i umów handlowych

·         Wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju

·         Sprawy monetarne

·         Zmiany sposobu sejmowania i sejmikowania

·         Zwoływanie pospolitego ruszenia

·         Zmiany i tworzenie nowych urzędów

Pacta conventa – załącznik artykułów henrykowskich. Umowa o charakterze publiczno-prawnym podpisywana w czasie sejmu koronacyjnego przez każdego króla wybranego w drodze wolnej elekcji. Ich początki sięgają roku 1573.

Rokosz pierwotnie zajazd szlachty, później bunt, zbrojne powstanie szlachty (polskiej, bądź węgierskiej) przeciw królowi-elektowi lub królowej (np: Bonie Sforzy). Rokoszem nazywana jest także konfederacja, skierowana przeciwko królowi. Słynne historyczne rokosze to m. in. rokosz Zebrzydowskiego, rokosz Lubomirskiego

I rozbiór Polski – pierwszy z trzech rozbiorów Polski, jakie miały miejsce pod koniec XVIII wieku. Dokonany drogą cesji terytorium I Rzeczypospolitej.

Trwająca przez cztery lata konfederacja barska, którą stłumiła interwencja wojsk rosyjskich, powstanie hajdamaków na Ukrainie, wydatnie osłabiły pozycję króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego, który w oczach Rosjan przestał być mocnym i wiarygodnym gwarantem rosyjskiego protektoratu nad Rzeczpospolitą.

Właśnie to sprawiło, że Katarzyna II odeszła od poprzedniej polityki utrzymania w swych rękach całej Polski i zgodziła się na podział jej ziem przez wszystkie trzy ościenne mocarstwa – Prusy, Austrię i Rosję. Głównym wnioskodawcą rozbioru był król pruski Fryderyk II Wielki, który dążył do połączenia Marchii Brandenburskiej z Prusami Książęcymi, rozdzielonymi polskim Pomorzem. Bezpośrednim i wygodnym uzasadnieniem dokonania rozbioru stał się zamach i porwanie 3 listopada 1771 r. króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przez spiskowców, związanych z konfederatami barskimi. Podpisanie traktatów, dotyczących pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej nastąpiło w Petersburgu 5 sierpnia 1772 r. Zaś w dniu 30 września 1773 r. zatwierdził je Sejm Rozbiorowy, zwołany w Warszawie przez zaborców (przy proteście trzech posłów, w tym Tadeusza Rejtana).

·         Austria otrzymała całą południową Polskę po Zbrucz ze Lwowem, ale bez Krakowa (83 tys. km² oraz 2,5 mln mieszkańców). Przy czym już w 1770 r. Austria samorzutnie przejęła Spisz i powiaty nowotarski, nowosądecki i czorsztyński.

·         Prusy anektowały Warmię i Prusy Królewskie (Pomorze Gdańskie), lecz bez Gdańska i Torunia (36 tys. km² oraz 580 tys. mieszkańców). W ten sposób król Prus Fryderyk II Wielki zrealizował swe wieloletnie marzenia o państwie na jednolitym obszarze od Niemna do Łaby.

·         Rosja zagarnęła Inflanty Polskie oraz wschodnie, peryferyjne krańce Rzeczypospolitej za Dnieprem i Dźwiną (92 tys. km² oraz 1,5mln mieszkańców), utrzymując poza tym swój protektorat nad resztą okrojonego kraju.

II rozbiór Polski – drugi z trzech rozbiorów Polski, jakie miały miejsce pod koniec XVIII w.

Wykorzystując kapitulację Stanisława Augusta Poniatowskiego wobec Rosji i przejęcia rządów w kraju przez targowiczan – 25 października 1792 król Prus Fryderyk Wilhelm II zażądał wcielenia Wielkopolski do Królestwa Prus. Miała być ona ekwiwalentem za niepowodzenia armii pruskich w wojnie przeciwko rewolucyjnej Francji, prowadzonej w koalicji absolutystycznych monarchii europejskich. Żądanie to warunkował groźbą wycofania się Prus z koalicji antyfrancuskiej, ale wnet przekształciło się ono w propozycję II rozbioru części ziem Rzeczypospolitej pomiędzy Rosję i Prusy.23 stycznia 1793 doszło do podpisania traktatu podziałowego między Katarzyną Wielką a Fryderykiem Wilhelmem II, po podpisaniu którego wojska pruskie weszły do Wielkopolski, a rosyjskie do wschodniej Polski.

17 sierpnia doszło do podpisania traktatu z Rosją, w którym Polska zrzekła się województw: mińskiego, kijowskiego, bracławskiego i podolskiego oraz części wileńskiego, nowogródzkiego, brzesko-litewskiego i wołyńskiego (250 tys. km²).

25 września po niemej sesji podpisano traktat z Prusami, w którym otrzymały one Gdańsk i Toruń oraz województwa gnieźnieńskie, poznańskie, sieradzkie (z Wieluniem), kaliskie, płockie, brzesko-kujawskie, inowrocławskie, ziemię dobrzyńską oraz części krakowskiego, rawskiego i mazowieckiego (58 tys. km²).

Caryca Katarzyna II Wielka mściła się w ten sposób za niewierność wasalnej Rzeczypospolitej, a obie monarchie rozbiorowe oczyszczały sobie przedpole do rozprawy z rewolucyjną Francją. Dodatkowo, w okrojonej już bardzo znacznie Rzeczypospolitej utrzymany został istniejący dotąd, bardzo dogodny dla Rosji i Prus, ustrój demokracji szlacheckiej przy słabej centralnej władzy królewskiej.

Traktat rozbiorowy z 1793 r. (pierwsza strona)

Nieprzewidziany przez konfederatów rozbiór Rzeczypospolitej skończył się pełną kompromitacją konfederacji targowickiej, także króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W 1793 r. odbył się w ...