ZAGADNIENIA OGÓLNE
POJĘCIE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
Prawo międzynarodowe – normy prawne, które wyrosły na podłożu stosunków międzynarodowych i są ich odbiciem.
Prawo międzynarodowe – jest zespołem norm regulujących stosunki między państwami → niepełna definicja
1. podmiot → państwo
2. funkcja → regulowanie stosunków międzynarodowych
Prawo międzynarodowe – zespół norm regulujących stosunki międzynarodowe w szerokim znaczeniu, tzn. stosunki miedzy państwami oraz państwami a innymi podmiotami (tzn. różnymi, niezależnymi od siebie i nie podlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami).
PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE A PRAWO MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE
P.m. prywatne – prawo wewnętrzne poszczególnych państw → zespół norm wskazujących na system prawny właściwy do zastosowania w dany+m przypadku (normy kompetencyjne/kolizyjne).
NAZWA P.M.
– prawo międzynarodowe publiczne
– prawo narodów → naród jako synonim państwa
– Law of Nations <ang>, droit des gens <fr>, Völkerrecht <niem>.
FUNKCJE (PRZEDMIOT) PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
Najważniejsze zadania:
1. utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
2. tworzenie reguł współpracy państw
Regulowanie stosunków zewnętrznych państw:
1. określa sytuację państwa w stosunku do innych państw (tzw. prawa zasadnicze)
2. ustala ogólne zasady postępowania (np. zasada nieagresji)
3. reguluje konkretne stosunki miedzy państwami
4. ustala formy wzajemnych stosunków (min. prawo konsularne, dyplomatyczne)
5. reguluje zasięg terytorialny państw
6. ustala reguły postępowania na obszarach nie podlegających niczyjej władzy (np. przestrzeń kosmiczna)
Oddziaływanie na stosunki wewnętrzne państw:
– coraz szerszy zasięg koniecznej regulacji (związany głównie z postępem technicznym, internacjonalizacją, globalizacją), np. kwestie ochrony środowiska, komunikacji.
– konieczność uregulowania w prawie wewnętrznym takich spraw jak immunitet dyplomatyczny
– normy dotyczące praw człowieka, pracownika i in.
sposób oddziaływania na stosunki wewnętrzne → brak bezpośredniego regulowania, chyba że umowa coś takiego wprowadza (np. prawo UE)
STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE (= OBRÓT MIĘDZYNARODOWY)
Stosunki międzynarodowe – szerokie znaczenie – stosunki społeczne (międzyludzkie) przekraczające granice jednego państwa. Uczestnicy to:
1. państwa i organizacje nie podlegające władzy → stosunki o charakterze jakby urzędowym
→ stosunki międzynarodowe
2. osoby fizyczne i osoby prawne → stosunki nie mające charakteru urzędowego
Obrót międzynarodowy – całokształt stosunków utrzymywanych przez podmioty prawa międzynarodowego.
Polityka międzynarodowa danego państwa określana jest przez:
– interes państwa
– możliwości realizacji celów politycznych
Nauka o stosunkach międzynarodowych
– nie tylko aspekt prawny
– też ekonomiczny, socjalny, historyczny, geograficzny i in.
→ nie można badać prawa międzynarodowego w oderwaniu od stosunków międzynarodowych, gdyż prowadziłoby to do formalizmu.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
1. ZASADA RÓWNOŚCI (FORMALNEJ) PODMIOTÓW
2. TWORZENIE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO (BRAK USTAWODAWCY)
→ podstawą obowiązywania normy p.m. jest zgoda (wyraźna lub dorozumiana) danego państwa, obojętnie w jakiej formie wyrażona
→ niesformalizowane i zdecentralizowane
→ poprzez zawarcie umowy lub stosowanie danej praktyki (prawo zwyczajowe) → partykularyzm prawa
→ w San Francisco w 1945 r. delegacja Filipin wystąpiła z wnioskiem, by ONZ mogła ustanawiać prawa bezwzględnie wiążące → nie przeszło.
- Rada Bezpieczeństwa wydaje decyzje – tj. akty stosowania prawa na podstawie Karty NZ, a nie tworzenia
- UE – rozporządzenia są wiążące, ale tylko w państwach członkowskich
3. PRZYMUS W P.M. (BRAK ZORGANIZOWANEGO PRZYMUSU)
→ potępienie wojny, przy jednoczesnej próbie budowy międzynarodowego aparatu przymusu (1-wsza – Liga Narodów – nieudana) → teraz ONZ – ma prawo stosowania przymusu (sankcji) na podstawie decyzji Rady Bezpieczeństwa, ale tylko dla obrony lub przywrócenia pokoju, ale nie w przypadku każdego naruszenia.
→ wg S.E. Nahlik – 3 rodzaje sankcji w p.m.:
(1) sankcje natury psychologicznej – np. poprzez formalna rezolucję czy orzeczenie organu międzynarodowego
(2) sankcje natury odwetowej – stosowane indywidualnie lub z pomocą innych państw → retorsje i represalia
(3) sankcje zorganizowane – stosowane przez właściwy organ międzynarodowy
* sankcje organizacyjne (np. wydalenie z organizacji)
* sankcje gospodarcze
* sankcje polityczne
* sankcje wojskowe
→ stosowanie tych sankcji napotyka na trudności rzeczywistej realizacji (np. słabe państwo, czy brak sprawnego działania ONZ)
4. BRAK OBOWIĄZKOWEGO SĄDOWNICTWA MIĘDZYNARODOWEGO
→ kiedyś tylko sądy polubowne (arbitrażowe), ad hoc
→ teraz → Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze (ONZ) – statut MTS stanowi część karty ONZ, ale można nie być w ONZ, ale być stroną statutu (np. Szwajcaria do 2000)
→ Trybunał Arbitrażowy → możliwość natychmiastowego procedowania.
- stały – Haga – na podstawie konwencji haskiej o pokojowym rozstrzyganiu sporów (stały sekretariat, listy arbitrów, stały regulamin)
- ad hoc – państwa mają wpływ na skład i procedurę → z reguły podpisuje się umowę o nazwie Kompromis i określa reguły arbitrażu i arbitrów.
→ sądy międzynarodowe nie mają kompetencji obowiązkowej → państwa muszą wyrazić zgodę, a jeśli ją wyrażą wyrok jest bezwzględnie obowiązujący.
- po zaistnieniu sporu – zgoda ex post albo poprzez umowę albo dwa akty jednostronne (np. uznanie powództwa, czyli zgoda na sądzenie sprawy przez MTS lub TA)
- przed zaistnieniem sporu:
* klauzula sporu(MTS)/arbitralna(TA) → jeśli powstaną spory na tle interpretacji lub stosowania danej umowy
* klauzula fakultatywna – MTS art. 36 § 2 statutu – możliwość złożenia deklaracji (jest ich ok. 60), że dane państwo wyraża zgodę na kompetencje MTS dla sporów z innym państwem, które też złożyło taką deklarację → MTS wydaje najpierw wyrok kompetencyjny, tzn. sprawdza czy jest kompetentny do rozpatrywania sprawy.
5. STOSOWANIE P.M. I JEGO MOC WIĄŻĄCA
→ SKUTECZNOŚĆ → choć jest słaba organizacja przymusu i brak sądownictwa to jednak państwa stosują normy p.m.
→ P.M. jest PRAWEM → bo wszystkie państwa uznają jego istnienie i moc prawną (do p.m. odwołuje się Karta NZ). Nawet państwa, które łamią p.m. nie negowały jego istnienia.
STRUKTURA I CHARAKTER NORM WSPÓŁCZESNEGO PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
Normy powszechne i partykularne (wielostronne lub bilateralne)
→ w razie kolizji – lex specialis derogat legi generali.
Sprzeczne prądy w p.m. (L. Ehrlich) – istnienie norm z różnych okresów historycznych i norm rożnie interpretowanych.
Ius cogens → większość norm to ius dispositivum, ale niektóre uznawane są za ius cogens, tzn. takie, które są wyrazem interesów całej społeczności:
· konwencja wiedeńska o prawie traktatów – art. 53 – określa istnienie takich norm, jeśli zgodzą się wszystkie państwa
· kontrowersyjny katalog, ale: zasada nieagresji, zakaz interwencji, prawo do samostanowienia, niektóre normy humanitarne (zakaz ludobójstwa)
Hierarchia norm p.m.:
– jednakowa moc wiążąca
– lex specialis derogat legi generali i lex posterior derogat legi priori.
→ ale:
istnienie ius cogens
Karta NZ – art. 103 – pierwszeństwo mają zobowiązania wynikające z Karty, a potem z innych umów → umowa o charakterze jakby konstytucyjnym (zobowiązania członków ONZ musza być zgodne z kartą NZ)
P.M. A PRAWO WEWNĘTRZNE. STOSOWANIE P.M. WEWNĄTRZ PAŃSTWA
– rozwiązania teoretyczne
– rozwiązania normatywne (ujęte w dwojaki sposób):
1. wychodząc od norm powszechnego prawa międzynarodowego → czyli co p.m. stanowi w tej materii
2. wychodząc od prawa wewnętrznego → co prawo wewnętrzne stanowi, ale na przykładzie konkretnego państwa
Dualizm – p.m. i prawo wewnętrzne to dwa zupełnie odmienne systemy prawne, więc nie można stosować p.m. wewnątrz państwa. Należy je przetransformować w prawo wewnętrzne.
Monizm – p.m. i prawo wewnętrzne to jeden system prawny, o hierarchicznie podporządkowanym prawie wewnętrznym.
→ kelsenowska szkoła prymatu p.m. → prawo wewnętrzne to pochodna p.m., wydana na podstawie jego delegacji → niezgodne z faktami historycznymi, p.m. i praktyką.
→ zewnętrzne prawo państw to p.m. – prawo wewnętrzne ma prymat → odrzucone.
! Uznano, że p.m. i prawo wewnętrzne to dwa odrębne systemy prawne, ale mające punkty styczne.
Obowiązek dostosowania prawa wewnętrznego do p.m. – pacta sunt servanda → państwo nie może powołać się na prawo wewnętrzne jako powód nie wywiązania się z zobowiązania (wiele dokumentów międzynarodowych i orzecznictwo, min. art. 27 K.W. o prawie traktatów). inaczej p.m. byłoby fikcją.
→ nie ma sprzeczności z suwerennością, bo państwo samo decyduje o tym jakie zobowiązania przyjąć.
Sposoby harmonizacji prawa wewnętrznego z międzynarodowymi zobowiązaniami
– z reguły istnieje swoboda w wyborze regulacji
– czasem umowa międzynarodowa z góry określa
→ bezpośrednie stosowanie
→ transformacja w prawo wewnętrzne poprzez ratyfikacje, ogłoszenie w dzienniku urzędowym
→ generalna inkorporacja
– system anglosaski – wielka Brytania – jako część porządku prawnego, ale wg orzecznictwa niektóre wymagają zgody parlamenty. USA – jako najwyższe prawo krajowe wg SN.
–...
essagirl