Sienkiewicz Henryk - Nowele.pdf - Literatura Polska - SaZbyszek

HENRYK SIENKIEWICZ

NOWELE

Tower Press 2000

JANKO MUZYKANT

Przyszło to na świat wątłe, słabe. Kumy, co się były zebrały przy tapczanie położnicy,

kręciły głowami i nad matką, i nad dzieckiem. Kowalka Szymonowa, która była najmądrzej-

sza, poczęła chorą pocieszać:

- Dajta - powiada - to zapalę nad wami gromnicę, juże z was nic nie będzie, moja kumo; już

wam na tamten świat się wybierać i po dobrodzieja by posłać, żeby wam grzechy wasze od-

puścił.

- Ba! - powiada druga - a chłopaka to zara trza ochrzcić; on i dobrodzieja nie doczeka, a -

powiada - błogo będzie, co choć i strzygą się nie ostanie.

Tak mówiąc zapaliła gromnicę, a potem wziąwszy dziecko pokropiła je wodą, aż poczęło

oczki mrużyć, i rzekła jeszcze:

- Ja ciebie „krzcę” w Imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego i daję ci na przezwisko Jan, a teraz-

że, duszo „krześcijańska”, idź, skądeś przyszła. Amen.

Ale dusza chrześcijańska nie miała wcale ochoty iść, skąd przyszła, i opuszezać chuderlawe-

go ciała, owszem, poczęła wierzgać nogami tego ciała, jako mogła, i płakać, chociaż tak słabo

i żałośnie, że jak mówiły kumy: „myślałby kto, kocię nie kocię albo co!”

Posłano po księdza; przyjechał, zrobił swoje, odjechał, chorej zrobiło się lepiej. W tydzień

wyszła baba do roboty. Chłopak ledwo zipał, ale zipał; aż w czwartym roku okukała kukułka

na wiosnę chorobę, więc się poprawił i w jakim takim zdrowiu doszedł do dziesiątego roku

życia.

Chudy był zawsze i opalony, z brzuchem wydętym, a zapadłymi policzkami; czuprynę miał

konopną, białą prawie i spadającą na jasne, wytrzeszczone oczy, patrzące na świat, jakby w

jakąś niezmierną dalekość wpatrzone. W zimie siadywał za piecem i popłakiwał cicho z zim-

na, a czasem i z głodu, gdy matula nie mieli co włożyć ani do pieca, ani do garnka; latem

chodził w koszulinie przepasanej krajką i w słomianym „kapalusie”, spod którego obdartej

kani spoglądał, zadzierając jak ptak głowę do góry. Matka, biedna komornica, żyjąca z dnia

na dzień niby jaskółka pod cudzą strzechą, może go tam i kochała po swojemu, ale biła dość

często i zwykle nazywała „odmieńcem”. W ósmym roku chodził już jako potrzódka za by-

dłem lub, gdy w chałupie nie było co jeść, za bedłkami do boru. Że go tam kiedy wilk nie

zjadł, zmiłowanie Boże.

Był to chłopak nierozgarnięty bardzo i jak wiejskie dzieciaki przy rozmowie z ludźmi palec

do gęby wkładający. Nie obiecywali sobie nawet ludzie, że się wychowa, a jeszcze mniej,

żeby matka mogła doczekać się z niego pociechy, bo i do roboty był ladaco. Nie wiadomo,

skąd się to takie ulęgło, ale na jedną rzecz był tylko łapczywy, to jest na granie. Wszędzie też

je słyszał, a jak tylko trochę podrósł, tak już o niczym innym nie myślał. Pójdzie, bywało, do

boru za bydłem albo z dwojakami na jagody, to się wróci bez jagód i mówi szepleniąc:

- Matulu! tak ci coś w boru „grlało”. Oj! Oj!

A matka na to:

- Zagram ci ja, zagram! nie bój się!

Jakoż czasem sprawiała mu warząchwią muzykę. Chłopak krzyczał, obiecywał, że już nie

będzie, a taki myślał, że tam coś w boru grało... Co? Albo on wiedział?... Sosny, buki, brzezi-

na, wilgi, wszystko grało: cały bór, i basta!

Echo też... W polu grała mu bylica, w sadku pod chałupą ćwirkotały wróble, aż się wiśnie

trzęsły! Wieczorami słuchiwał wszystkich głosów, jakie są na wsi, i pewno myślał sobie, że

cała wieś gra. Jak posłali go do roboty, żeby gnój rozrzucał, to mu nawet wiatr grał w wi-

dłach.

Zobaczył go tak raz karbowy, stojącego z rozrzuconą czupryną i słuchającego wiatru w drew-

nianych widłach... zobaczył i odpasawszy rzemyka dał mu dobrą pamiątkę. Ale na co się to

zdało! Nazywali go ludzie „Janko Muzykant”!... Wiosną uciekał z domu kręcić fujarki wedle

strugi. Nocami, gdy żaby zaczynały rzechotać, derkacze na łąkach derkotać, bąki po rosie

burczyć; gdy koguty piały po zapłociach, to on spać nie mógł, tylko słuchał i Bóg go jeden

wie, jakie on i w tym nawet słyszał granie... Do kościoła matka nie mogła go brać, bo jak,

bywało, zahuczą organy lub zaśpiewają słodkim głosem, to dziecku oczy tak mgłą zachodzą,

jakby już nie z tego świata patrzyły...

Stójka, co chodził nocą po wsi i aby nie zasnąć, liczył gwiazdy na niebie lub rozmawiał po

cichu z psami, widział nieraz białą koszulę Janka, przemykającą się w ciemności ku karczmie.

Ale przecież chłopak nie do karczmy chodził, tylko pod karczmę. Tam przyczaiwszy się pod

murem, słuchał. Ludzie tańcowali obertasa, czasem jaki parobek pokrzykiwał: „U-ha!” Sły-

chać było tupanie butów, to znów głosy dziewczyn: „Czegóż?” Skrzypki śpiewały cicho:

„Będziem jedli, będziem pili, będziewa się weselili”, a basetla grubym głosem wtórowała z

powagą: „Jak Bóg dał! jak Bóg dał!” Okna jarzyły się światłem, a każda belka w karczmie

zdawała się drgać, śpiewać i grać także, a Janko słuchał!...

Co by on za to dał, gdyby mógł mieć takie skrzypki grające cienko; „Będziem jedli, będziem

pili, będziewa się weselili.” Takie deszczułki śpiewające. Ba! ale skąd ich dostać? gdzie takie

robią? Żeby mu przynajmniej pozwolili choć raz w rękę wziąć coś takiego!... Gdzie tam!

Wolno mu tylko było słuchać, toteż i słuchał zwykle dopóty, dopóki głos stójki nie ozwał się

za nim z ciemności: - Nie pójdzieszże ty do domu, utrapieńcze?

Więc wówczas zmykał na swoich bosych nogach do domu, a za nim biegł w ciemnościach

głos skrzypiec: „Będziem jedli, będziem pili, będziewa się weselili”, i poważny głos basetli:

„Jak Bóg dał! Jak Bóg dał! Jak Bóg dał!”

Gdy tylko mógł słyszeć skrzypki, czy to na dożynkach, czy na weselu jakim, to już dla niego

było wielkie święto. Właził potem za piec i nic nie mówił po całych dniach, spoglądając jak

kot błyszczącymi oczyma z ciemności. Potem zrobił sobie sam skrzypki z gonta i włosienia

końskiego, ale nie chciały grać tak pięknie jak tamte w karczmie: brzęczały cicho, bardzo

cichutko, właśnie jak muszki jakie albo komary. Grał jednak na nich od rana do wieczora,

choć tyle za to odbierał szturchańców, że w końcu wyglądał jak obite jabłko niedojrzałe. Ale

taka to już była jego natura. Dzieciaczyna chudł coraz bardziej, brzuch tylko zawsze miał

duży, czuprynę coraz gęstszą i oczy coraz szerzej otwarte, choć najczęściej łzami zalane, ale

policzki i piersi wpadały mu coraz głębiej i głębiej...

Wcale nie był jak inne dzieci, był raczej jak jego skrzypki z gonta, które zaledwie brzęczały.

Na przednówku przy tym przymierał głodem, bo żył najczęściej surową marchwią i także

chęcią posiadania skrzypek.

Ale ta chęć nie wyszła mu na dobre.

We dworze miał skrzypce lokaj i grywał czasem na nich szarą godziną, aby się podobać pan-

nie służącej. Janko czasem podczołgiwał się między łopuchami, aż pod otwarte drzwi kreden-

su, żeby im się przypatrzeć. Wisiały właśnie na ścianie naprzeciw drzwi. Więc tam chłopak

duszę swoją całą wysyłał ku nim przez oczy, bo mu się zdawało, że to niedostępna jakaś dla

niego świętość, której niegodzien tknąć, że to jakieś jego najdroższe ukochanie. A jednak

pożądał ich. Chciałby przynajmniej raz mieć je w ręku, przynajmniej przypatrzeć się im bli-

żej... Biedne małe chłopskie serce drżało na tę myśl ze szczęścia.

Pewnej nocy nikogo nie było w kredensie. Państwo od dawna siedzieli za granicą, dom stał

pustkami, więc lokaj przesiadywał na drugiej stronie u panny pokojowej. Janko, przyczajony

w łopuchach, patrzył już od dawna przez otwarte szerokie drzwi na cel wszystkich swych

pożądań. Księżyc właśnie na niebie był pełny i wchodził ukośnie przez okno do kredensu,

odbijając je w kształcie wielkiego jasnego kwadratu na przeciwległej ścianie. Ale ten kwadrat

zbliżał się powoli do skrzypiec i w końcu oświetlił je zupełnie. Wówczas w ciemnej głębi

wydawało się, jakby od nich biła światłość srebrna; szczególniej wypukłe zgięcia oświecone

były tak mocno, że Janek ledwie mógł patrzeć na nie. W onym blasku widać było wszystko

doskonale: wcięte boki, struny i zagiętą rączkę. Kołeczki przy niej świeciły jak robaczki

świętojańskie, a wzdłuż zwieszał się smyczek na kształt srebrnego pręta...

Ach! wszystko było śliczne i prawie czarodziejskie; Janek też patrzył coraz chciwiej. Przy-

kucnięty w łopuchach, z łokciami opartymi o chude kolana, z otwartymi ustami patrzył i pa-

trzył. To strach zatrzymywał go na miejscu, to jakaś nieprzezwyciężona chęć pchała go na-

przód. Czy czary jakie, czy co?... Ale te skrzypce w jasności czasem zdawały się przybliżać,

jakoby płynąc ku dziecku... Chwilami przygasały, aby znowu rozpromienić się jeszcze bar-

dziej. Czary, wyraźne czary! Tymczasem wiatr powiał; zaszumiały cicho drzewa, załopotały

łopuchy, a Janek jakoby wyraźnie usłyszał:

- Idź, Janku! w kredensie nie ma nikogo... idź, Janku!...

Noc była widna, jasna. W ogrodzie dworskim nad stawem słowik zaczął śpiewać i pogwiz-

dywać cicho, to głośniej: „Idź! pójdź! weź!” Lelek poczciwy cichym lotem zakręcił się koło

głowy dziecka i zawołał: „Janku, nie! nie!” Ale lelek odleciał, a słowik został i łopuchy coraz

wyraźniej mruczały: „Tam nie ma nikogo!” Skrzypce rozpromieniły się znowu...

Biedny, mały, skulony kształt z wolna i ostrożnie posunał się naprzód, a tymczasem słowik

cichuteńko pogwizdywał: „Idź! pójdź! weź!”

Biała koszula migotała coraz bliżej drzwi kredensowych. Już nie okrywają jej czarne łopuchy.

Na progu kredensowym słychać szybki oddech chorych piersi dziecka. Chwila jeszcze, biała

koszulka znikła, już tylko jedna bosa nóżka wystaje za progiem. Na próżno, lelku, przelatu-

jesz jeszcze raz i wołasz: „Nie! nie!” Janek już w kredensie.

Zarzechotały zaraz ogromnie żaby w stawie ogrodowym, jak gdyby przestraszone, ale potem

ucichły. Słowik przestał pogwizdywać, łopuchy szemrać. Tymczasem Janek czołgał się cicho

i ostrożnie, ale zaraz go strach ogarnął. W łopuchach czuł się jakby u siebie, jak dzikie zwie-

rzątko w zaroślach, a teraz był jak dzikie zwierzątko w pułapce. Ruchy jego stały się nagłe,

oddech krótki i świszczący, przy tym ogarnęła go ciemność. Cicha, letnia błyskawica, przele-

ciawszy między wschodem i zachodem, oświeciła raz jeszcze wnętrze kredensu i Janka na

czworakach przed skrzypcami z głową zadartą do góry. Ale błyskawica zgasła, księżyc prze-

słoniła chmurka i nic już nie było widać ani słychać.

Po chwili dopiero z ciemności wyszedł dźwięk cichutki i płaczliwy, jakby ktoś nieostrożnie

strun dotknął - i nagle...

Gruby jakiś, zaspany głos, wychodzący z kąta kredensu spytał gniewliwie:

- Kto tam?

Janek zataił dech w piersiach, ale gruby głos spytał powtórnie:

- Kto tam?

Zapałka zaczęła migotać po ścianie, zrobiło się widno, a potem... Eh! Boże! Słychać klątwy,

uderzenia, płacz dziecka, wołanie: O! dlaboga! szczekanie psów, bieganie świateł po szybach,

hałas w całym dworze...

Na drugi dzień biedny Janek stał już przed sądem u wójta.

Mieliż go tam sądzić jako złodzieja?... Pewno. Popatrzyli na niego wójt i ławnicy, jak stał

przed nimi z palcem w gębie, z wytrzeszczonymi zalękłymi oczyma, mały, chudy, zamorusa-

ny, obity, nie wiedzący, gdzie jest i czego od niego chcą? Jakże tu sądzić taką biedę, co ma lat

dziesięć i ledwo na nogach stoi? Do więzienia ją posłać czy jak?... Trzebaż przy tym mieć

trochę miłosierdzia nad dziećmi. Niech go tam weźmie stójka, niech mu da rózgą, żeby na

drugi raz nie kradł, i cała rzecz.

- Bo pewno!

Zawołali Stacha, co był stójką:

- Weź go ta i daj mu na pamiątkę.

Stach kiwnął swoją głupowatą, zwierzęcą głową, wziął Janka pod pachę, jakby jakiego kocia-

ka, i wyniósł ku stodółce. Dziecko, czy nie rozumiało, o co chodzi, czy się zalękło, dość że

nie ozwało się ni słowem, patrzyło tylko, jakby patrzył ptak. Albo on wie, co z nim zrobią?

Sienkiewicz Henryk - Nowele.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: