z1-katastrofy_naturalne-notatki.pdf

POWODZIE

Zasięg występowania powodzi wiosenno - letnich w Polsce

Położenie geograficzne Polski powoduje, że na jej obszarze mogą występować różnego rodzaju powodzie: opadowe,

roztopowe, zatorowe, sztormowe. Każdy z tych typów powodzi ma inną genezę i przebieg, inna jest też możliwość

przewidywania (prognozowania) miejsca i czasu wystąpienia powodzi oraz jej zasięgu terytorialnego. Skutkiem wszystkich

rodzajów powodzi są straty społeczne, ekonomiczne i przyrodnicze. W Polsce występują najczęściej wiosenne, roztopowe

wezbrania powodziowe oraz letnie i jesienne wezbrania opadowe, spowodowane krócej lub dłużej trwającymi deszczami.

Z uwagi na intensywność i czas trwania deszczu wyróżnia się trzy ich typy [Cebulak E., Przegląd opadów ekstremalnych,

które wywołały powodzie w XX wieku w dorzeczu górnej Wisły, Powódź w dorzeczu górnej Wisły w lipcu 1997 roku,

materiały Konferencji Naukowej, Wyd. PAN, Kraków 1998]: deszcze rozlewne, nawalne i ciągłe.

Najgroźniejsze w skutkach są deszcze rozlewne o znacznej intensywności, trwające przez kilka dni z rzędu. Obejmują one

duże obszary i są najczęstszą przyczynę powodzi. Okres największego nasilenia tego typu deszczów to miesiące lipiec i

sierpień. W czasie wezbrań spowodowanych deszczami rozlewnymi obserwuje się fale powodziowe o wysokich

kulminacjach, przemieszczające się ze znacznymi prędkościami.

Opady nawalne (burzowe, ulewne) trwają od kilku minut do kilku godzin; są krótkotrwałe, ale o dużej intensywności i mają

zasięg lokalny. Ulewy występują zazwyczaj w drugiej połowie czerwca (deszcze świętojańskie), choć zdarzają się też we

wrześniu. Wezbrania wywołane deszczami nawalnymi są przyczyną powodzi, które odznaczają się krótkim czasem

trwania, lecz bardzo gwałtownym przebiegiem.

Opady ciągłe, o dość równomiernym natężeniu, trwają po kilkanaście dni i zasięgiem swym ogarniają duże obszary. Ten

rodzaj deszczów, nazywany też słotą, nie powoduje większych powodzi, ale wyrządza duże szkody w rolnictwie i wywołuje

procesy erozyjne stoków górskich.

Prócz natężenia oraz czasowego i przestrzennego rozkładu opadów decydujący wpływ na rozmiary i skutki powodzi ma

naturalna retencja w dorzeczu. Retencjonowanie wód deszczowych w pobliżu miejsca opadu, gdyż zmniejsza odpływ

powierzchniowy, co w efekcie obniża przepływy kulminacyjne w rzekach.

POWODZIE

Okresy występowania poszczególnych rodzajów powodzi w Polsce

Pojęcie „powódź” definiuje się w oparciu o pojęcie „wezbranie” – wyraźny wzrost stanów wody w ciekach i jeziorach,

wywołany szczególnymi zjawiskami naturalnymi. „Powódź” jest szczególnym przypadkiem wezbrania, tzn. wezbraniem,

które przynosi straty gospodarcze i społeczne.

Ze względu na przyczyny powstawania wyróżnia się cztery typy wezbrań (powodzi):

Wezbrania (powodzie) opadowe:

1. wywołane przez nawalne opady, związane z lokalnymi burzami termicznymi, występują na potokach górskich i strugach

nizinnych, o powierzchni zlewni < 50 km2; pojawiają się one zazwyczaj w lipcu i sierpniu (choć mogą występować w

okresie od kwietnia do października), najczęściej na terenach wysoczyzn, wznoszących się nad płaskimi i podmokłymi

obszarami; mają one krótkotrwały ale gwałtowny przebieg; bywają przyczyną znacznych strat w zagospodarowaniu

przestrzennym terenu;

2. - wywoływane przez opady rozlewne występują w terenach górskich, podgórskich i na nizinach w okresie od czerwca

(czasem już w maju) do września i charakteryzują się największym zasięgiem terytorialnym, obejmując nieraz całe

dorzecze; podobnie scharakteryzować można wezbrania wynikające z opadów frontalnych, występujących w strefie

frontów atmosferycznych.

Wezbrania (powodzie) roztopowe

Powstają one wskutek gwałtownego tajania pokrywy śnieżnej, które bywa niejednokrotnie przyśpieszone przez deszcze

padające w tym okresie. Wezbrania tego typu mają bardzo rozległy zasięg terytorialny. Najczęściej występują w marcu i

kwietniu; mogą się jednak zdarzyć w ciągu całej zimy, podczas tzw. odwilży śródzimowych.

Wezbrania (powodzie) zimowe

Ten rodzaj wezbrań jest wynikiem spiętrzania się zwierciadła wody w wyniku nasilonych tzw. zjawisk lodowych, do których

zalicza się np. intensywne tworzenie się śryżu lub lodu dennego, powodujące zmniejszenie przekroju przepływu lub

spiętrzanie się spływającej kry lodowej na ostrych zakrętach rzeki, w przekrojach mostowych i tp. Wezbrania tego typu

zdarzają się zwykle w grudniu i styczniu (czasem również w lutym i marcu). W Polsce nie są one częste, choć na Noteci w

przekroju Lipki zatory śryżowe obserwuje się niemal corocznie. Przykładem wezbrania zatorowego była sytuacja

powodziowa, jaka miała miejsce w styczniu 1982 r. na Wiśle pod Płockiem.

Wezbrania (powodzie) sztormowe

Są one spowodowane wiatrami sztormowymi, wiejącymi na wybrzeżach morskich w kierunku lądu. Wiatry te utrudniają

odpływ rzek uchodzących do morza, powodując spiętrzenie wody w korytach rzek i na zalewach przymorskich. Wezbrania

te najczęściej zdarzają się zimą (grudzień – luty).

SKUTKI POWODZI

● Straty ludzkie

● Ofiary śmiertelne

● Zanieczyszczenie źródeł wody pitnej –

zatrucia i epidemie

● Spadek produktywności ludzi i zwierząt ze

względu na rany, śmierć i psychologiczną

traumę

● Straty materialne

● Zniszczenie linii komunikacyjnych

●

Mieszkając w pobliżu rzeki warto się zastanowić, jaka jest szansa, że powódź zdarzy się za naszego życia. Planiści,

inżynierowie i fachowcy od ochrony przeciwpowodziowej zwykli odnosić większość swoich działań do wezbrania, które-go

prawdopodobieństwo wystąpienia wynosi 1% - większość obwałowań chroni nas przed taką właśnie wodą. Z tą wielkością

wiąże się wiele nieporozumień, mówi się bowiem czasem, że jest to powódź, która statystycznie może pojawić się raz na

sto lat. Czyli bardzo rzadko - myśli wiele osób i traktuje to jako zjawisko, które nie zdarzy się za ich życia. Kiedy jednak

pomyślimy, że szansa wystąpienia tej samej powodzi w ciągu roku wynosi 1%, będziemy już mniej skłonni tak uważać. Ale

przecież mieszkamy w tym samym miejscu zwykle dużo dłużej niż jeden rok, a im dłuższy czas zamieszkania, tym

prawdopodobieństwo pojawienia się po-wodzi jest większe. Jeśli mieszkamy nad rzeką 10 lat, to wynosi ono już 10%, jeśli

dwadzieścia - to 18%, a 26%, jeśli mieszkamy 30 lat. Czyli ryzyko jest niemałe; według statystyk ryzyko pożaru w naszym

domu jest mniejsze.

Jak powodzie oddziałują na nasze życie?

● Ofiary śmiertelne i zniszczenie majątku.

● Zanieczyszczenie źródeł wody pitnej.

● Zniszczenie linii komunikacyjnych.

● Zahamowanie produkcji przemysłowej, rolnej i leśnej, spadek liczby turystów odwiedzających dany teren,

zniszczenia terenu, infrastruktury i systemu komunikacji.

● Spadek wartości nieruchomości na terenach zagrożonych powodziami.

● Podjęcie środków zabezpieczających i zmniejszających dodatkowe zniszczenia spowodowane przez powódź.

● Spadek produktywności ludzi i zwierząt ze względu na rany, śmierć i psychologiczną traumę.

W jaki sposób nauka postępuje z powodziami?

● Przy użyciu różnych technik przewiduje się, które tereny zagrożone są powodziami.

● Buduje się tamy, wały przeciwpowodziowe, i/ lub wzmocnienia oraz zbiorniki zatrzymujące osad, itp.

● Planuje się budowy i tereny mieszkalne na obszarach wolnych od zagrożenia powodziowego.

● Tworzy się systemy wczesnego ostrzegania.

● Zalesia się tereny.

● Poprawia się nośność kanałów rzecznych.

● Informuje i edukuje się społeczeństwo.

Prognozowanie powodzi i ostrzeganie przed nimi to niezbędne warunki udanego zmniejszania zniszczeń powodziowych.

Obecnie systemy przewidywania powodzi są bardzo zaawansowane i wykorzystują najnowsze osiągnięcia w dziedzinach

monitorowania, komunikowania i technologii komputerowej. Systemy te opierają się na prognozach, odpowiednim

modelowaniu dna rzek, opadach, a konsekwencje powodzi mogą być przewidywane w coraz dokładniejszy sposób. Skutki

powodzi są łagodzone poprzez udoskonalenie prognoz i zarządzanie zbiornikami wodnymi. Dodatkowo, władze muszą

zadbać o kanały informacyjne i ostrzec mieszkańców zagrożonych terenów przed nadchodzącym zagrożeniem z

odpowiednim wyprzedzeniem.

Spadek wartości nieruchomości na

terenach zagrożonych powodziami

● Zahamowanie produkcji przemysłowej, rolnej i

leśnej, spadek liczby turystów odwiedzających

dany teren, zniszczenia terenu, infrastruktury i

systemu komunikacji

● Obciążenie środkami zabezpieczającymi i

zmniejszającymi dodatkowe zniszczenia

spowodowane przez powódź

POWODZIE – PRZECIWDZIAŁANIE

● Zbiorniki retencyjne

● Wały

przeciwpowodziowe

● Poldery

● Regulacja zabudowy

● Ochrona budynków

Metody ograniczania skutków powodzi

Zbiorniki retencyjne

Są to urządzenia zlokalizowane w korycie rzeki, w górnych częściach zlewni. Składają się z zapory zatrzymującej wodę w

zbiorniku i urządzeń pozwalających na regulowany odpływ ze zbiornika. Umożliwiają one zatrzymanie wody, gdy w rzece

jest jej nadmiar (między innymi dla ochrony terenów znajdujących się poniżej) i zrzut w czasie, kiedy nie ma jej w rzece

zbyt wiele (dla zaopatrzenia w wodę, nawodnień itd.). Koszty i wysiłek inwestycyjny przy projektowaniu i budowie zbiornika

jest tak duży, że ten rodzaj inwestycji znajduje się zwykle poza zasięgiem możliwości finansowych nawet kilku gmin.

Wały przeciwpowodziowe

Obwałowania są najpopularniejszym w Polsce środkiem ochrony przed powodzią. Ich działanie polega na stworzeniu

bariery (najczęściej ziemnej) pomiędzy korytem rzeki a zabudowanymi terenami, które mają być chronione. Poważnym

mankamentem jest duża powierzchnia potrzebna do ich budowy i konieczność stałej, kosztownej konserwacji.

Poldery

Poldery są znanymi od dawna urządzeniami chroniącymi przed powodzią. Od zbiorników retencyjnych różnią się tym, że

woda gromadzona jest nie za zaporą przecinającą koryto rzeki, ale na odgrodzonych wałem od koryta rzeki, naturalnych

terenach zalewowych, wykorzystywanych na co dzień rolniczo. Wlot wody do poldera to zwykle odpowiednio umocnione

obniżenie wału, oddzielającego koryto od zbiornika. Ich podstawowym zadaniem jest lokalne zmniejszenie kulminacji fali

powodziowej. Gromadzą one dużo mniejszą ilość wody niż zbiorniki retencyjne i zazwyczaj nie są wyposażone w

urządzenia umożliwiające elastyczne regulowanie wlotem wody do polderu i jej zrzutem po przejściu powodzi. Po drugiej

wojnie światowej zbudowano ich w Polsce niewiele, a presja rolników i planistów na udostępnienie tych terenów dla

potrzeb rolnictwa i budownictwa, spowodowała likwidację części polderów działających jeszcze przed wojną.

Ograniczanie rozwoju na terenach zalewowych

Ograniczanie zabudowy na terenach zalewowych i kształtowanie tej zabudowy, to najlepszy sposób na zmniejszenie w

przyszłości strat powodziowych. Podstawą wszystkich działań jest przygotowanie map terenów zalewowych i wyznaczenie

stref zagrożeń na terenach zalewowych.

Stosuje się dwa źródła wiedzy na ten temat:

● analizy modelowe pozwalające na ustalenie zasięgu powodzi określonej wielkości. Taką powodzią miarodajną dla

celów planistycznych, jest powódź o prawdopodobieństwie wystąpienia w ciągu roku równym 1% (tzw. woda

stuletnia)

● zasięgi największej, zarejestrowanej na tym terenie powodzi historycznej, szczególnie jeśli była ona większa od

powodzi 1%.

Na przygotowanych na tej podstawie mapach zalewów wkreśla się jedną lub dwie strefy zagrożeń:

● trasa powodzi (tzw. korytarz powodzi) - obszar w ramach terenów zalewowych, którym płynie praktycznie cała

wielka woda powodziowa, gdzie zarówno głębokość, jak i prędkość wody powoduje, że ma ona wybitnie niszczący

charakter

● tereny zalewowe (zwane również retencyjnymi lub zastoiskowymi) – tereny pomiędzy trasą powodzi a zasięgami

zalewów dla wody 100-letniej, na których wody powodziowe tylko się rozlewają tworząc zastoiska, albo płyną nie

mając już dużej głębokości ani niszczącej szybkości.

Linie wyznaczające obie strefy powinny zostać wprowadzone do lokalnego planu zagospodarowania przestrzennego. W

ramach każdej z nich można wprowadzić odmienne zasady zagospodarowania przestrzennego.

Zabezpieczenie istniejących obiektów

Nie jest możliwe wyeliminowanie zabudowy z terenów zalewowych, choćby dlatego, że ludzie mieszkają na tych terenach

od pokoleń i pomimo zagrożenia powodziowego nie chcą się stamtąd wyprowadzać. Budynki można chronić przed

uszkodzeniem lub zniszczeniem w różny sposób:

● uniemożliwienie wodzie dostępu do wnętrza budynku - uszczelnienie budynku

● przygotowanie budynków i rozmieszczenie wyposażenia w taki sposób, by wpływająca do nich woda nie

powodowała większych szkód

● wykonanie wokół budynków różnego typu osłon stałych (betonowych, ziemnych) lub tymczasowych

● stosowanie materiałów budowlanych, konstrukcyjnych i wykończeniowych odpornych na działanie wody.

POWÓDŹ – REAGOWANIE

● System

bezpieczeństwa

● System Ostrzeżeń

Powodziowych

● System Reagowania

na Powódź

● Usuwanie skutków

powodzi

Systemy bezpieczeństwa

Do systemów bezpieczeństwa zalicza się Systemy Ostrzeżeń Powodziowych oraz Systemy Reagowania na Powódź.

Zadaniem pierwszych jest ostrzeżenie tych, którzy potrafią zadbać o siebie sami, byle wiedzieli, jakie jest zagrożenie i co

mają zrobić, by zapewnić sobie bezpieczeństwo. Zadaniem drugich jest organizacja pomocy w skali szerszej niż pomoc

indywidualna, zabezpieczenie majątku wspólnego (komunalnego) tam, gdzie to możliwe, ewakuacja i pomoc zaraz po

powodzi itd. Oba systemy są ściśle ze sobą związane, a ich efektywność zależy od stopnia współpracy pomiędzy nimi.

Systemy Ostrzeżeń Powodziowych

Prognoza powodzi

Prognozą stanów powodziowych zajmuje się w Polsce Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, w oparciu o krajową

sieć monitoringu opadów i wód. Jest jednak wiele obszarów, dotyczy to szczególnie niewielkich zlewni nie objętych

ogólnopolską siecią monitoringu, gdzie konieczne jest zaprojektowanie i budowa własnej, lokalnej sieci, najlepiej w

oparciu o metodykę zaproponowaną przez IMGW.

Przewidywanie skutków powodzi

Celem tego zadania jest ustalenie, jaki obszar może zostać przez powódź zalany i co się na nim znajduje: jakie budynki,

instytucje, firmy itd. Tego rodzaju prace można wykonać przed powodzią: jedna z możliwości, to przygotowanie kilku

scenariuszy rozwoju sytuacji (i odpowiadających im zasięgów zalewów) w oparciu o analizy modelowe. Inna możliwość -

to wykorzystanie zasięgu zalewów ostatniej dużej powodzi.

Kogo i jak ostrzegać

Również lista osób, instytucji i firm, które należy ostrzec powinna zostać przygotowana przed powodzią dla każdego z

opracowanych scenariuszy zalewów. Treść komunikatu jest jednym z elementów decydujących o skuteczności

ostrzeżenia. Zakłada się generalnie, że komunikat powinien zawierać: opis powodzi, opis obecnej sytuacji, czego należy

się spodziewać i kiedy, jak należy się zachować.

Ostrzeżenia można podzielić na dwa rodzaje: ogólne i szczegółowe. Ostrzeżenia ogólne adresowane są do całych

społeczności lub regionów i zawierają informację, że w najbliższym czasie może być powódź. Do ich rozpowszechniania

wykorzystuje się: radio, telewizję, sieć Internetu. Ostrzeżenia szczegółowe adresowane są do części społeczności lub

indywidualnych osób, a ich celem jest opisanie tego, co się może zdarzyć w najbliższym czasie. Środki

rozpowszechniania muszą być w tym przypadku szybsze i adresowane bardziej bezpośrednio do zagrożonych. Należą

do nich: syreny alarmowe lub dzwony kościelne, powiadomienia telefoniczne, powiadomienia przez sieć sąsiedzkiej

pomocy, powiadomienia przez policję lub straż miejską.

Systemy Reagowania na Powódź

Celem systemów reagowania na powódź jest organizowanie akcji zabezpieczenia życia, zdrowia i ochrony obiektów i

dobytku na obszarze powodziowym w trakcie i zaraz po powodzi. Kierunki działania takich systemów są następujące:

* tymczasowe zabezpieczenie wybranych obiektów przy pomocy worków z pia-skiem lub innych rodzajów osłon

* wyłączenie z ruchu niektórych ulic i mostów

* wyłączenie zasilania (również zaopatrzenia w gaz) na zagrożonych zalaniem obszarach

* zarządzenie ewakuacji i organizacja ewakuacji częściowej (szpitale, bursy, domy

* pomocy społecznej itd.) lub całkowitej

* zapewnienie niezbędnego sprzętu i materiałów do prowadzenia wymienionych akcji

* kontrola urządzeń pomiarowych i zabezpieczeń przeciwpowodziowych (również tymczasowych).

Podstawą pracy takiego systemu jest budowana na podstawie doświadczeń z poprzednich powodzi zależność pomiędzy

stanem wody w rzece (mierzonym na wodowskazie) a skutkami, jakie ten stan wody powoduje (np. stan 400 cm -

wyłączenie z ruchu istotnych ciągów komunikacyjnych, stan 470 - zalanie budynków osiedla, stan 510 - zalanie zakładu

opieki społecznej itd.).

Usuwanie skutków powodzi

Dość znaczna część strat i skutków powodzi wynika z braku wiedzy o tym, jak sobie radzić zaraz po powodzi. Dotyczy to

nie tylko technik ratowania zawilgoconego dobytku, wykonywania prac oczyszczających i osuszających (takich jak

dezynfekcja, odgrzybianie, postępowania z wodą i żywnością itp.), ale również zapewnienia ludności dotkniętej powodzią

pomocy socjalnej i psychologicznej.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: