Dalila [hebr. delila = uwodzicielka], uko- chana mocarza Samsona, Filistynka. Prze- kupiona przez Filistyn�w, wydoby�a od niego sekret, �e �r�d�em jego si�y s� nie �cinane od m�odo�ci w�osy. Dalila obci�a Samsonowi w�osy i pozbawionego si�y wy- da�a jego wrogom (Sdz 16,4-20). Lit. A. de Vigny Les Destiri�es (1864, Przezna- czenia), wiersz "La Col�ere de Samson" (Gniew, Samsona): "I mniej lub bardziej, kobieta jest zawsze Dalil�." Ikon. Samson i Dalila: P.P. Rubens (ok. 1614, Londyn); P. Veronese (ok. 1570, Luwr, Pary�). I Muz. C. Saint-Saens Samson i Dalila (1877), opera. Daniel [hebr. dani-el = moim s�dzi� jest B�g]. Biblia przedstawia Daniela jako m�odego Judejczyka uprowadzonego na dw�r w Babilonie, gdzie przebywa� za pa- nowania Nabuchodonozora II, Cyrusa Wielkiego i Dariusza I Wielkiego. Posia- daj�c zdolno�� jasnowidzenia, Daniel po- trafi� wyja�nia� sny (np. - pos�g na gli- nianych nogach) lub widzenia (podczas uczty Baltazara). Mo�ni na skutek zazdro- �ci o stanowisko Daniela, nak�onili kr�la Dariusza I Wielkiego do wydania zarz�- dzenia g�osz�cego, �e wszyscy, kt�rzy w ci�gu najbli�szych trzydziestu dni zano- siliby pro�by do kogo� innego poza kr�- lem, maj� zosta� wrzuceni do jaskini lw�w. Poniewa� Daniel modli� si� do Jah- we, spotka�a go w�a�nie ta kara. Daniel wyszed� z jaskini zdr�w i ca�y, a nast�pnie ' dost�pi� wielu zaszczyt�w. Jego kariera przypomina histori� J�zefa (syna Ra- cheli) na dworze faraona. Wizje Daniela podejmuje Apokalipsa �w. Jana ( apoka- lipsa). Ksi�ga Daniela. Powstanie tej ksi�gi przypada na okres prze�ladowa� religij- nych za czas�w panowania Antiocha IV Epifanesa. Jej celem by�o dodanie odwagi prze�ladowanym �ydom za pomoc� bu- duj�cego przyk�adu Daniela i jego towa- rzyszy. Ostatnie rozdzia�y, napisane w j�- zyku gr. s� uznane za deuterokanoniczne. Lit. V. Hugo La L�gende des secles (1877, Le- genda wiek�w), ksi�ga II, "Les Lions" (Lwy). � S. Wyspia�ski Daniel (1892-94). Ikon. Ksi�ga Daniela, manuskrypt ilustrowany miniaturami, stanowi dodatek do Apokalipsy �w. Jana z Saint-Sever (XI w.). Daniel w jaskini lw�w, kapitel w ko�ciele Saint-Pierre w Moissac (XII w.). Miniatura z Godzinek Henryka II (1547, Biblioteka Narodowa, Pary�). Prorok Daniel, pos�gi: C. Sluter Studnia Moj�esza (1395-1406, karuzja Champmol, Dijon); G.L. Bernini, kaplica Chigich w Santa Maria delPopolo w Rzymie (1661); P.P. Rubens Daniel w jaskini lw�w (1618, Antwerpia). Muz. Gra o Danielu (XII w.). D. Milhaud Les Miracles de la foi, opus 314 (1951, Cuda wia- ry), kantata. Dawid [hebr., dow�dca albo umi�owa- ny], kr�l Judy i Izraela (ok. 1010-970 p.n.e.), syn Jessego, praprzodek Jezusa (I Sm 16-1; 1 Krl 2). Jeszcze za �ycia - Saula, Dawid zosta� namaszczony w Betlejem, co uczyni�o ze� kr�la wybrane- go przez Boga. Przyj�ty na dw�r kr�lewski jako grajek, ws�awi� si� zabijaj�c jednym strza�em z procy filisty�skiego olbrzyma Goliata. Pomimo przyja�ni, jak� darzy� go syn Saula Jonatan, a tak�e mimo ma�- �e�stwa z c�rk� kr�la, Mikal, zazdro�� w�adcy zmusi�a Dawida do ucieczki na pustyni�. Po �mierci Saula, Dawid zosta� og�oszony kr�lem przez pokolenia po�u- dniowe, p�niej przy��czy�y si� do niego tak�e pokolenia p�nocne. Za stolic� obra� Jerozolim�, dok�d kaza� przenie�� Ark� Przymierza. Podczas rz�d�w odni�s� osta- teczne zwyci�stwo nad Filistynami i po- wi�kszy� terytorium Izraela. Dawid by� cz�owiekiem odwa�nym, wiel- kodusznym i bardzo pobo�nym. Jednak jego grzeszna mi�o�� do Batszeby spro- wadzi�a na� napomnienia i gniew proro- ka Natana. Bunt syna Dawida, Absaloma, rzuci� cie� na ko�cowy okres �ycia kr�la. Przed �mierci� Dawid doprowadzi� do na- maszczenia na kr�la swego syna Salomo- na, zrodzonego z Batszeby. Dawid b�d�cy poet� i muzykiem, wg tradycji �ydowskiej jest autorem 73 psalm�w. Jego panowanie mia�o tak wielkie znaczenie, �e ostatecznie tron Izraela sta� si� "tronem Dawida". To jemu B�g da� obietnic�: "Wyznacz� miejsce mojemu ludowi, Izraelowi..., a nie poruszy si� wi�cej, a ludzie nikczemni nie b�d� go ju� uciska� jak dawniej" (2 Sm 7,10). Zdaniem �w. Piotra i chrze- �cijan, Jezus wype�ni� obietnic� Bo��, da- j�c pocz�tek kr�lestwa niebieskiego, kt�re nie ma ko�ca, dzi�ki swemu zwyci�stwu nad �mierci� (Dz 2,29). Lit. Dawid jest postaci� r�nie przedstawian� w utworach dramatycznych: w �redniowiecz- nych dramatach religijnych jako posta� pe�- na kontrast�w (Misterium Starego Testamentu, XV w.); wykorzystywana przez nurt walk reli- gijnych w Trag�dies saintes (�wi�te dramaty) L. Desmasuresa w XVI w.; karykaturowana w tragikomed�� Voltaire'a Saul (1763), pobo�- na w dramacie F.G. Klopstocka David (1772); zr�nicowana i bogata w dziele V. Alfieriego Saul (1782, wyd. pol. 1820-23); patetyczna w Saulu (1903) A. Gide'a. Dzie�a literackie za- chowuj� tylko niekt�re aspekty postaci biblij- nej; w muzyce przybiera ona wymiar mityczny. � J. Zawieyski Pie�� o nadzi�i (1948). A. Ka- mie�ska Twarze ksi�gi (1981). J. Stryjkowski Kr�l Dawid �yje (1984). W. Chrostowski Boha- terowie wiary Starego Testamentu (1992). Ikon. Dawid i Goliat, fresk z Tahull (1123, Barcelona). Dawid: Donatello, rze�ba (1430, Florencja); Micha� Anio�, rze�ba (1504, Flo- rencja); tapiserie z histori� Dawida (1520, warsztaty brukselskie, Ecouen). G.L. Bernini, rze�ba (1623, Rzym); A. Gentileschi (Rzym); G. Reni (Luwr, Pary�). Rembrandt Dawid i Saul (1657, Haga). G. Rouault Stary Kr�l (1936, Pittsburgh). � A. Brodowski Gniew Saula na Dawida (1812-19, Muzeum Narodo- we, Warszawa). Muz. Josquin des Pr�s Planxit autem David (wyd. 1504, Dawid za� zap�aka�), motet cztero- cz�ciowy. C. Janequin Dwa psalmy Dawida (XVI w.). H. Sch��tz Dwadzie�cia sze�� psalm�w Dawida (XVII w.). G. Carissimi Historia Davi- dis et Jonathae (XVII w., Historia o Dawidzie i Jonatanie), oratorium. M.A. Charpentier Mors Saulis et,Jonathae (XVII w., �mier� Saula i Jonatana), oratorium. D. Scarlatti Davidis pu- gna et victoria (XVIII w., Walka i zwyci�stwo Dawida). G.F. H�ndel Saul (1739), oratorium. W.A. Mozart Davidde penitente (1785, Dawid pokutuj�cy), oratorium. A. Honegger Le roi David (1921, Kr�l Dawid), psalm dramatycz- ny. E.W. Sternberg David and Goliath (1927). I. Strawi�ski Symfonia psalm�w (1930). D. Milhaud Davi� (1954), opera. K. Pende- recki Psalmy Davida, na ch�r mieszany i per- kusj� (1958). Dawid jest tematem wielu negro spirituals, np. Little David, play on your harp (Ma�y Dawidzie, graj na swej harfie). Ekr. H. King Dawid i Batszeba (1951). B. Be- resford Kr�l Dawid (1984), odtworzenie na podstawie tekst�w biblijnych �ycia Dawida, za pomoc� kolejnych obraz�w, cz�sto spektaku- larnych, chwilami ocieraj�cych si� o grotesk�. Debora [hebr. dewora = pszczo�a], pro- rokini w Izraelu w okresie s�dzi�w, cieszy- �a si� zaufaniem Izraelit�w, rozs�dza�a ich sprawy. Z inspiracji Debory s�dzia Ba- rak rozpocz�� wojn� z Kananejczykami (Sdz 4); zgodnie z jej przepowiedni� Izra- elici zwyci�yli. Zwyci�stwo w tej walce opiewa Pie�� Debory (Sdz 5,2-31), jeden z najstarszych tekst�w poetyckich w ST. Triumfuj�cy wojownicy b�ogos�awili moc Boga: "A kt�rzy ci� mi�uj�, niech b�d� jak s�o�ce wschodz�ce w swym blasku" (Sdz 5,31). Dekalog [gr. d�ka = dziesi�� + l�gos = s�owo, nauka, czyli dziesi�� s��w], Dzie- si�� Przykaza� danych przez Boga He- brajczykom na pustyni, za po�rednictwem Moj�esza. Tekst spisany by� na dw�ch kamiennych tablicach (Wj 24,12), zw. ta- blicami Prawa. Biblia nie u�ywa okre�le- nia Dekalog, lecz wymienia jego przyka- zania jako zasady, na kt�rych b�dzie opar- te przymierze z Bogiem (wj 20,2-17; Prut 5,(r21). Obie wersje rozpoczynaj� si� tak� sam� uroczyst� formu��: "Ja jestem Pan, tw�j B�g, kt�ry ci� wywi�d� z ziemi egipskiej, z domu niewoli." Po czym na- st�puje wyliczenie zasad: "Nie b�dziesz mia� cudzych bog�w obok Mnie!... Nie b�dziesz wzywa� imienia Pana, Boga twego do czczych rzeczy... Pami�taj o dniu szabatu, aby go u�wi�- ci�... Czcij ojca twego i matk� twoj�... Nie b�dziesz zabija�. Nie b�dziesz cudzo�o�y�. Nie b�dziesz krad�. Nie b�dziesz m�wi� przeciw bli�niemu twemu k�amstwa jako �wiadek. Nie b�dziesz po��da� domu bli�niego twe- go. Nie b�dziesz po��da� �ony bli�niego twe- go (Wj 20). Istota prawa Bo�ego i prawa ludzi zosta- �a przedstawiona bardzo jasno i zwi�le w dziesi�ciu punktach, w por�wnaniu z daw- nymi kodeksami, np. z Kodeksem Ham- murabiego. Dekalog pozostaje podstaw� moralno�ci �ydowskiej i chrze�cija�skiej. Tak�e - Koran czerpa� ze� inspiracje. Lit. A. Gide w Pokarmach ziemskich (1897, wyd. pol. 1981) wyst�puje przeciw przykaza- niom Bo�ym, kt�re "zasmuci�y jego dusz�". Ekr. C.B. De Mille Dziesi�cioro przykaza� (1956), wielka produkcja filmowa z zamierze- niem typowo kasowym. K. Kie�lowski, filmy z cyklu Dekalog, m.in. Kr�tki film o zabijaniu (1988). demon [gr. daimon], istota duchowa zaj- muj�ca miejsce po�rednie mi�dzy b�- stwem a cz�owiekiem, dzia�aj�ca najcz�- �ciej na zgub� ludzi. ST jest odbiciem wierze� ludowych, kt�re nadaj� wymiar boski mocom ukrywaj�cym si� za nie- szcz�ciami i ludzkim z�em, lecz zawsze podkre�la w�adz� zwierzchni� Boga nad nimi. NT jest spadkobierc� tych wierze�, np. w sposobie okre�lania z�a terminem op�tania przez demony, albo terminem choroby: Jezus "uzdrawia" wyp�dzaj�c z�e duchy (�k 8,26-39). Tote� w literaturze chrze�cija�skiej demon mieszka w cz�o- wieku, uosabia z�o; sta� si� synonimem diab�a, szatana, podczas gdy w lite- raturze gr. demon jest "g�osem wewn�trz- nym", przewodnikiem ludzkich dzia�a�, jak np. demon Sokratesa. Prawdziw� de- monologi� rozwin�� p�niejszy judaizm, k�ad�c szczeg�lny nacisk na zast�py szata- na, legion demon�w n�kaj�cych ludzi. Zob.: Lucyfer; z�y duch. Z. i p. Demon po�udnia - pokusa, kt�rej istota ludzka mo�e do�wiadcza� w okresie dojrzewa- nia w sferze zmys��w i uczu�. Okre�lenie po- chodzi z Ksi�gi Psa...
waldiizet