Kaaba [arabskie al-kaaba = sze�cian], �wi�tynia muzu�ma�ska po�o�ona w Mek- ce, na �rodku dziedzi�ca wielkiego mecze- tu, jest rodzajem kamiennego relikwiarza architektonicznego, w kt�rego wschodni naro�nik wbudowany jest Czarny Ka- mie�, najwi�ksza �wi�to�� muzu�man�w, cel corocznych pielgrzymek. Wed�ug tra- dycji islamu Kaab� zbudowali Abraham i jego syn, Izmael. Historyczna data po- wstania Kaaby nie jest ustalona. Obec- no�� Czarnego Kamienia we wn�trzu Ka- aby pozwala przyr�wna� j� do innych sta- ro�ytnych miejsc kultu, jak np. �wi�tynia z Petiy (Jordania). kaba�a [hebr. kabala = tradycja, otrzy- manie], mistyczny nurt intelektualny przy- by�y ok. XI w. ze Wschodu, rozwin�� si� w XII-XIII w. najpierw w Langwedocji (Narbonne, Lunel), p�niej w Katalon�� (Gerona). Tak�e teozoficzno-filozoficzny system interpretacji Bibl�� oparty na neo- plato�skiej doktrynie emanacji, mesjani- zmie, przekonaniu o istnieniu ukrytych my�li w Bibl�� oraz na wierze w magiczn� moc tkwi�c� w poszczeg�lnych s�owach i literach jej tekstu. Celem kaba�y by�o zdobycie wiedzy o �wiecie Bo�ym, po- wsta�ym jako ca�o�� sk�adaj�ca si� z dzie- si�ciu energ�� czy mocy [hebr. sefirot = liczenie, rachuba] emanuj�cych z Boga, kt�re po�redniczy�y przy stwarzaniu �wiata widzialnego. Nauczaniu teoretycznemu towarzyszy�a metoda medytacji, vyrastaj�- cej z codziennej modlitwy, i maj�cej na celu kontemplacj� Boga. W miar� rozwoju kaba�y zaznacza�y si� w niej r�ne tenden- cje. Kaba�a z Gerony (Ezrah, Salomon, Azriel, Majmonides) pozostawa�a pod wp�ywem wsp�czesnej jej filozof�� neopla- to�skiej. Zbi�r nauk kabalistycznych, Ksi�ga �wiate�, bardziej znana pod nazw� Zohar, zredagowana ok. 1280 przez Moj- �esza z Leonii, wywar�a silny wp�yw na dalszy rozw�j doktryny. W XV-XVI w. r�ne zbiory usi�uj� przed- stawi� racjonalne podstawy nauki kaba- listycznej. Najbardziej znany jest Pardes Rimmonim (Ogr�d granat�v), zredago- wany przez Moj�esza Cordovera. Po wy- p�dzeniu �yd�w z Hiszpan�� s� 1492, uchod�cy podj�li dzia�alno�� w Ziemi �wi�tej, a ulubionym o�rodkiem kabali- st�w, pod zwierzchni� w�adz� Izaaka Lu- r��, sta�o si� miasto Safed. W odpowiedzi na cierpienia wygna�c�w doktryna Lur�� wykazuje siln� tendencj� mesja�sk�, kon- centruj�c spekulacje na tematach obie- canego odkupienia. Nauka Lur�� by�a przekazywana przez jego uczni�w (Hawim Vital) i przetrwa�a do czas�w wsp�cze- snych. O�rodki studi�w nad kaba�� istnie- j� do dzi� w Izraelu i w Stanach Zjedno- czonych. kaba�a chrze�cija�ska. Hebraizuj�cy chrze�cijanie z okresu renesansu, Pico del- la Mirandola we W�oszech, Reuchlin w Niemczech i Guillaume Postel we Francji podj�li dog��bne studia nad tekstami ka- ba�y. Ich podej�cie do tych tekst�w mia�o charakter osobisty, zajmowali si� g��wnie odnalezieniem w tekstach podstaw �ydow- skich dla doktryn chrze�cija�skich, szcze- g�lnie dla nauki o Tr�jcy �wi�tej. Prote- stantyzm, uznaj�cy Bibli� za jedyny auto- rytet w dziedzinie nauczania, ignorowa� kaba��. Zawarte w kabale elementy mag�� i sym- bolizmu spowodowa�y przej�cie nazwy "kaba�a" na oznaczenie r�nych posta- ci spirytyzmu i okultyzmu. Nast�pnie (w Polsce w XVIII w.) kaba�a zacz�a oznacza� wr�enie (z kart, z r�k itp.) oraz ksi��ki zawieraj�ce wr�by. Przeno�nie kaba�a oznacza tajemne ma- chinacje wobec kogo� lub czego�, spisek, zmow�. kabalistyczny, przymiotnik pochodz�cy od kaba�y; przeno�nie - tajemniczy, nie- zrozumia�y. Kaba�a �ydowska swoje spe- kulacje na temat atrybut�w i imion Boga przedstawia�a cz�sto w formie rysunk�w, niezrozumia�ych dla os�b nie wtajemni- czonych. Z. i p. Wpakowa� kogo� w kaba�� - w k�opoty, w tarapaty. Lit. I.B. Singer A day of pleasure; stories of a boy grozuing up in Warsaw (1969, Dzie� rado�ci; opowiadania o ch�opcu, kt�ry wzrasta� w War- szawie). W rozdziale po�wi�conym wspomnie- niom z dzieci�stwa autor przywo�uje fascyna- cj�, jak� w nim wywo�a�a kaba�a, i roztropno�� doros�ych, kt�rzy zakazywali jej lektury przed uko�czeniem czterdziestego roku �ycia. kadzid�o, �ywice r�nych drzew, nieraz z domieszk� aromatycznych zi�, wydaj�- ce wonny zapach przy spalaniu. W �wi�- tyni Jerozolimskiej znajdowa� si� o�tarz, na kt�rym codziennie palono kadzid�o jako wyraz uwielbienia Boga (Wj 30,1-10). Po- niewa� by�o ono zarezerwowane dla Boga, �ydzi, a tak�e pierwsi chrze�cijanie odma- wiali palenia kadzid�a przed pos�gami rzym. imperator�w, co na terenach podbi- tych przez Rzymian wzbudza�o podejrzli- wo�� w�adz pa�stwowych. W Ewangel�� wed�ug �w. Mateusza, M�drcy ze Wschodu przynie�li Jezusowi w darze z�oto, kadzid�o i mirr� (Mt 2,11 ). kadzielnica, ozdobne naczynie s�u��ce do spalania kadzid�a podczas obrz�d�w religijnych, zazwyczaj w kszta�cie czarki na podstawie, z a�urow� pokryw�, czasem zawieszone na �a�cuszkach. Wahad�owy ruch kadzielnicy powoduje, �e wonny dym unosi si� w g�r�, do nieba, tak jak modlitwa wznosi si� do Boga. Kafarnaum, miasteczko w Galilei, nad brzegiem jeziora Genezaret. Jezus uczy- ni� ze� swoj� przybran� ojczyzn�, a tak- �e o�rodek dzia�alno�ci w pocz�tkowym okresie �ycia publicznego. Tam powo�a� swoich uczni�w. G�osi� nauki w miej- scowej synagodze ( 6,22-55) i tam doko- na� uzdrowie�, przede wszystkim parality- ka: dom, w kt�rym znajdowa� si� Jezus, by� tak wype�niony lud�mi, �e kalek� trze- ba by�o spuszcza� na �o�u przez dach (Mk 2,1-12). Lecz entuzjazm ust�pi� wkr�tce miejsca nieufno�ci, a nawet wro- go�ci. W�wczas Jezus opu�ci� Galile� i uda� si� do Judei. Z. i p. Kafarnaum, potocznie - miejsce, w kt�- rym panuje bez�ad i zamieszanie. Kain [hebr. kajin], pierwszy syn Adama i Ewy. Ksi�ga Rodzaju pierwowz�r tego imienia widzi raczej w czasowniku kana = naby�, pozyska�. Ewa "urodzi�a Kaina i rzek�a: otrzyma�am m�czyzn� od Pa- na" (Rdz 4,1). Kain jako rolnik z�o�y� Bogu ofiar� ze swych zbior�w. B�g jednak wola� ofiar� jego m�odszego brata Abla, pasterza. Kain powodowany zazdro�ci� zabi� Abla, staj�c si� w ten spos�b pierw- szym morderc�. W�wczas B�g skaza� go na tu�aczk�, ochraniaj�c jednak jego �ycie. Tradycja podaje, �e Kain po urodzeniu si� jego syna Henocha zbudowa� miasto (Rdz 4,1-24). Zob. grzech - grzesznik. Z. i p. Czy� jestem str�em mojego brata?- zwrot pochodz�cy od tego w�a�nie zbrodnicze- go wydarzenia, oznaczaj�cy odrzucenie wzi�cia na siebie odpowiedzialno�ci za czyny bliskiej osoby. Lit. Do XIX w., zgodnie z tradycj�, posta� Kaina by�a przede wszystkim postaci� zab�jcy, winnego, w przeciwstawieniu do niewinnego Abla. W drugiej cz�ci De Jeu d Adam (XII w., Widowisko o Adamie), Kain, sk�py wie�niak, odmawia p�acenia dziesi�ciny i po dokona- nym morderstwie zostaje wtr�cony do piek�a. T.A. d'Aubign� Des Tragiques (1616, Rymy tra- giczne); Kain uosabia kata hugenot�w. Obraz Kaina zmienia si� w, XVIII w.; targany w�tpli- wo�ciami u F.G. Klopstocka w Der Tod Abels (1792, �mier� Abla), u V. Hugo jest uosobie- niem winnego, kt�rego dr�cz� wyrzuty sumie- nia ("La Conscience" - Sumienie), poemat zawarty w De L�gende des siecles (1859, Legen- da wiek�w): "Ba� si� wszystkiego, wszystko jego si� ba�o". Dla Ch. Baudelaire'a Kwiaty z�a (1857, wyd. pol.1920), "Abel i Kain", id�cego �ladami G.G. Byrona (Kain 1821, wyd. pol. 1842), Kain nale�y do gatunku zbuntowanych, do tych, kt�rzy buntuj� si� nawet przeciw po- rz�dkowi �wiata, uwa�aj�c go za niesprawiedli- wy. Taka sama interpretacja wyst�puje u Ch.M. Leconte'a de Lisle w Poemes barbares (1862, Poematy barbarzy�skie, "Qua�n"). W XX w. M. Tournier w Le Coq de bruvere (1978, G�uszec), "La Famille Adam" (Rodzina Ada- ma), przedstawia konfrontacj� mi�dzy Kainem i Ablem jako obraz antagonizmu mi�dzy paste- rzem a rolnikiem. Przeciwstawienie to znajduje fina� w gloryfikacji Kaina. K. Ujejski Chora� (1847). J. Andrzejewski A teraz na ciebie zag�a- da (1976). Ikon. Ofiara Kaina i Abla, fresk z ko�cio�a w Saint-Savin-sur-Gartempe (XII w.). P.P. Ru- bens Kain zabija Abla (1610, Londyn). P.P. Prudhon Sprawiedliwo�� i Zemsta �cigaj�ce zbrodni� (1808, Luwr, Pary�). G. Dor� Biblia �wi�ta (1866). Muz. D. Milhaud Kain i Abel, opus 214 (1944). Ekr. G. Benhamou Adam albo krew Abla (1977). Kajfasz, zi�� Annasza, arcykap�an �ydow- ski w latach 18-36, przewodniczy� San- hedrynowi i radzi� zabi� Jezusa, by zapew- ni� publiczny spok�j ( 11,48). Wsp�- pracuj�c z namiestnikiem rzym. Pi�atem, prowadzi� proces Jezusa (Mt 26,57-66), a tak�e procesy aposto��w Piotra i Paw�a, po zes�aniu Ducha �wi�tego (Dz 4,5-21). Lit. V. Hugo wspomina Kajfasza w La Fin de Satan (1886, Kres szatana), "Le Gibet" (Miej- sce ka�ni) i "H�rode et Ca�phe" (Herod i Kaj- fasz). Kalwaria [lac. calvariae locus = miejsce czaszki], wzg�rze, na kt�rym zosta� ukrzy- �owany Jezus. "Kalwaria Chrystusa" oznacza d�ugotrwa�e, szczeg�lnie dotkliwe cierpienie. Tak�e - kaplice lub ko�cio�y (kalwarie) rozmieszczone zwykle na pag�rkowatym terenie, po�wi�cone kultowi m�ki Jezusa. Lit. V. Hugo La Fin de Satan (1886, Kres sza- tana), "Le Gibet" (Miejsce ka�ni). Ikon. Rze�biarskie kalwarie w Bretan��: Tro- noen (XV w.); Pleyben (1555); Saint-Th�gon- nec (1610). P. Gauguin Kalwaria breto�ska (1889, Bruksela). Niemieckie kalwarie baro- kowe: Arzl, Tyrol (1664); Sch�ntal, Wirtem- bergia (XVII w.); Bamberg (1714); Fulda (1734); Kalwaria (1747, Budapeszt). Polskie kalwarie z XVII w.: Zebrzydowska pod Lanc- koron�, Pac�awska pod Dobromilem, Pakoska. Muz. P. Calmel Marie en Calvaire (1980, Maria na Kalwarii), oratorium do tekstu Ch. P�guy. Ekr. J. Duvivier Golgota (1935), dramat poli- tyczny. kamie�. S�owo to wyst�puje w wielu po- wiedzeniach pochodz�cych ze ST i NT. Niekt�re z nich s� u�ywane do dzi�, np.: kamie� obrazy, kamie� w�gielny, rzuci� w kogo� kamieniem, serce z kamienia. kamie� obrazy, przeszkoda, trudno��, z kt�r� cz�owiek walczy. W Bibl�� oznacza r�wnie� pu�apk�, w kt�r� si� wpada. B�g sam nazywa siebie ...
waldiizet