Kupisiewicz Czesław Dydaktyka ogólna.doc

SPIS TREŚCI

CZĘŚĆ I

Pojęcie i przedmiot dydaktyki

Rozdział I. DYDAKTYKA JAKO NAUKA

         1. Etymologia, geneza i znaczenie nazwy „dydaktyka"

2. Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe

3. Przedmiot i zadania dydaktyki

4. Inne ujęcia

Sprawdzian 1

Rozdział II. PODSTAWOWE POJĘCIA

1. Uczenie się

2. Nauczanie

3. Kształcenie

4. Wychowanie

Sprawdzian 2

Rozdział III. METODY BADAŃ

         1. Obserwacja

2. Eksperyment

3. Testy

4. Wywiad i ankieta

5. Analiza dokumentów pedagogicznych

6. Opracowanie wyników badań

Sprawdzian 3

Rozdział IV. SYSTEMY DYDAKTYCZNE

l. Dydaktyka herbartowska (tradycyjna)

2. Dydaktyka deweyowska (progresywistyczna)

3. Dydaktyka współczesna

4. Próby modyfikacji dydaktyki współczesnej

Klubu Rzymskiego koncepcja dydaktyki innowacyjnej

Blooma koncepcja dydaktyki sprawczej (instrumentalnej)

Sprawdzian 4

część II

proces kształcenia

Rozdział V. CELE KSZTAŁCENIA

         1. Cele wychowania

2. Cele kształcenia ogólnego

3. Treść i zakres kształcenia ogólnego

4. Cele kształcenia zawodowego

5. Próby konkretyzacji celów kształcenia

6. Związek celów kształcenia z celami wychowania

Sprawdzian 5

Rozdział VI. TREŚĆ KSZTAŁCENIA

1. Wymagania społeczne, zawodowe i kulturowe

2. Wymagania naukowe

3. Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia

Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)

Formalizm dydaktyczny

Utylitaryzm dydaktyczny

Teoria problemowo-kompleksowa

Strukturalizm

Egzemplaryzm

Materializm funkcjonalny

Teoria programowania dydaktycznego

4. Plany i programy nauczania

5. Podręczniki szkolne

Sprawdzian 6

Rozdział VII. ISTOTA PROCESU KSZTAŁCENIA

1. Geneza i rozwój nowoczesnego modelu kształcenia

2. Cechy nowoczesnego modelu kształcenia

3. Ogniwa procesu nauczania - uczenia się

Ogniwa procesu nauczania - uczenia się w podającym toku pracy dydaktycznej

Ogniwa procesu nauczania - uczenia się w poszukującym toku pracy dydaktycznej

Współczesne próby popularyzacji poszukującego toku pracy dydaktycznej

4. Funkcje wychowawcze kształcenia

Sprawdzian 7

Rozdział VIII. ZASADY NAUCZANIA

1. Pojęcie zasad nauczania

2. Geneza zasad nauczania

3. Zasada poglądowości

4. Zasada przystępności w nauczaniu

5. Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się

6. Zasada systematyczności

7. Zasada trwałości wiedzy uczniów

8. Zasada operatywności wiedzy uczniów

9. Zasada wiązania teorii z praktyką

Sprawdzian. 8

Rozdział IX. METODY NAUCZANIA

1. Rys historyczny

2. Klasyfikacja metod nauczania

3. Metody oparte na obserwacji (oglądowe)

4. Metody oparte na słowie (werbalne)

5. Metody oparte na działalności praktycznej uczniów

6. Metody gier dydaktycznych

7. Metody nauczania a główne rodzaje zadań dydaktycznych

8. Kryteria doboru metod nauczania

Sprawdzian 9

Rozdziale FORMY ORGANIZACYJNE

1. Kryteria podziału organizacyjnych form nauczania

2. Nauczanie jednostkowe

3. Nauczanie zbiorowe

4. Próby modernizacji systemu klasowo-lekcyjnego

Zdolności uczniów

Treść nauczania.

Tempo pracy uczniów

Nauczanie grupowe

Modele dydaktyczne

5. Lekcja, jej struktura i typy

6. Zajęcia pozaszkolne

Sprawdzian 10

Rozdział XI. ŚRODKI KSZTAŁCENIA

1. Pojęcie i funkcje środków kształcenia

2. Podział środków kształcenia

3. Środki wzrokowe

4. Środki słuchowe

5. Środki wzrokowo-słuchowe

6. Środki wzrokowo-słuchowe a maszyny dydaktyczne

7. Uwagi metodyczne

8. Środki masowej komunikacji w pracy dydaktycznej

Sprawdzian 11

Rozdział XII. PLANOWANIE PRACY DYDAKTYCZNEJ

1. Rodzaje planowania dydaktycznego

2. Metody planowania dydaktycznego

3. Kontrola i ocena realizacji planów dydaktycznych

Sprawdzian. 12

część III

Składniki procesu kształcenia

Rozdział XIIl. UCZEŃ

1. Psychologiczne podstawy kształcenia

2. Stadia rozwoju psychofizycznego a proces kształcenia

3. Uczeń jako osoba podejmująca decyzje

Sprawdzian 13

Rozdział XIV. NAUCZYCIEL

1. Kwalifikacje zawodowe

2. Zadania dydaktyczno-wychowawcze

3. Tendencje rozwojowe edukacji a kształcenie nauczycieli

4. Nauczyciel w świetle raportów Unii Europejskiej

5. Kierunki przebudowy kształcenia nauczycieli w Unii Europejskiej

Sprawdzian 14

Rozdział XV. KANON KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO W PERSPEKTYWIE XXI WIEKU

1. Cele kształcenia i wychowania

2. Problem treści kształcenia

3. Metody, środki i formy organizacyjne kształcenia

4. Struktura szkolnictwa

Sprawdzian 15

Rozdział XVI SZKOŁA

1. Geneza i znaczenie nazwy „szkoła"

2. Rozwój szkoły

3. Krytyka szkoły

4. Krytyka krytyki

5. Główne koncepcje przebudowy szkoły

6. Szkoła przyszłości

Sprawdzian

CZĘŚĆ IV

Dydaktyczne problemy współczesności

Rozdział XVII. NIEPOWODZENIA SZKOLNE

1. Przyczyny

Przyczyny społeczno-ekonomiczne

Przyczyny biopsychiczne

Przyczyny dydaktyczne

2. Dydaktyczne środki przeciwdziałania niepowodzeniom szkolnym

Profilaktyka pedagogiczna

Diagnoza pedagogiczna

Terapia pedagogiczna

Sprawdzian 17

Rozdział XVIII. NAUCZANIE PROGRAMOWANE

1. Geneza

2. Zasady i rodzaje nauczania programowanego

Program liniowy

Program rozgałęziony

Program mieszany

3. Środki służące do ekspozycji programu

4. Ogólna ocena nauczania programowanego

5. Próba prognozy

6. Komputeryzacja nauczania

Sprawdzian 18

Rozdział XIX. EDUKACYJNY BILANS XX WIEKU

Sprawdzian 19

Część I

POJĘCIE   I   PRZEDMIOT   DYDAKTYKI

W tej części podręcznika, zgodnie z jej ty­tułem, przedmiotem uwagi są podstawo­we dla dydaktyki ogólnej pojęcia, a także główne systemy dydaktyczne, tzn. system dydaktyki tradycyjnej, progresywistycznej i współczesnej. W związku z tym ma­teriał ten stanowi teoretyczną podstawę, na której wznosi się dydaktyka. Jej cha­rakterystyce poświęcone zostały dalsze stronice tej części podręcznika.

ROZDZIAŁ I

DYDAKTYKA JAKO NAUKA

W działalności człowieka nauczanie - uczenie się zawsze odgrywało niezmiernie istotną rolę. Działo się tak zarówno wtedy, kiedy miało ono charakter okolicznościowy i intuicyjny, sprowadzając się głównie do przygodnego udzielania informacji i operowania pokazem, jak l później, gdy przekształcono je w zamierzony, systematyczny i planowany proces oraz powołano do życia szkoły. Przez długie jednak wieki nie czyniono na­uczania - uczenia się przedmiotem teoretycznych analiz i studiów, w związku z czym nie miało ono swojej teorii. Dopiero wiek XVII przy­niósł w tej dziedzinie daleko idące zmiany, wtedy to bowiem pojawiła się osobna nazwa dla określenia teorii nauczania - uczenia się oraz zostały zbudowane zręby pierwszego w dziejach, naukowo uzasadnionego sy­stemu działalności dydaktycznej.

l. Etymologia, geneza i znaczenie nazwy „dydaktyka"

Nazwa dydaktyka pochodzi z języka greckiego, w którym didaktikós znaczy „pouczający" , a ćUdosko - „uczę". Po raz pierwszy użyto jej w 1613 roku w Niemczech. W tym właśnie roku Krzysztof Helwig i Joachim Jung, analizując działalność znanego językoznawcy i rzecznika naucza­nia w języku ojczystym, Wolfganga Ratkego (1571-1635), opracowali „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusza". Z cy­towanego tytułu wynika, że autorzy ci uważali dydaktykę za sztukę nau­czania, a więc swego rodzaju umiejętność praktyczną.

W podobny sposób rozumiał omawianą nazwę Jan Amos Komeński (1592-1670), autor opublikowanego w 1657 roku dzieła pt. „Wielka dydak­tyka przedstawiająca uniwersalną sztukę nauczania wszystkich wszystkie­go". Sądził on jednak - w czym przypominał Ratkego - że dydaktyka stanowi

sztukę nie tylko samego nauczania, lecz także wychowania, które trakto­wał jako niezbędny warunek „urabiania obyczajów w kierunku wszech­stronnej moralności" (Komeński).

Taki sposób rozumienia dydaktyki przetrwał do początku XIX stule­cia, kiedy to Jan Fryderyk Herbart (1776-1841), wybitny pedagog i filo­zof niemiecki, opracował teoretyczne podstawy dydaktyki, czyniąc z niej spoistą wewnętrznie i niesprzeczną teorię nauczania wychowującego, podporządkowaną pedagogice. Równocześnie, ze względu na znaczenie, jakie Herbart, a zwłaszcza jego zwolennicy (zwani herbartystami), przy­wiązywali do procesu przyswajania sobie przez uczniów treści przekazy­wanych im w czasie lekcji, zasadnicze zadanie dydaktyki miała stanowić analiza czynności wykonywanych w szkole przez nauczyciela, polegają­cych głównie na zaznajamianiu dzieci i młodzieży z nowym materiałem nauczania.

Takie ujęcie przedmiotu i zadań dydaktyki nie odpowiadało z kolei rzecznikom różnych odmian tzw. nowego wychowania, którzy rozwinęli ożywioną działalność pedagogiczną na przełomie XIX i XX w. Czołowi przedstawiciele tego prądu pedagogicznego, m.in. Amerykanin John Dewey (1859-1952), przyznawali uczniom bardziej aktywną niż herbartyści rolę w procesie nauczania. W związku z tym odrzucali oni herbartowską koncepcję „przekazywania wiedzy", apelującą głównie do pamięci uczniów, wysuwając zamiast niej postulat kształcenia l rozwijania różno­rakich operacji intelektualnych oraz umiejętności praktycznego działa­nia. Koncepcje te wywarły oczywisty wpływ na sposób rozumienia zarów­no przedmiotu, jak i zadań dydaktyki, którą zaczęto utożsamiać nie tyle z teorią nauczania, co raczej z teorią uczenia się. Jako główne zadanie tak pojmowanej dydaktyki przyjęto - odmiennie niż Herbart i jego zwolenni­cy - analizę czynności wykonywanych w szkole przez uczniów, a nie przez nauczyciela. Sądzono bowiem, że nauczanie jest funkcją uczenia się, a czynności nauczyciela powinny być determinowane przez czynno­ści poznawcze uczniów, nie zaś odwrotnie.

Dzisiaj natomiast nie przeciwstawia się tych dwóch rodzajów czynno­ści ani nie podporządkowuje ich sobie. To stanowisko znajduje uzasa­dnienie w licznych opracowaniach teoretycznych oraz w praktyce. Wyni­ka z nich, że nauczanie wiąże się ściśle z uczeniem się, tworząc zintegro­waną całość, ściślej - proces nauczania-uczenia się. Do rzędu czynników zespalających należy przy tym nie tylko wspólny cel, który ma być osią­gnięty w toku realizacji owego procesu, lecz także stosowane w nim me­tody, formy organizacyjne oraz środki.

Dydaktykę traktuje się obecnie jako naukę o nauczaniu i uczeniu się, a więc jako system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez do­tyczących procesu, zależności i prawidłowości* nauczania - uczenia się

* Prawidłowości są obiektywnymi l stale powtarzającymi się związkami lub relacjami cech i zdarzeń (stanów, rzeczy, zjawisk i procesów), zachodzących w rzeczywistości przyro­dniczej, społeczne) lub psychicznej. Mogą one mieć charakter bądź deterministyczny, bądź statystyczny (stochastyczny). W pierwszym wypadku odnoszą się do stałego, bezwyjątkowego następstwa lub współwystępowania danych składników rzeczywistości, w drugim zaś owo następstwo lub współwystępowanie zachodzi tylko przy masowym powtarzaniu się stanów rzeczy, zjawisk, wydarzeń lub procesów, gdy - w myśl prawa wielkich liczb - kom­pensują się skutki związków przypadkowych, ubocznych, a decydujące znaczenie mają związki Istotne, stale się powtarzające.

oraz sposobów kształtowania tego procesu przez człowieka. Dydaktyka jako nauka dostarcza wiedzy o stanie rzeczy istniejącym w obrębie przedmiotu jej badań, analizuje zależności warunkujące przebieg i wyniki nauczania - uczenia się oraz formułuje na tej podstawie odpo­...