SPIS TREŚCI
CZĘŚĆ I
Pojęcie i przedmiot dydaktyki
Rozdział I. DYDAKTYKA JAKO NAUKA
1. Etymologia, geneza i znaczenie nazwy „dydaktyka"
2. Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe
3. Przedmiot i zadania dydaktyki
4. Inne ujęcia
Sprawdzian 1
Rozdział II. PODSTAWOWE POJĘCIA
1. Uczenie się
2. Nauczanie
3. Kształcenie
4. Wychowanie
Sprawdzian 2
Rozdział III. METODY BADAŃ
1. Obserwacja
2. Eksperyment
3. Testy
4. Wywiad i ankieta
5. Analiza dokumentów pedagogicznych
6. Opracowanie wyników badań
Sprawdzian 3
Rozdział IV. SYSTEMY DYDAKTYCZNE
l. Dydaktyka herbartowska (tradycyjna)
2. Dydaktyka deweyowska (progresywistyczna)
3. Dydaktyka współczesna
4. Próby modyfikacji dydaktyki współczesnej
Klubu Rzymskiego koncepcja dydaktyki innowacyjnej
Blooma koncepcja dydaktyki sprawczej (instrumentalnej)
Sprawdzian 4
część II
proces kształcenia
Rozdział V. CELE KSZTAŁCENIA
1. Cele wychowania
2. Cele kształcenia ogólnego
3. Treść i zakres kształcenia ogólnego
4. Cele kształcenia zawodowego
5. Próby konkretyzacji celów kształcenia
6. Związek celów kształcenia z celami wychowania
Sprawdzian 5
Rozdział VI. TREŚĆ KSZTAŁCENIA
1. Wymagania społeczne, zawodowe i kulturowe
2. Wymagania naukowe
3. Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia
Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)
Formalizm dydaktyczny
Utylitaryzm dydaktyczny
Teoria problemowo-kompleksowa
Strukturalizm
Egzemplaryzm
Materializm funkcjonalny
Teoria programowania dydaktycznego
4. Plany i programy nauczania
5. Podręczniki szkolne
Sprawdzian 6
Rozdział VII. ISTOTA PROCESU KSZTAŁCENIA
1. Geneza i rozwój nowoczesnego modelu kształcenia
2. Cechy nowoczesnego modelu kształcenia
3. Ogniwa procesu nauczania - uczenia się
Ogniwa procesu nauczania - uczenia się w podającym toku pracy dydaktycznej
Ogniwa procesu nauczania - uczenia się w poszukującym toku pracy dydaktycznej
Współczesne próby popularyzacji poszukującego toku pracy dydaktycznej
4. Funkcje wychowawcze kształcenia
Sprawdzian 7
Rozdział VIII. ZASADY NAUCZANIA
1. Pojęcie zasad nauczania
2. Geneza zasad nauczania
3. Zasada poglądowości
4. Zasada przystępności w nauczaniu
5. Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się
6. Zasada systematyczności
7. Zasada trwałości wiedzy uczniów
8. Zasada operatywności wiedzy uczniów
9. Zasada wiązania teorii z praktyką
Sprawdzian. 8
Rozdział IX. METODY NAUCZANIA
1. Rys historyczny
2. Klasyfikacja metod nauczania
3. Metody oparte na obserwacji (oglądowe)
4. Metody oparte na słowie (werbalne)
5. Metody oparte na działalności praktycznej uczniów
6. Metody gier dydaktycznych
7. Metody nauczania a główne rodzaje zadań dydaktycznych
8. Kryteria doboru metod nauczania
Sprawdzian 9
Rozdziale FORMY ORGANIZACYJNE
1. Kryteria podziału organizacyjnych form nauczania
2. Nauczanie jednostkowe
3. Nauczanie zbiorowe
4. Próby modernizacji systemu klasowo-lekcyjnego
Zdolności uczniów
Treść nauczania.
Tempo pracy uczniów
Nauczanie grupowe
Modele dydaktyczne
5. Lekcja, jej struktura i typy
6. Zajęcia pozaszkolne
Sprawdzian 10
Rozdział XI. ŚRODKI KSZTAŁCENIA
1. Pojęcie i funkcje środków kształcenia
2. Podział środków kształcenia
3. Środki wzrokowe
4. Środki słuchowe
5. Środki wzrokowo-słuchowe
6. Środki wzrokowo-słuchowe a maszyny dydaktyczne
7. Uwagi metodyczne
8. Środki masowej komunikacji w pracy dydaktycznej
Sprawdzian 11
Rozdział XII. PLANOWANIE PRACY DYDAKTYCZNEJ
1. Rodzaje planowania dydaktycznego
2. Metody planowania dydaktycznego
3. Kontrola i ocena realizacji planów dydaktycznych
Sprawdzian. 12
część III
Składniki procesu kształcenia
Rozdział XIIl. UCZEŃ
1. Psychologiczne podstawy kształcenia
2. Stadia rozwoju psychofizycznego a proces kształcenia
3. Uczeń jako osoba podejmująca decyzje
Sprawdzian 13
Rozdział XIV. NAUCZYCIEL
1. Kwalifikacje zawodowe
2. Zadania dydaktyczno-wychowawcze
3. Tendencje rozwojowe edukacji a kształcenie nauczycieli
4. Nauczyciel w świetle raportów Unii Europejskiej
5. Kierunki przebudowy kształcenia nauczycieli w Unii Europejskiej
Sprawdzian 14
Rozdział XV. KANON KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO W PERSPEKTYWIE XXI WIEKU
1. Cele kształcenia i wychowania
2. Problem treści kształcenia
3. Metody, środki i formy organizacyjne kształcenia
4. Struktura szkolnictwa
Sprawdzian 15
Rozdział XVI SZKOŁA
1. Geneza i znaczenie nazwy „szkoła"
2. Rozwój szkoły
3. Krytyka szkoły
4. Krytyka krytyki
5. Główne koncepcje przebudowy szkoły
6. Szkoła przyszłości
Sprawdzian
CZĘŚĆ IV
Dydaktyczne problemy współczesności
Rozdział XVII. NIEPOWODZENIA SZKOLNE
1. Przyczyny
Przyczyny społeczno-ekonomiczne
Przyczyny biopsychiczne
Przyczyny dydaktyczne
2. Dydaktyczne środki przeciwdziałania niepowodzeniom szkolnym
Profilaktyka pedagogiczna
Diagnoza pedagogiczna
Terapia pedagogiczna
Sprawdzian 17
Rozdział XVIII. NAUCZANIE PROGRAMOWANE
1. Geneza
2. Zasady i rodzaje nauczania programowanego
Program liniowy
Program rozgałęziony
Program mieszany
3. Środki służące do ekspozycji programu
4. Ogólna ocena nauczania programowanego
5. Próba prognozy
6. Komputeryzacja nauczania
Sprawdzian 18
Rozdział XIX. EDUKACYJNY BILANS XX WIEKU
Sprawdzian 19
Część I
POJĘCIE I PRZEDMIOT DYDAKTYKI
W tej części podręcznika, zgodnie z jej tytułem, przedmiotem uwagi są podstawowe dla dydaktyki ogólnej pojęcia, a także główne systemy dydaktyczne, tzn. system dydaktyki tradycyjnej, progresywistycznej i współczesnej. W związku z tym materiał ten stanowi teoretyczną podstawę, na której wznosi się dydaktyka. Jej charakterystyce poświęcone zostały dalsze stronice tej części podręcznika.
ROZDZIAŁ I
DYDAKTYKA JAKO NAUKA
W działalności człowieka nauczanie - uczenie się zawsze odgrywało niezmiernie istotną rolę. Działo się tak zarówno wtedy, kiedy miało ono charakter okolicznościowy i intuicyjny, sprowadzając się głównie do przygodnego udzielania informacji i operowania pokazem, jak l później, gdy przekształcono je w zamierzony, systematyczny i planowany proces oraz powołano do życia szkoły. Przez długie jednak wieki nie czyniono nauczania - uczenia się przedmiotem teoretycznych analiz i studiów, w związku z czym nie miało ono swojej teorii. Dopiero wiek XVII przyniósł w tej dziedzinie daleko idące zmiany, wtedy to bowiem pojawiła się osobna nazwa dla określenia teorii nauczania - uczenia się oraz zostały zbudowane zręby pierwszego w dziejach, naukowo uzasadnionego systemu działalności dydaktycznej.
l. Etymologia, geneza i znaczenie nazwy „dydaktyka"
Nazwa dydaktyka pochodzi z języka greckiego, w którym didaktikós znaczy „pouczający" , a ćUdosko - „uczę". Po raz pierwszy użyto jej w 1613 roku w Niemczech. W tym właśnie roku Krzysztof Helwig i Joachim Jung, analizując działalność znanego językoznawcy i rzecznika nauczania w języku ojczystym, Wolfganga Ratkego (1571-1635), opracowali „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusza". Z cytowanego tytułu wynika, że autorzy ci uważali dydaktykę za sztukę nauczania, a więc swego rodzaju umiejętność praktyczną.
W podobny sposób rozumiał omawianą nazwę Jan Amos Komeński (1592-1670), autor opublikowanego w 1657 roku dzieła pt. „Wielka dydaktyka przedstawiająca uniwersalną sztukę nauczania wszystkich wszystkiego". Sądził on jednak - w czym przypominał Ratkego - że dydaktyka stanowi
sztukę nie tylko samego nauczania, lecz także wychowania, które traktował jako niezbędny warunek „urabiania obyczajów w kierunku wszechstronnej moralności" (Komeński).
Taki sposób rozumienia dydaktyki przetrwał do początku XIX stulecia, kiedy to Jan Fryderyk Herbart (1776-1841), wybitny pedagog i filozof niemiecki, opracował teoretyczne podstawy dydaktyki, czyniąc z niej spoistą wewnętrznie i niesprzeczną teorię nauczania wychowującego, podporządkowaną pedagogice. Równocześnie, ze względu na znaczenie, jakie Herbart, a zwłaszcza jego zwolennicy (zwani herbartystami), przywiązywali do procesu przyswajania sobie przez uczniów treści przekazywanych im w czasie lekcji, zasadnicze zadanie dydaktyki miała stanowić analiza czynności wykonywanych w szkole przez nauczyciela, polegających głównie na zaznajamianiu dzieci i młodzieży z nowym materiałem nauczania.
Takie ujęcie przedmiotu i zadań dydaktyki nie odpowiadało z kolei rzecznikom różnych odmian tzw. nowego wychowania, którzy rozwinęli ożywioną działalność pedagogiczną na przełomie XIX i XX w. Czołowi przedstawiciele tego prądu pedagogicznego, m.in. Amerykanin John Dewey (1859-1952), przyznawali uczniom bardziej aktywną niż herbartyści rolę w procesie nauczania. W związku z tym odrzucali oni herbartowską koncepcję „przekazywania wiedzy", apelującą głównie do pamięci uczniów, wysuwając zamiast niej postulat kształcenia l rozwijania różnorakich operacji intelektualnych oraz umiejętności praktycznego działania. Koncepcje te wywarły oczywisty wpływ na sposób rozumienia zarówno przedmiotu, jak i zadań dydaktyki, którą zaczęto utożsamiać nie tyle z teorią nauczania, co raczej z teorią uczenia się. Jako główne zadanie tak pojmowanej dydaktyki przyjęto - odmiennie niż Herbart i jego zwolennicy - analizę czynności wykonywanych w szkole przez uczniów, a nie przez nauczyciela. Sądzono bowiem, że nauczanie jest funkcją uczenia się, a czynności nauczyciela powinny być determinowane przez czynności poznawcze uczniów, nie zaś odwrotnie.
Dzisiaj natomiast nie przeciwstawia się tych dwóch rodzajów czynności ani nie podporządkowuje ich sobie. To stanowisko znajduje uzasadnienie w licznych opracowaniach teoretycznych oraz w praktyce. Wynika z nich, że nauczanie wiąże się ściśle z uczeniem się, tworząc zintegrowaną całość, ściślej - proces nauczania-uczenia się. Do rzędu czynników zespalających należy przy tym nie tylko wspólny cel, który ma być osiągnięty w toku realizacji owego procesu, lecz także stosowane w nim metody, formy organizacyjne oraz środki.
Dydaktykę traktuje się obecnie jako naukę o nauczaniu i uczeniu się, a więc jako system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości* nauczania - uczenia się
* Prawidłowości są obiektywnymi l stale powtarzającymi się związkami lub relacjami cech i zdarzeń (stanów, rzeczy, zjawisk i procesów), zachodzących w rzeczywistości przyrodniczej, społeczne) lub psychicznej. Mogą one mieć charakter bądź deterministyczny, bądź statystyczny (stochastyczny). W pierwszym wypadku odnoszą się do stałego, bezwyjątkowego następstwa lub współwystępowania danych składników rzeczywistości, w drugim zaś owo następstwo lub współwystępowanie zachodzi tylko przy masowym powtarzaniu się stanów rzeczy, zjawisk, wydarzeń lub procesów, gdy - w myśl prawa wielkich liczb - kompensują się skutki związków przypadkowych, ubocznych, a decydujące znaczenie mają związki Istotne, stale się powtarzające.
oraz sposobów kształtowania tego procesu przez człowieka. Dydaktyka jako nauka dostarcza wiedzy o stanie rzeczy istniejącym w obrębie przedmiotu jej badań, analizuje zależności warunkujące przebieg i wyniki nauczania - uczenia się oraz formułuje na tej podstawie odpo...
rani333