pg-wyklady-full.doc

Polityka ekonomiczna - Wykład (BARTECZEK ANDRZEJ prof. AE dr hab.) 2007

Wykład 1

(21.02.2007)

Politykę wiąże się z działalnością państwa lub władz publicznych. Pojęcie władzy publicznej jest pojęciem szerszym od państwa. Państwo to władze państwowe + władze samorządowe. Polityka gospodarcza używana jest dla określenia teorii i dla określenia działalności praktycznej.

Nazwa „polityka gospodarcza” wskazuje na to, że polityka gospodarcza jest częścią polityki. Należy ją wiązać z oddziaływaniem państwa na gospodarkę. Polityka państwa dzieli się na polityki szczegółowe np. polityka obronna, społeczna, zagraniczna, oświatowa, gospodarcza (ona z kolei składa się m.in. z polityki przemysłowej, rolnej czy transportowej – według podziału przedmiotowego, a według podziału funkcjonalnego m.in. z polityki płac, fiskalnej, budżetowej). Polityka dzieli się więc na polityki szczegółowe a każda z nich na kolejne polityki szczegółowe itd. Należy przy tym pamiętać, że wszystkie podziały polityki są podziałami sztucznymi. Nikt nie jest w stanie powiedzieć gdzie kończy się jedna polityka i zaczyna druga (np. zakup samolotu F-16 – jedna decyzja ale dotyczyła różnych polityk: obronnej, gospodarczej, zagranicznej). Podział na polityki występuje nie tylko w teorii ale także w praktyce (realnie istnieją ministerstwa do różnych polityk). Nie da się prowadzić jednej polityki bez podziału na szczegółowe. Należy tylko pamiętać, że są to podziały umowne.

Polityka gospodarcza cechuje się wyjątkową złożonością (podobnie jak polityka społeczna). Mimo że jest ministerstwo gospodarki to są jeszcze ministerstwa rolnictwa, czy finansów które też  zajmują się sprawami gospodarczymi. Wiele jest podmiotów zajmujących się polityką gospodarczą.

Polityka gospodarcza, a oddziaływanie państwa na gospodarkę.

Politykę od oddziaływania odróżnia celowość. O polityce można mówić tylko wtedy gdy pewne działanie jest celowe. Państwo na gospodarkę oddziałuje zawsze, czy tego chce czy nie. Nie zawsze jednak to oddziaływanie można nazwać polityką gospodarczą. Oddziaływanie na gospodarkę obejmuje zarówno pożądane, jak i niepożądane efekty działań państwa.

Państwo na gospodarkę oddziałuje zawsze przynajmniej z dwóch powodów:

1)     Jeżeli jest wojsko, policja i administracja to potrzebne są środki na ich utrzymanie. Państwo uzyskuje te środki od obywateli. Obywatel jest zobowiązany do płacenia szeregu podatków, a to wpływa na jego sytuację gospodarczą. Zmienia się struktura konsumpcji, zmieniają się inwestycje, oszczędności. Jeżeli dodatkowo są jakieś ulgi podatkowe to można podejmować działania minimalizujące obciążenia podatkowe (może wzrosnąć popyt na materiały budowlane gdy wprowadzona zostanie ulga budowlana)

2)     Państwo gromadzi podatki po to aby je wydawać w formie zamówień publicznych. Oddziałuje więc na gospodarkę również dlatego, że poprzez popyt zmienia strukturę gospodarczą

Pojęcie polityki.

Pojęcie „polityka” funkcjonuje w kulturze europejskiej przynajmniej od 2500 lat. Jest to słowo pochodzenia greckiego, które w swobodnym tłumaczeniu oznacza „sztuka rządzenia państwem”. Słowo to funkcjonuje obecnie zarówno w mowie naukowej jak i potocznej. W mowie potocznej ma ono najszersze znaczenie i oznacza każdą świadomą, zmierzającą do celu działalność. Przy takim rozumieniu podmiotem polityki może być każda osoba.

W znaczeniu naukowym są dwa podejścia:

1)     Pojęciem kluczowym jest pojęcie władzy.

Polityka to ta część stosunków międzyludzkich, których treścią jest panowanie, rządzenie, władza, narzucanie decyzji jednego człowieka lub grupy ludzi innym. Jest to sprawowanie władzy i walka o władzę. Przy takim rozumieniu za podmiot polityki uznawana jest władza publiczna (podmioty sprawujące władzę). Należy też za takie podmioty uznać partie polityczne (bo istnieją po to aby zdobyć władzę). Podmiotami tymi mogą być organizacje społeczne ( tylko te które stawiają sobie za cel wpływanie na ośrodki władzy np. przez kształtowanie opinii publicznej) m.in. związki zawodowe, ale także związki wyznaniowe (jeżeli zajmują stanowisko przy okazji wyborów, oceniają rozporządzenia ministra). Podmiotami mogą być też osoby fizyczne, nie pełniące żadnych funkcji publicznych. Muszą spełnić dwa warunki:

- wypowiadać się w sprawach publicznych

- wypowiedzi o charakterze publicznym tych osób muszą mieć charakter opiniotwórczy, muszą być brane pod uwagę przez ośrodki władzy (często wypowiedzi te są rozpowszechniane przez środki masowego przekazu). Osoby takie są autorytetami (np. byli prezydenci, artyści, naukowcy).

W najwęższym znaczeniu terminu „polityka”, gdy pojęciem kluczowym jest pojęcie władzy, podmiotami tej polityki są wyłącznie podmioty władzy publicznej (podmioty które mają prawo decydować o ludzkim życiu). Gdy tak rozumiemy politykę to jej podmiotami są wyłącznie podmioty władzy państwowej (bo są wyposażone w aparat przymusu). Ten pogląd jest uzasadniony wyłącznie w państwach demokratycznych (bo np. w hitlerowskich Niemczech był partyjny aparat przymusu niezależny od państwowego).

Wykład 2

(28.02.2007)

2)     Pojęciem kluczowym jest pojęcie dobra wspólnego

Wtedy przez politykę należy rozumieć zespół działań mających na celu dobro wspólne członków wspólnoty. Taką najszerszą wspólnotą jest państwo (niższego rzędu – gmina).

Te dwa podejścia nie są alternatywne, wykluczające się. W podejściu 2 nie neguje się, że polityka wiąże się z władzą. Podejście 1 koncentruje się na odpowiedzi na pytanie czym polityka jest. W podejściu 2 akcentuje się cel sprawowania władzy. Nie każda więc działalność państwa zasługuje na miano polityki (jest to polityka tylko wtedy, gdy celem działań jest dobro wspólne). Wynika stąd, że uprawianie polityki to służba publiczna, działanie dla dobra publicznego ( pro publico bono). Wynikają stąd konsekwencje dla państwa i obywateli. Obywatele tworzą państwo po to by zaspakajało ich wspólne potrzeby. Państwo jest dla obywatela a nie obywatele dla państwa. Państwo ma obowiązek działania dla dobra obywatela.  Z tego podejścia (tylko z tego) wyprowadza się podstawowe cele i dwie zasady których państwo powinno przestrzegać.

Zasady:

1)     Państwo nie powinno naruszać należytej wolności swych obywateli i słusznej swobody ich działalności. Sformułowania „należytej wolności” i „słusznej swobody” oznaczają, że nie ma wolności i swobody nieograniczonej. Obywatel musi się liczyć z tym, że pewne ograniczenia wolności i swobody są niezbędne w imię dobra wspólnego (obowiązek wojskowy, ograniczenie emisji zanieczyszczeń).

Rozróżnienie wolności i swobody nawiązuje do znanego w socjologii rozróżnienia „wolności do czegoś” i „wolności od czegoś”. Wolność „od” to wolność od różnego rodzaju ograniczeń. Wtedy państwo nie powinno mnożyć bez koniecznej potrzeby różnych ograniczeń obywatela. Powinno się ograniczyć od tworzenia ograniczeń. Słowo „swoboda” należy wiązać z wolnością „do”. Wiąże się z działaniem obywatela zmierzającym do osiągnięcia zamierzonego celu.

Przykład na wolność „od”:

Podstawowym wyrazem wolności w gospodarce rynkowej jest wolność prowadzenia działalności gospodarczej. Obywatel nie musi spełniać żadnych warunków, prosić o zezwolenie. Ma tylko obowiązek poinformowania o rozpoczęciu działalności. ( w Polsce aby założyć firmę trzeba się udać w następującej kolejności do następujących urzędów: Urząd miasta, GUS, Urząd skarbowy). Żaden organ nie może zabronić prowadzenia działalności gospodarczej (w państwach totalitarnych obywatel musiał mieć zgodę). Od tej zasady są wyjątki np. produkcja lekarstw, broni, alkoholu (ograniczenia przedmiotowe). W niektórych przypadkach trzeba spełniać szereg warunków: np. wykształcenie, egzamin państwowy (ograniczenia podmiotowe). Takie ograniczenia obowiązują w zawodzie lekarza, adwokata, zarządcy nieruchomości, maklera, doradcy podatkowego, biegłego rewidenta. Jeżeli chodzi o zawód księgowego to na podstawie umowy o pracę można ten zawód wykonywać, ale jeżeli wykonuje się go na zlecenie to trzeba mieć zezwolenie. Co do niektórych zawodów występują wątpliwości czy należy wprowadzać ograniczenia w dostępie. Tak jest w przypadku doradcy podatkowego. Do połowy lat 90-tych nie było żadnych ograniczeń, pojawiły się dopiero później.

Człon 2 – „należyta swoboda” – wolność „do”

Państwo może dać pełną swobodę w prowadzeniu działalności gospodarczej ale może też samo podjąć działalność gospodarczą. Ograniczenie swobody działania występuje bo znaczna część popytu może zostać zaspokojona przez przedsiębiorstwa państwowe. Konkurowanie z nimi jest często niemożliwe. Klasyczna ekonomia mówi, że w dwóch sytuacjach uzasadnione jest prowadzenie działalności przez państwo:

- gdy wymaga tego interes publiczny (infrastruktura)

- gdy prowadzenie danej działalności jest niezbędne a obywatele nie chcę lub nie mogą się podjąć tej działalności (np. autostrady w Polsce)

Zasada 2. Państwo powinno przestrzegać ustalonego przez siebie porządku prawnego. Jeżeli prawo jest ustanowione to musi ono obowiązywać w takim samym stopniu obywatela i państwo. Występuje jednaj tendencja do tego, że państwo nie wymaga do siebie przestrzegania prawa. Dlatego wprowadzona została zasada trójpodziału władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza). Realna szansa, że państwo będzie przestrzegać prawa występuje gdy sądy są niezależne. Tylko gdy sąd jest niezależny w razie konfliktu obywatela z państwem obywatel będzie traktowany równorzędnie. Sąd stoi na straży by władza wykonawcza i ustawodawcza przestrzegały prawa. Parlament może uchwalić ustawę niezgodną z konstytucją, lub minister może wydać niewłaściwe rozporządzenie i wtedy powinny zareagować odpowiednie organy sądowe. Jest to istotne z punktu widzenia prowadzenia działalności gospodarczej. Urzędnicy muszą się liczyć z tym, że ich decyzja dotycząca działalności gospodarczej obywatela może być zaskarżona do sądu.

Cele państwa w drugim rozumieniu polityki:

1)     Dobrobyt obywateli – fundamentalny cel państwa. Ale nie chodzi tutaj o dobrobyt każdego obywatela z osobna. Tak było w systemie komunistycznym.( „komunizm to sprawiedliwy podział nędzy”). Prowadziło to do ubezwłasnowolnienia obywatela. W im większym stopniu człowiek jest wolny tym bardziej musi się troszczyć o siebie. Im większa pomoc państwa tym większe ograniczenie swobody obywatela. Obowiązkiem państwa jest tworzenie warunków do tego aby każdy obywatel mógł o siebie zadbać, aby miał szansę życia w dobrobycie. O ten dobrobyt jednak musi się sam zatroszczyć. Państwo ma tworzyć warunki m.in. system prawny który sprzyja działalności gospodarczej. Obowiązkiem państwa jest też wprowadzenie warunków technicznych umożliwiających prowadzenie działalności gospodarczej (np. infrastruktura). Obowiązkiem państwa jest tworzenie warunków umożliwiających obywatelom zdobycie odpowiedniego wykształcenia.

2)     Odnosi się do tych obywateli, którzy z przyczyn losowych, ze względu na wiek, z przyczyn rodzinnych nie są w stanie zatroszczyć się sami o siebie. Państwa ma obowiązek chronić tych obywateli i pomagać tym obywatelom.

Pierwszy cel wiąże się z polityką gospodarczą a drugi z polityką społeczną.

GENEZA POLITYKI GOSPODARCZEJ

Polityka gospodarcza, zarówno działalność praktyczna jak też dziedzina wiedzy pojawiła się w pierwszej połowie XX wieku. Ich powstanie (wiedzy i praktyki) wiąże się z dwoma wydarzeniami:

1)     przyjęcie w ZSRR nakazowo rozdzielczego systemu kierowania gospodarką narodową

2)     kryzys gospodarczy w 20/30 latach, który dotknął państwa o gospodarce rynkowej ( w ZSRR też był ale miał inną genezę – przymusowa kolektywizacja, spadek produkcji żywności, śmierć głodowa tysięcy ludzi)

Aby zrozumieć, że te wydarzenia wiążą się z rozwoje polityki gospodarczej należy cofnąć się  do wieku XIX. Wtedy dominowały poglądy, liberalne. Rola państwa w sferze gospodarczej została ograniczona do minimum. Zgonie z tymi poglądami liberalnymi rola państwa powinna zostać ograniczona do tworzenia reguł gry. Powinno ono tylko ustanowić porządek gospodarczy (zbiór norm prawnych regulujących życie gospodarcze) i przestrzegać tego porządku.

Państwo nie powinno ingerować w przebieg procesów gospodarczych ( w alokację zasobów, decyzje produkcyjne i w procesy podziałów). O tym powinien decydować rynek.

Wydarzenie 1 – system nakazowy (połowa lat 20-tych). Całą gospodarkę traktowano jako jedno wielkie przedsiębiorstwo kierowane przez władze partyjne i rząd. W tym systemie państwo starało się przejąć kontrolę nad wszystkimi procesami gospodarczymi. Nastąpiło więc przejście z jednej skrajności w drugą. Z pełnej swobody gospodarki do jej totalnej kontroli. Zaczęła być prowadzona bardzo aktywna polityka gospodarcza (tam się mówiło o ‘planowaniu gospodarczym” a nie o polityce gospodarczej).

Od 1917 (powstanie ZSRR) do połowy lat 20-tych w ZSRR funkcjonowały dwa systemy

1)     system komunizmu wojennego – równy podział tego czego w praktyce nie było

2)     NEP –Nowa Ekonomiczna Polityka – próba odrestaurowania gospodarki rynkowej. Jeszcze Lenin to zaczął wprowadzać, dopiero Stalin od tego odstąpił i zaczął wprowadzać system nakazowo-rozdzielczy.

Wydarzenie 2 – wielki kryzys. Doktryna była taka: jeżeli państwo nie będzie ingerowało to wszystkim będzie się żyło dobrze. Wszystkie negatywne zjawiska przypisywano działaniom państwa. Okazało się jednak, że gdy państwo w gospodarkę nie ingeruje to i tak występują załamania i kryzysy. Gdy w państwach zachodnich gwałtownie spadł poziom stopy życiowej to zaistniała nawet obawa rewolucji w tych państwach. Zmienił się pogląd dotyczący wpływu państwa na gospodarkę. Wiąże się z tym nazwisko Keynes’a. Zaproponował on żeby państwo ingerowało w gospodarkę aby ją ustabilizować, by zniwelować dużą amplitudę wahań koniunkturalnych.

W tym celu miały zostać zastosowane narzędzia o charakterze monetarnym i fiskalnym. Państwo zaczęło prowadzić aktywną politykę gospodarczą.

 

Wykład 3

(07.03.2007)

NARZĘDZIA MONETARNE:

Stopa procentowa banku centralnego:

Celem układu gospodarczego (przedsiębiorstwa) jest zysk. Miernikiem oceny działalności układu jest stopa zysku:

rz = Z/kap (zysk/kapitał)

Inwestor będzie inwestował tam, gdzie stopa zysku jest najwyższa. Stopa zysku jest porównywalna dla wszystkich przedsiębiorców (bez względu na wielkość firmy). Stopa procentowa banku centralnego jest punktem odniesienia dla inwestorów. Jeżeli stopa zysku jest niższa od oprocentowania lokat to inwestorzy będą skłonni zakładać lokaty. Rośnie stopa procentowa banku centralnego, rośnie stopa procentowa banków komercyjnych, maleją inwestycje, maleje poziom aktywności gospodarczej, rosną lokaty. Wzrost stóp procentowych banku centralnego powoduje schładzanie gospodarki i obniżenie aktywności gospodarczej. Drugim narzędziem jest REZERWA OBOWIĄZKOWA banków komercyjnych w banku centralnym.

NARZĘDZIA FISKALNE:

W okresie dobrej koniunktury gospodarczej wpływy do budżetu są wysokie. Przy zachowaniu równowagi bilansowej państwo pozbywa się (wydaje) nadwyżkę pieniędzy – tworzy nowy popyt i stymuluje koniunkturę. W przeciwnej sytuacji – w okresie słabej koniunktury, państwo w celu domknięcia budżetu, ogranicza wydatki (pogłębia kryzys). Propozycja Keynes’a: w okresie dobrej koniunktury ograniczać wydatki i tworzyć nadwyżki, w okresie słabej koniunktury realizować poprzednie nadwyżki, wydawać i stymulować popyt. W ten sposób Keynes chciał zmniejszać rozmiary amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego. Taka sytuacja miała miejsce do II wojny światowej. W latach 50. państwa obok funkcji stabilizacyjnej zaczęła wyznaczać cele pozytywne (ochrona obywateli, optymalizacja kondycji państwa).

PAŃSTWO ZAWSZE INGERUJE W GOSPODARKE:

• Z przyczyn strategicznych – stabilizacja lub ekspansja (poziom uzbrojenia państwa jest funkcją rozwoju gospodarki)
• Z powodu płac – ekipa rządząca jest finansowana z środków publicznych, przez co będzie się starać rozwijać gospodarkę.

Nauki podstawowe – cel: poznanie praw rządzących rzeczywistością

Nauki stosowane – cel: formułowanie zasad, metod, sposobów umożliwiających przekształcenie rzeczywistości zgodnie z wolą kierującego

ZASIĘG

NAUKA
 

POLITYKA GOSPODARCZA – XIX w., twórca – niemiecki profesor prawa państwowego Rhu (?). Polityka gospodarcza powstała na styku klasycznej teorii angielskiej ekonomii i prawa. Wiek XIX to okres, w którym rola państwa była ograniczona do minimum (trudny moment do rozwoju). Przez co przez ok. pół wieku polityka gospodarcza nie rozwijała się niemal wcale. Sytuacja zmieniła się w połowie wieku (kryzys gospodarki globalnej – szczególnie w Europie). Po II wojnie światowej, władze socjalistyczne zamieniły politykę gospodarczą na planowanie gospodarki narodowej (zmiana ustroju – zmiana nazwy). W Polsce przedmiot był wykładany do końca lat 50., później zmieniono nazwę na planowanie i politykę ekonomiczną. Po dojściu do władzy Gomółki planowane były daleko idące zmiany ustrojowe – ograniczenie roli planu nakazowego do sektorów strategicznych dla państwa (surowce, energetyka, zbrojeniówka, itp.), a reszta sektorów zaspokajających potrzeby konsumentów miały być wolne. Połączono więc elementy kapitalizmu z ustrojem socjalistycznym i stąd nazwa planowanie i polityka ekonomiczna. Plany nie zostały wprowadzone, ale nazwa pozostała. W latach 80. znikło „planowanie”, pozostała polityka ekonomiczna. Polityka wiąże się więc z teorią ekonomii i prawem.

ZWIĄZEK POLITYKI EKONOMICZNEJ Z TEORIĄ EKONOMII

„Polityka gospodarcza polega na wykorzystywaniu praw ekonomicznych do osiągnięcia celu” – Oskar Lange. Warunkiem odniesienia sukcesu w polityce gospodarczej jest znajomość praw ekonomii. Polityka nie może ignorować tych praw, działać przeciw nim, ale musi umiejętnie wykorzystywać te prawa. „Polega to na wprowadzaniu do rzeczywistości pewnych przyczyn, aby wywołać pewne skutki” – O. Lange.

Prawa ekonomiczne mają charakter przyczynowo skutkowe, natomiast w polityce dwa kluczowe pojęcia to cel i środek.

Środek

Cel

Wykład 4

(14.03.2007)

Teoria ekonomi nie daje ani pełnych ani pewnych podstaw do prowadzenia polityki gospodarczej.

Charakter praw ekonomicznych to cechy tych praw. Znaczenie mają dwie cechy:

1)         Historyczny charakter – oznacza, że prawa te nie są wieczne, zmieniają się w czasie. Są kształtowane w zbiorze wielu warunków społecznych, politycznych, ekonomicznych, a nawet technicznych. Wraz ze zmianą tych warunków zmieniają się prawa.

Teoria ekonomii nic nie mówi o okresie od 0 do 1 ale polityka ekonomiczna jest prowadzona. Teoria nie daje więc podstaw do podejmowania decyzji.

Przykład:

W 1990 r. w Polsce rozpoczął się etap transformacji gospodarczej. Nie było żadnego rodzaju podstaw do prowadzenia takiej polityki (bo nigdy wcześniej w żadnym państwie taki proces nie miał miejsca).

2)         Prawa ekonomiczne mają charakter stochastyczny. Potwierdzają się jako tendencja. Z tych praw wynika, że na ogół skutek A wywołuje przyczynę B (na ogół spadek cen wywołuje wzrost popytu). Nie ma gwarancji, że powtórzy się to w każdej sytuacji.
 

Przykład:

W roku 2004 przez kilka pierwszych miesięcy w Polsce ceny materiałów budowlanych rosły i popyt też rósł.(przyczyną był wzrost podatku VAT na materiały budowlane wraz z wejściem Polski do UE)

W formułowaniu praw ekonomicznych uwzględnia się jedynie przyczyny najistotniejsze i takie które się powtarzają. Czynniki, które mogą uchodzić za nieistotne w konkretnej sytuacji mogą istotnie wpłynąć na procesy gospodarcze. Jeżeli polityka ekonomiczna jest prowadzona zgodnie z prawami ekonomicznymi to może się zdarzyć, że cel nie zostanie osiągnięty bo prawo ekonomiczne nie zadziałało w danej sytuacji.

Ta druga przyczyna wynika ze sposobu wnioskowania w teorii ekonomicznej. Wnioskowanie wyróżnia trzy sposoby: dedukcja, indukcja, redukcja.

Wnioskowanie dedukcyjne polega na tym, że ze zdań wyprowadza się zdania kolejne, które z tych wcześniejszych logicznie wynikają. Wnioskowanie dedukcyjne jest wnioskowanie subiektywnie pewnym. Oznacza to, że stopień pewności z jakim uznajemy wniosek jest równy stopniowi pewności z jakim uznaliśmy przesłanki. Subiektywna pewność oznacza, że jeżeli przesłanka jest prawdziwa to prawdziwy jest wniosek.

Wnioskowanie indukcyjne polega na tym, że wyprowadza się wniosek ogólny z przesłanek stanowiących poszczególne przypadki tego wniosku. Wnioskowanie indukcyjne polega na uogólnieniu obserwacji. Nie ma żadnej gwarancji, że pomimo wywołania skutku B przez przyczynę A nawet w 1000 przypadków ta zależność się powtórzy w przypadku 1001. Wnioskowanie to jest subiektywnie niepewne, co oznacza, że stopień prawdopodobieństwa z jakim uznajemy wniosek jest mniejszy od stopnia prawdopodobieństwa ja jakim uznaliśmy przesłanki. Przesłanki mogą być prawdziwe a wniosek fałszywy.

Teoria ekonomii zaczyna swoje wnioskowanie od wnioskowania indukcyjnego. Dopiero potem ekonomia stosuje dedukcję. Jeżeli u podstaw ekonomi jest wnioskowanie niepewne ( indukcja) to takie prawa ekonomii mogą być niepewne. Stąd wynika że teoria ekonomii nie daje pełnych podstaw do prowadzenia polityki ekonomicznej.

Są tylko dwie nauki, które stosują wyłącznie wnioskowanie dedukcyjne: matematyka i logika formalna.

Stopień pewności praw formułowanych przez różne dziedziny jest różny. Panuje ogólny pogląd, że stopień pewności praw formułowanych przez nauki przyrodnicze jest większy niż w przypadku nauk społecznych. W naukach przyrodniczych można bowiem stosować eksperyment. W naukach społecznych wszystkie czynniki ulegają jednocześnie zmianie. Nie można zmienić tylko jednego czynnika. Trudno jest zatem powiązać przyczynę i skutek. W grupie nauk społecznych prawa ekonomiczne uważa się za relatywn...