plutarch_z_cheronei.pdf

Plutarach z Cheronei

- grecki moralista

- wielostronny uczony i pisarz

Cheroneja- ( gr. Chajroneja - nazwa ta pochodzi od mitycznego założyciela Chajrona, który

miał być synem Apollina). Rodzinne miasto Plutaracha, położone na głównym szlaku: z

Macedoni przez Tesalię i Termopile do Grecji środkowej, a dalej przez Teby do Koryntu i na

płw. Peloponez. Miasto to było świadkiem przemarszu licznych wojsk(woja grecko-

macedońska 338 r.p.n.e) (wojna Rzymu z Korneliuszem Sullą na czele przeciwko

małoazjatyckiemu Pontowi z Mitrydatesem).

Wykształcenie Plutaracha

- pochodził z dobrze sytuowanej warstwy społeczeństwa

1. Studia humanistyczne w szkole gramatycznej (tj. filologicznej) i w szkole retorycznej

(obszerna znajomość literatury i innych dyscyplin humanistycznych, wiedza o sztuce słowa

mówionego i pisanego)

2. Studia filozoficzne = matematyczno- przyrodnicze

(w Atenach, w platońskiej Akademii pod kierunkiem Ammonisa. Poznał on filozofie:

stoicyzmu, epikureizmu, cynizmu, pitagoreizmu, oraz nauki perypatu tj. szkoły Arystotelesa,

platonizmu o zabarwieniu religijno- mistycznym, informacje o religii Apollińskiej.

Studia retoryczne: występował jako deklamator, czyli typowy dla czasów cesarstwa

rzymskiego mówca okazyjny i popisowy. Tematy jego wystąpień: pożyteczność ognia i

wody, naukowa i kulturalna a wojenna sława Ateńczyków, szczęście i dzielność Aleksandra

Wielkiego.

Plutarach w Cheronei

- pełnił funkcję kierownika dozoru miejskiego i spraw budowlanych

- prawdopodobnie też był beotratą, czyli naczelnikiem związku miast beockich przez 1 rok

- pełnił godności kapłańskie w ojczyźnie i w Delfach

- misje publiczne, np. do władz rzymskich

- poselstwa rzymskie( podczas nich nawiązał kontakty ze znanymi osobami, otrzymał

osobiste wyróżnienia od cesarzy: Trajana i Hadriana

- w małym stopniu poznał łacinę

- wytworzył w Cheronei coś w rodzaju akademii filozoficznej ( wykłady filozoficzne,

deklamacje)

Postacie z dzieł Plutaracha

* uczestnicy dialogów- postacie rzymskie

*postacie przedstawione szczegółowo - znane ze źródeł antycznych

* postacie fikcyjne- użyte w celach kompozycyjnych, dla podtrzymania rozmowy w

dialogach

* osoby znane jako współczesne autorowi, np. postacie rzymskie znane ze źródeł i

poświadczeń, związane z życiem politycznym z Rzymu, np. Juniusz Rustykus Arulenus- stoik

rzymski stracony przez Domicjana, Saturninus identyczny z prokonsulem Achai Lucjusem

Saturninusem, Korneliusz Pulcher, Lucjusz Eturi- pitagorejczyk, Sekstiusz z Kartaginy.

* filologowie zwani gramatykami

*retorzy

*filozofowie różnych szkół

*teolodzy

*matematycy

*lekarze

*przyrodnicy

Brak u niego

*geografów( oprócz Praksytelesa)

*przyrodników > wynikało to z okrojonej wiedzy autora na ten temat

Stworzył on ok. 250 pism, w objętości ok 320 woluminów. Jeden z najproduktywniejszych

pisarzy starożytności grecko- rzymskiej.

Plutarach jako uczony:

- nie koncentrował sie na trudnych zagadnieniach filozoficznych

- pisał prace natury popularyzatorskiej

- przekazywał wiedzę nabytą, nie tworzył własnej

Nauczyciele czasów Plutaracha:

-retorzy( dbający o efekt formalny słowa)

- filozofowie( głównie moralizujący, mistrzowie myśli)

Plutarach jako filozof i teolog:

- odtrącał epikureizm i hedonizm

- dużo przejął z perypatu

- wiele przejął ze stoicyzmu

- o jego religijności zdecydowała filozofia Platona

- transcendentne podstawy jego etyki: uważał, ze bóstwo zawsze ukarze zło, nawet w życiu

pośmiertnym podczas wędrówki dusz

-przyjmował pośrednictwo demonów między bóstwem a światem i człowiekiem.

Plutarach jako etyk:

- nauczanie swoje popierał argumentami z literatury

- wierzył w swoje nauczanie

- angażował się w realizację nauczania i wychowania

- częste słowo Plutaracha: Philantropia= życzliwy stosunek do człowieka

Kobieta u Plutaracha:

- miała prawo do wykształcenia

- etyka: kobieta ma duszę, prawo do szcześcia i poznania cnoty

- w małżeństwie miała być równość partnerska

Pisarski dorobek Plutaracha:

- dane o jego twórczości znajdujemy w katalogu jego pism - dołączonym w kilku rekopisach z

XII - XIVw.

- obecnie uznaje się Katalog Lampriasa

- mało wie się o chronologii powstawania pism

Tematyka twórczości:

dialogi, rozprawy, deklamacje retoryczne, diatryby, wykłady, szkice, biografie, apoftegmaty,

zbiory antykwaryczno- historyczne.

Podział pism na:

-etyczne(łac. Moralia) > pisma popularno-filozoficzne, etyczne, pedagogiczne

-żywoty (łac. Vitae) > pojedyncze lub seryjne żywoty sławnych ludzi, w dużej części

zestawione w pary grecko - rzymskie

Biografistyka

Prehistoria biografistyki antycznej

elementy biografistyki:

- w bohaterskich epopejach Homera

- w " Dziejach" Herodota z Vw.p.n.e

Opiewano:

- czyny sławnych bohaterów i wodzów w opowiadaniach i pieśniach

- przedstawiano dane czasy> biografie panujących wodzów

-BIOSY- DZIEJE ŻYCIA. Grecy biografię określali bios. Termin biografia pojawił się w

VIw.n.e

- z biografii składały się ogólno historyczne ujęcia dziejów

IVw.p.n.e - kompozycje biograficzne jako odrębne w piśmiennictwie greckim np. Isokrates

"Euagoras"(ok. 374r.p.n.e) lub Ksenofont " Agesylaos" (po 359 r.p.n.e) - były to biografie

idealizujące.

Liczyły się czyny i postacie polityczne. Powstawały:

-biografie pochwalne, np. o czynach i cnotach władców, o czynach społeczno politycznych

Odkrycie człowieka:

Sokrates IV/ III w.p.n.e - owoce nauki Sokratesa o człowieku jako jednostce, realizującej

życie osobiste zgodnie z sumieniem

- pokazał wzór obywatela jako indywidualności

Arystoteles wskazał na typologię charakterów

BIOGRAFIA PERYPATETYCKA -powstała z tradycji, legend i anegdot. Była bardziej

powieściowa niż naukowa. Wypełniały ją anegdoty i teksty moralizatorskie. np. biografie:

Platona, Sokratesa, Pitagorasa napisane przez Arystoksenosa z Tarentu z IV/III w.p.n.e lub

powieści biograficzne o Homerze, Pindarze, Ajschylosie, Hezjodzie napisane przez

Chamajleona z Heraklei z IIIw.p.n.e

Satyros- biografia króla macedońskiego Filipa - przykład biografii postaci politycznych.

Historiografia biografizująca:

II poł IV w.p.n.e - historiografia dziejów bieżących wpadła w kompozycje biografizujące

czyny jednostek ale tez ich życie osobiste, np. Aleksander Wielki (zm.323r.p.n.e) gromadził

pisarzy wokół siebie, dbał o sławę swoich czynów, zalet i wartości osobistych. Później

władcy sami tworzyli teksty o osobie w pamiętnikach, wspomnieniach i innych formach

autobiograficznych.

Nowe podłoże kompozycji biograficznych:

IIIw.p.n.e (Aleksandryjski ośrodek naukowy- zgromadzono tam księgozbiór piśmiennictwa

greckiego. Kallimach z Cyreny opracował ten zbiór i stworzył katalog. Katalog zawierał:

autora, spis jego dzieł, krótką biografię. ) stworzyła to podłoże nauka o literaturze.

Likejon- szkoła Arystotelesa- biografowie z tej szkoły związani byli z Aleksandryjskiem

ośrodkiem naukowym. III/II w.p.n.e-Satyros- autor kilkunastu ksiąg z żywotami

filozofów,poetów,pisarzy.Autor 2 woluminów żywotów królów i wodzów.

Hermippos ze Smyrny- autor biografii legendarnych i historycznych mędrców oraz uczonych

m.in. Arystotelesa, Isokratesa.

Rodzaje i funkcje biografii

Funkcje: pochwalna, powieściowa, informacyjna, wychowawcza, polemiczna, propagandowa,

apolegestyczna - w zależności od przeznaczenia nadanego przez autora

Rodzaje: b. poetów lub ogólne> b. rodzajowe

b. ogólne> b. sławnych ludzi

Motywy pisania biografii u Plutaracha

- biografie pojedyncze- powód: patriotyzm lokalny

- zbiór biografii cesarzy rzymskich- powód: dla Greków miała to być historia Rzymu

cesarskiego

- zbiór grecko- rzymskich żywotów równoległych - powstały z założeń wychowawczych

BIOGRAFIE BEOCKIE:

Plutarach napisał żywot:- Hezjoda z Askry z VIII/VII w.p.n.e

- mitycznego herosa Heraklesa

- liryka Pindara z Teb z VI/Vw.p.n.e

- cynickiego filozofa Kratesa z Teb z IVw.p.n.e

- Pelopidasa z IV w.p.n.e

- Epaminondasa

- herosa messeńskiego Arystomenesa

- herosa Fokidy Daifantosa

- Aratosa z Soli z IIIw.p.n.e

- Artakserksesa( należy do żywotów równoległych, nie wiadomo

dlaczego go napisał)

- cesarzy rzymskich od Augusta do Witeliusza

ŻYWOTY RÓWNOLEGŁE

każdy żywot pary ma własny tytuł, czyli imię odnośnego bohatera. Pierwotny pomysł to

pisanie serii żywotów- wnioskujemy to z przedmowy do pary Tereus - Romulus

WYCHOWAWCZE ZAŁOŻENIA BIOGRAFI PLUTARACHA

Biografie miały być moralnie mobilizujące. Żywoty miały być portretami charakterów,

żywym obrazem czynów i cnót. Stosował on obraz wad odstraszających, malował on

charaktery ludzkie, jego biografie są źródłem hist. do poznania dziejów antycznych. nalezy

jednak podejść do nich krytycznie.

BIOGRAFIA ZWIERCIADŁEM - do: założenia programu wychowawczego

przedmowa do pary Tymelon - Emiliusz- Plutarach mówi, że stara się aby w opisach cnót i

przymiotów inni odnaleźli własny ład, aby przypatrywali się najważniejszym czynom.

przedmowa do pary Demetios - Antoniusz -Plutarach mówi, ze pary takich bohaterów

wprowadza aby człowiek gorliwiej podziwiał i naśladował dobre czyny.

przedmowa do pary Perykles - Fabiusz- Plutarach pisze, że ich dzielność i męstwo skłądnia

do podziwiania i dorównania im.

Biografie Plutaracha:

- jego postacie występują jako charaktery już przez naturę określone, mało mówi o młodości

- przedstawia sposób, w jaki charakter objawia sie w czynach i słowach

- przedstawia człowieka jako wyraz określonych rysów i cech

- jego biografie nie spełniają kryteriów biografii historycznych

-brak momentu rozwoju i kształtowania sie osobowości człowieka

Elastyczność kompozycji:

I. pochodzenia i wychowanie jednostki (ethos) wstęp

II. wiek dojrzały, czas czynów(praxeis)

III. opis starości z dodatkiem o pośmiertnej pamięci i o potomstwie zmarłego

Jego biografie maja taki schemat lecz się jemu nie poddają, posiadają różne proporcje części

kompozycyjnych.

BIOGRAFIE PLUTARACHA TO BIOGRAFIE OPOWIEŚCIOWE TYPU

CHARAKTEROLOGICZNEGO

Koncepcja paralelności grecko - rzymskiej

* równoległość jednostkowa- jednostka miała odpowiadać jednostce- była to nowość, choć

sama idea konfrontacji grecko rzymskiej nowa nie była.

Kwintus Socjusz Senecjan- przyjaciel Plutaracha, podsunął mu pomysł pisania żywotów

równoległych. Myśl ta zrodziła się w otoczeniu Trajana. Myśl o stworzeniu par grecko

rzymskich przyszła gdy poszczególne biografie były już gotowe.

Obiektywność biografa:

żywoty równoległe: 2 rękopiśmienne tradycje

- dwudzielna - 2 tomowa, układ względnie chronologiczny wg. postaci greckich

- trójdzielna - 3 tomowa, układ terytorialny

Synkryzy- kiedyś przypisywane Plutarachowi przedsłowia do wielu par żywotów.

Syzygie- wiele par żywotów.

Plutarach korzystał z Herodota, Tukidydesa, Ksenofonta. Za materiał ważny uważał:

anegdoty, trafne powiedzenia, apoftegmaty. Długo korzystał ze źródeł greckich gdyż łacinę

znał mało. w XVw.n.e odżyła twórczość Plutaracha, w XVI w.n.e - I drukowane wydania

pism Plutaracha. XX w.n.e - nauka o Plutarachu, jego pismach.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: