wszyscy-mowia-zajebe-cie,42.pdf

filmowa psychoterapia

wspaniałego mężczyznę. Jest postacią ikcyjną, ale

przecież nikt nie jest doskonały” – mówiła bohater-

ka. To był prawdziwie idealny mężczyzna, który

jednak przegrał ze swoim realnym odpowiedni-

kiem, aktorem go odtwarzającym. Bohaterka (Mia

Farrow) wybrała tego prawdziwego, a on ją oszukał

i porzucił. Zrozpaczona znowu idzie pocieszyć się

do kina, gdzie kolejny gwiazdor, tym razem Fred

Astaire, śpiewa i tańczy, a jej się oczy rozjaśniają.

Tylko iluzja daje szczęście. U podstaw tego ilmu leży

wielki smutek, tyle że ubrany w śmieszność.

Allen jest wielki dlatego, że wyraża w charaktery-

styczny dla siebie, komediowy sposób rozpacz. Jest

wytworem i jednocześnie piewcą swoich czasów.

Z kolei w ilmie „Życie i cała reszta” Allen gra men-

tora głównego bohatera, młodego, trochę rozchwia-

nego pisarza. Przekazuje chłopakowi swoje poczucie

zagrożenia, namawia go na kupno strzelby i poucza,

jak skompletować niezbędnik przetrwania, w który

każdy współczesny człowiek powinien być wyposa-

żony. I tu już jesteśmy w Ameryce późniejszej, tej

po zamachu 11 września.

Pokazuje nam też, że w tym świecie nikt nie może

być normalny. Każdy ma jakąś swoją obsesję. I może

tu mamy odpowiedź na pytanie, dlaczego tak się

ostatnio uczepił kryminałów i opowiada teraz hi-

storie osnute na morderstwach.

Wydaje mi się, że Allen, do jakiego się przyzwy-

czailiśmy, Allen autor, zaczął się chować za kinem

gatunkowym. Nie tylko sam występuje coraz rza-

dziej (we „Śnie Kasandry” go nie ma), ale wycofał

też swojego neurotycznego bohatera z właściwym

mu wątpiąco-sceptycznym oglądem świata. Allen,

który zawsze rozbijał konwencje, eksperymentował

z narracją, zaczął robić dość konwencjonalne kry-

minały, które właściwie mógłby zrobić każdy inny

w miarę sprawny reżyser.

No, przecież nie może już siebie pokazywać jako mło-

dego człowieka zżeranego przez nerwicę. Musiałby

pewnie robić ilmy o chorobach, o umieraniu. Wolał

się staruszek odsunąć, przyglądać temu światu

w stylu nieco demodé...

Zastanawia się nad tego świata zbrodniami. I tak

jak zawsze lubił, odnosi się do wielkich klasyków

literatury rosyjskiej: we „Wszystko gra” zapolemi-

zował sobie ze „Zbrodnią i karą” Dostojewskiego.

Rachunki krzywd wcale nie muszą być wyrównane,

zło nie musi zostać ukarane, a bohatera, którego by-

WSZYSCY MÓWIĄ ZABIJĘ CIĘ?

„SEN KASANDRY”, OSTATNI FILM WOODY’EGO ALLENA, OPOWIADA HISTORIĘ DWÓCH

NIEROZWAŻNYCH BRACI. KŁOPOTY FINANSOWE PROWADZĄ ICH DO ZBRODNI.

DLACZEGO ALLEN – KOMIK I KPIARZ – ZACZĄŁ ROBIĆ KRYMINAŁY? – NA TO PYTANIE

STARAjĄ SIĘ ODPOWIEDZIEĆ Katarzyna Miller i Manana Chyb

M.CH.: Wszedł na polskie ekrany kolejny ilm

Woody’ego Allena. To najwyższy czas, żebyśmy

w „Filmowej psychoterapii” zajęły się reżyserem,

dla którego psychoterapia jeszcze do niedawna

była dyżurnym tematem, ale i obiektem kpin. Co

ty na to, Kasiu?

K.M.: Ja go lubię najbardziej właśnie wtedy, kiedy

robi sobie jaja z psychoterapii i z siebie samego.

Był to cudowny odgromnik dla Ameryki lat 70.,

80. Nam dopiero teraz Allen w takiej funkcji by się

przydał. Potwierdzał potrzebę istnienia psychotera-

pii dla takich pofajdańców jak on sam, a z drugiej

strony wyśmiewał się z tej potrzeby jak z siebie

samego: brzydala i nieudacznika, który otoczony

pięknymi kobietami jakoś sobie jednak całkiem

nieźle w życiu radzi.

Kiedy zaczynamy się zbliżać do stanu amerykań-

skiej świadomości społecznej sprzed 30 lat i na nowo

oglądamy ilmy Allena z lat 70., widzimy o wiele wy-

raźniej, jak wiele w nich prawdy o naszych czasach.

Pokazują one neurotyków w świecie dobrobytu, lu-

dzi, którzy stracili Boga, ale niezbyt komfortowo się

bez niego czując, nieustannie prowadzą z nim dialog.

Jak mówił Allenowski bohater: „Dla ciebie jestem

ateistą, dla Boga – konstruktywną opozycją”.

Można powiedzieć, że on dialoguje z Bogiem albo ze

swoją pustką. Szuka w niej jakiegoś sensu. Prezen-

tuje ludzi, którzy mając już dostęp do wszystkiego,

zaczynają się zastanawiać, na co im to wszystko.

Te rozmowy między kochankami, którzy ciągle się

mijają, są o krok za daleko albo za blisko, nieustan-

nie sobie coś wyjaśniają...

Mówią w kółko o miłości („Wszyscy mówią kocham

cię”), ale ich związki kończą się rozpadem. W „Annie

Hall” mówi się też o zdrowej żywności, wszyscy

leżą na kozetkach u analityków, dziewczyny na

imprezach opowiadają o warsztatach rozwoju.

Allen nigdy niczego nie bierze na poważnie, tymi

dowcipami osłania się przed grozą świata, one bu-

dują jego poczucie bezpieczeństwa.

Wszystko poddaje zwątpieniu, nie ma tematu, któ-

rego by nie odważył się obśmiać, dowcipkuje sobie

nawet z Holocaustu. Allen bardzo wymownie wy-

raził swoją ilozoię szczęścia w świetnej „Purpuro-

wej róży z Kairu”. Sprawił tam, że ikcyjna postać

ilmowa ożyła i zeszła z ekranu. „Właśnie poznałam

Wątpiący neurotyczny intelektualista:

Woody Allen w „Annie Hall” (1977)

najmniej nie dręczą wyrzuty sumienia, ratuje przed

karą szczęśliwy dla niego przypadek. Ta historia

pokazywała – i tu odzywał się Allen ironista grający

na nosie Dostojewskiemu – że świat jest całkowicie

niemoralny, że rządzi nim czysty przypadek.

We „Śnie Kasandry” natomiast jest już inaczej.

Z dwóch braci popełniających zbrodnię jeden prze-

żywa głęboką skruchę, drugi skutecznie buduje

sobie ochronę przed dostępem sumienia. Obaj więc

płacą za zbrodnię: jeden rozpadem osobowości, drugi

zasłonięciem się zimną zbroją. Ostatecznie natomiast

– co już można interpretować ingerencją opatrzności

– obaj płacą za zbrodnię cenę najwyższą.

98 poradnik psychologiczny czerwiec/lipiec 2008

filmowa psychoterapia

Allen pokazuje, że to, co jest pozorem, bohaterowie

uznają za prawdziwą wartość i w imię tej wartości

są w stanie popełnić rzeczy najgorsze.

Oryginalną postacią jest ich wujek. Niepodważalny

autorytet dla chłopaków, wzorzec postępowania.

Postać, którą długo się w ilmie zapowiada, niezwy-

kle pozytywnie, jako tego najlepszego w rodzinie,

a który – kiedy się pojawia – niszczy wszystko.

Jednym pstryknięciem palca czyni z chłopaków

zbrodniarzy. A więc to, w co wierzycie święcie

– mówi Allen – jest istotą zła. Dlatego można ten

ilm nazwać moralitetem. Jeśli jesteście niedojrzali

i głodni dóbr doczesnych, pójdziecie za takim fał-

szywym prorokiem.

Bywało, że Allen zaprzęgał cynizm do obrony swoje-

go bohatera. Najbardziej jest to widoczne w „Przej-

rzeć Harry’ego”, gdzie bohater, pisarz, alter ego

Allena, nie najszlachetniej sobie poczyna, diabli

go nawet do piekieł sprowadzają, ale ostatecznie

zostaje wybawiony przez własną twórczość, która

jest – jak sugeruje Allen – większa niż życie. Jednym

słowem, artyście wszystko wolno. Było to jakiś czas

po tym, jak Allen związał się z adoptowaną córką

Mii Farrow i swoją, i niewiele było argumentów

przemawiających na jego korzyść. Jedna z bliskich

bohaterowi „Przejrzeć Harry’ego” osób oskarża go:

„Nie uznajesz żadnych wartości, całe twoje życie to

nihilizm, cynizm, sarkazm i orgazm”. Na co znajduje

się szybka riposta: „We Francji można by z tego

zrobić hasło wyborcze i wygrać”.

No i jest to pewna prawda o naszym świecie!

W każdym razie nie można o Allenie powiedzieć, że

był moralistą. Może nim się staje z wiekiem, kiedy

wreszcie się ustatkował, bo przecież nie będzie sobie

szukać następnej młódki w wieku 73 lat.

A podopieczna go raczej nie zostawi, znając ten typ

relacji. Człowiek w pewnym momencie zaczyna się

rozliczać ze swoim życiem. Już kiedyś, dawno temu,

Allen zrobił poważny (świetny moim zdaniem) ilm

„bergmanowski” „Wnętrza”. Teraz jakby do czegoś

wrócił. Pozwolił sobie na mowy z ambony: wiem

dużo, widzę, znam ludzką naturę, pokażę ją wam

od podszewki. Niestety, to już nie „Wnętrza”.

Czy jest możliwe, żeby Woody Allen przestał chcieć

się śmiać ze świata i z siebie?

Jeśli sobie powiemy, że był to śmiech budowany na

rozpaczy, szyderczy, obronny, to może Allen odsu-

nął tę obronę i chce stanąć oko w oko ze śmiercią

i z grozą świata?

Na pewno stworzył postać ilmową, która przej-

dzie do historii kina, postać na miarę Charliego,

śmiesznego pana z laseczką i melonikiem, biednego,

Śmiech Allena zawsze miał u podstaw rozpacz,

był to śmiech szyderczy, obronny. Teraz Allen coraz

mniej rozśmiesza. Częściej straszy: zbrodnią i karą

ale trzymającego fason. Nasze czasy reprezentuje

neurotyczny intelektualista Allena wszystko obra-

cający w żart. W jego ostatnich ilmach pozostały

zagrożenie i zło, a humor, który pozwalał je znosić,

jakby powoli wyparowywał.

Prości chłopcy z ambicjami posiadania:

Ewan McGregor i Colin Farrell

we „Śnie Kasandry” (2008)

100 poradnik psychologiczny czerwiec/lipiec 2008

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: