Oleśnica
W niemal nienaruszonym stanie zachowała się siedziba najpierw Piastów śląskich, potem potomków króla czeskiego Jerzego z Podiebradu, którzy zresztą wchodzili w koligacje również z rodami polskimi. W XIII w. wznosił się tu gród drewniany, broniony fosą, wałem ziemnym i palisadą. Wiadomo, że w roku 1238 przebywał w nim wraz z rycerskim orszakiem Henryk II Pobożny. W dokumencie z 1247 r. wymieniony jest kasztelan sprawujący tam w imieniu księcia władzę wojskową i administracyjną. A punkt był ważny. Kontrolował licznie uczęszczany szlak handlowy z Wrocławia w kierunku Kalisza, będący fragmentem słynnej drogi bursztynowej, wiodącej z prowincji rzymskich nad Bałtyk. Na miejscu drewniano-ziemnych umocnień jeszcze w XIII w. rozpoczęto budowę murowanego zamku, który jest wymieniany w źródłach od 1292 r. Fortyfikowanie prawdopodobnie rozpoczęto od wznoszenia cylindrycznej kamiennej wieży posiadającej średnicę ok. 11 m i trzymetrowej grubości ściany. Jej fragmenty zachowały się do dziś.
Przełomowym momentem było utworzenie na początku XIV w. udzielnego księstwa oleśnickiego. Jego drugim z kolei władcą był Konrad I, który w Oleśnicy założył stolicę swego państwa. To on zbudował gotycki zamek i otoczył fortyfikacjami miasto. Myślał też o objęciu tronu polskiego, więc na swej książęcej pieczęci umieścił łaciński napis "Konrad z łaski Boga dziedzic Królestwa Polskiego, książę śląski i pan na Oleśnicy". Kolejni książęta oleśniccy - to m.in. Konrad III, który pośredniczył w rozmowach prowadzonych przez Władysława Jagiełłę z zakonem krzyżackim, Konrad V, który w młodości był paziem na dworze Władysława Jagiełły, i Konrad IX Czarny, który poślubił córkę księcia mazowieckiego Siemowita V. Ostatnim Piastem, panującym na oleśnickim zamku, był Konrad X Biały. Nie pozostawił on męskiego potomka i, gdy zmarł w 1492 r., na nim skończyła się oleśnicka linia Piastów śląskich.
Średniowieczną gotycką warownię objęli w posiadanie książęta czescy. W połowie XVI w. zakończono pierwszą jego przebudowę w stylu renesansowym. Wzniesiono na zewnątrz trzymetrowych murów obronnych nowy dom mieszkalny oraz budynek bramny. Cylindryczną wieżę nadbudowano ośmiobocznie. Drugą przebudowę przeprowadzono na początku XVIII w. - przyniosła ona obecny kształt zamku. Zbudowano wówczas nowe skrzydło wschodnie, a później następne - południowe. Powstał też wewnętrzny dziedziniec z krużgankami na dwóch kondygnacjach. Połączono przy tym zamek z pałacem, dokonując jednocześnie modernizacji umocnień zamkowych i przystosowując je do walk artyleryjskich. Zapewne były to bastiony wysunięte przed mury, jednak ślady po nich są zatarte. Zamek ominęły oblężenia, niezbyt surowo też obeszły się z nim liczne w ciągu wieków zawieruchy wojenne. Zachowała się tarcza z orłem piastowskim, umieszczona nad wejściem do okrągłej baszty. Bramy zdobią herby książąt oleśnicko-zębickich i brzeskich. Na ganku skrzydła zachodniego dziedzińca dotrwały do dziś popiersia księcia Jana, potomka króla Jerzego z Podiebradu i jego żony, Krystyny Szydłowskiej. Obecnie dom kultury i Muzeum w Oleśnicy.
Konocia