Dziedziczenie płci.Cechy sprzężone z płcią.doc

(34 KB) Pobierz

Dziedziczenie płci

Dziedziczenie płci. Cechy sprzężone i związane z płcią.

Płeć jest zespołem cech, który różnicuje każdy gatunek zwierząt wyższych na płeć męską i żeńską.

Cechy płciowe dzielą się na I, II i III rzędowe:

I rzędowe - są to męskie i żeńskie gruczoły rozrodcze ( produkujące gamety)

II rzędowe - są to zewnętrzne narządy rozrodcze

III rzędowe - to cechy wtórne odróżniające płeć męską od żeńskiej (np. inny wygląd) ale nie mające bezpośredniego znaczenia w rozmnażaniu np. owłosienie twarzy mężczyzn, odmienne ukształtowanie miednicy u kobiet, upierzenie samców ptasich, rogi jelenia itp.

U człowieka oprócz 22 par autosomów występuje jedna para chromosomów płciowych: u kobiet XX, u mężczyzn XY. W czasie mejozy prowadzącej do powstania gamet następuje rozdzielenie również chromosomów płciowych = heterochromosomów.

Zatem wszystkie komórki jajowe zawierają 22 A i chromosom X , a plemniki oprócz 22 A w połowie X a w połowie Y (dwa rodzaje plemników).

Płeć zdeterminowana jest przy zapłodnieniu ponieważ mężczyzna produkuje dwa rodzaje gamet X lub Y, więc płeć zależy od rodzaju plemnika. :

jajo X + plemnik X = zygota XX (dziewczynka)

jajo X + plemnik Y = zygota XY ( chłopiec)

Obecnie wiemy, że na płeć wpływają również geny zawarte w autosomach, a sam proces wykształcania płci gonadowej, zewnętrznych narządów płciowych i płci psychicznej jest bardzo złożony.

Chromosomy płciowe różnią się (stąd nazwa heterochromosomy). Chromosom Y jest mniejszy i zawiera mniej genów. Chromosomy płciowe zawierają geny:

- warunkujące powstanie I rzędowych cech płciowych - powstanie gruczołów rozrodczych wytwarzających gamety i hormony

- geny II rzędowych cech płciowych

- geny innych cech tzw. sprzężonych z płcią np. rozróżniania barw, czy prawidłowego krzepnięcia krwi

Cechy sprzężone z płcią - warunkowane są przez geny znajdujące się w chromosomie X.

Przykładem genów sprzężonych z płcią jest gen hemofilii i daltonizmu.

Hemofilia – defekt wywołany brakiem jednego z czynników biorących udział w krzepnięciu krwi.

Daltonizm – nieprawidłowe rozróżnianie barw np. ślepota na barwę czerwoną lub zieloną.

Geny daltonizmu i hemofilii są genami recesywnymi. Zatem wystarczy tylko jeden gen recesywny, aby choroby te ujawniły się u mężczyzn. W związku z tym w rodzinach dotkniętych hemofilią lub daltonizmem chorują zazwyczaj mężczyźni, zaś kobiet chorych na hemofilię czy daltonizm jest bardzo mało (musiałyby być homozygotami recesywnymi pod względem tych cech). Kobiety przenoszą te choroby z pokolenia na pokolenie (są nosicielkami)

h – recesywny gen hemofilii

H – brak genu hemofilii

XhY – mężczyzna chory na hemofilię (Y nie ma genu hemofilii)

XhXh – homozygota recesywna – kobieta chora na hemofilię

XHXh – heterozygota – kobieta jest zdrowa, ale jest nosicielką

Cechy związane z płcią – mają geny zlokalizowane w autosomach; są to cechy, które warunkują II i III rzędowe cechy płciowe występujące tylko u samic lub tylko u samców np. indor ma charakterystyczne korale, buhaj – rogi, kogut – grzebień itd. Przejawianie się tych odrębnych cech w fenotypie obu płci nie oznacza, że geny tych cech występują osobno: albo tylko u samicy, albo tylko u samca. Przeciwnie, cechy te występują w genotypach obu płci. Zasadniczą rolę w ujawnieniu t6ych cech pełnią hormony płciowe czyli: przy jednakowym genotypie na tę samą cechę np. u koguta geny we współdziałaniu z hormonami męskimi spowodują powstanie ozdobnego upierzenia, a u kury współdziałając z hormonami żeńskimi – skromne upierzenie.

Samice i samce o tym samym genotypie mogą mieć różny fenotyp.

Dziedziczenie płci. Cechy sprzężone z płcią.

Inne sposoby dziedziczenia płci = 4 typy determinacji płci.

1. Typ Lygeus: samica – XX homozygotyczna

samiec – XY heterozygotyczny

Ten typ dziedziczenia występuje u człowieka, ssaków, u muszki owocowej i większości roślin dwuplemnych.

W tym przypadku płeć zależy od rodzaju plemnika, bo komórki jajowe mają zawsze chromosomy X, natomiast połowa plemników ma chromosom X, a połowa Y.

2. Typ Protenor: samica – XX

samiec – XO

Występuje u pluskwiaków np. u pasikonika.

Samce mają tylko jeden chromosom X, a w ogóle nie mają chromosomy płciowego Y (stąd oznaczamy XO). Samce wytwarzają dwa rodzaje gamet, jedne mają chromosom X, a drugie są go pozbawione.

3. Typ Abraxas: samica – XY heterozygotyczna

samiec – XX homozygotyczny

Występuje u motyli, ptaków, gadów, niektórych ryb i płazów.

Samica heterozygotyczna, czyli wytwarza dwa typy komórek jajowych. Od rodzaju komórki jajowej zależy płeć.

4. Typ Fumea: samica – XO

samiec – XX

Samice heterozygotyczne, O-ozu, że nie ma jednego chromosomu płciowego. Ten typ występuje bardzo rzadko – u owada Fumea.

Zad.

Czarne lub żółte zabarwienie sierści u kotów zależy od jednej pary genów Bb mającej locus w chromosomie X. Gen B daje żółte zabarwienie sierści, gen b – czarne. Heterozygoty są szaro-żółte. Żółta kotka dała miot składający się z 5 kociąt: 2-żółte i 3-łaciate. Zakładamy ze miot pochodzi od jednego ojca. Określ genotyp ojca. Podaj płeć kociąt.

♀ XBXB x XbY ♂

♀ 3x XBXb 2x XBY ♂

Zad.

Pasiaste upierzenie kurcząt uwarunkowane jest parą genów sprzężonych z płcią (G, g). Gen G powoduje pasiastość, g – brak pasków. Jaki genotyp, fenotyp oraz płeć będzie miało potomstwo, jeśli pasiastego samca skrzyżujemy z niepasiastą samicą.

abraxas ♂ XGXG lub XGXg P