I. T r a n s p o r t
1. Transport – pojęcia podstawowe
TRANSPORT – to działalność, która polega na odpłatnym (lub nieodpłatnym) świadczeniu usług, których efektem jest przemieszczenie osób i/lub ładunków z punktu nadania do punktu odbioru oraz świadczenie usług pomocniczych, bezpośrednio z tymi usługami związanych.
SYSTEM TRANSPORTOWY – to zespół składający się ze środków transportowych, infrastruktury transportowej, ludzi odpowiedzialnych za funkcjonowanie systemu transportowego oraz zasady i reguły, które są odpowiedzialne za przemieszczenie osób i ładunków z punktów początkowych (nadania), poprzez ewentualne punkty przeładunkowe, do punktów końcowych (odbioru).
System transportowy i jego otoczenie
Proces transportowy
to szereg złożonych czynności organizacyjnych, wykonawczych oraz handlowych mających na celu przemieszczenie ładunków lub ludzi z jednego lub kilku punktów początkowych, zwanych punktami nadania, do jednego lub kilku punktów końcowych, zwanych punktami odbioru, przy pomocy odpowiednich środków transportu.
PROCES PRZEWOZOWY – to główny element procesu transportowego. Składa się on z takich czynności, które bezpośrednio angażują pojazd (np. załadunek towaru, przewóz, wyładunek).
ŚRODEK TRANSPORTU – to jednostka służąca do przewozu ładunków z miejsca nadania do miejsca odbioru.
W ramach różnych gałęzi transportu wyróżniamy środki transportu:
- samochodowego
- kolejowego
- morskiego
- wodnego śródlądowego
- lotniczego
- intermodalnego
Organizując procesy transportowe, musimy mieć także świadomość, ile energii (np. paliwa, prądu) musimy zużyć, aby dostarczyć ładunek z punktu nadania do punktu odbioru. Wówczas pojawia się pojęcie energochłonność transportu.
ENERGOCHŁONNOŚĆ TRANSPORTU – to relacja wielkości zużycia energii w procesie transportowym (proces produkcji usług transportowych) w przedsiębiorstwie, w przemyśle czy gospodarce w odniesieniu do odpowiedniej wielkości produkcji, w której uczestniczy ta energia, czyli inaczej jako relację nakładów do efektów.
Jak podają prowadzone badania, transport zużywa przeszło 30% światowej energii.
W rozwiniętych krajach tylko 2-3% energii zużywanej przez transport zużywa kolej, a w USA – zaledwie 0,6%. Z dokumentów unijnych wynika, że tradycyjna kolej jest co najmniej dwukrotnie mniej energochłonna niż samochód osobowy. Autobus jest dwu-, a rower 22-krotnie mniej energochłonny niż samochód.
Podstawowym celem transportu jest zaspakajanie potrzeb transportowych. Potrzeby te realizowane są w ramach procesów transportowych przy pomocy środków transportu różnych gałęzi transportu. Wybór właściwego środka transportu oraz sprawne zrealizowanie całego procesu transportowego należy do podstawowych zadań osoby zarządzającej transportem w danej firmie.
2. Podział transportu:
TRANSPORT jest działalnością, która ma na celu pokonywanie przestrzeni. Z ekonomicznego punktu widzenia działalność ta polega na odpłatnym świadczeniu usług, którego efektem jest przemieszczanie osób i ładunków, a także usług pomocniczych.
Do usług pomocniczych zaliczyć można np. liczenie sztuk ładunku, ustalenie masy, usługi maklerów frachtujących. Działalność transportowa daje nam możliwość sprawnego i efektywnego funkcjonowania każdego działu gospodarki. Wspólnie z rozwojem społeczno-gospodarczym poszczególnych regionów oraz państw stanowi czynnik intensyfikujący rozwój.
Transport w gospodarce narodowej można rozpatrywać jako dawcę i jako biorcę. Jako dawca, transport umożliwia wymianę dóbr i usług. Przewozi surowce, materiały i półfabrykaty przeznaczone do zużycia produkcyjnego oraz gotowe produkty przeznaczone do konsumpcji osobistej. Poza obsługą działów produkcji materialnej transport obsługuje też działy nieprodukcyjne (np. ochrona zdrowia, oświata, wymiar sprawiedliwości, administracja państwowa), a także świadczy usługi dla ludności, zaspokaja indywidualne potrzeby komunikacyjne ludności, aktywizuje życie społeczno-gospodarcze i kulturalne, sprzyja rozwojowi turystyki.
Transport jako biorca jest obsługiwany przez pozostałe działy gospodarki. Realizacja inwestycji transportowych bez produkcji takich działów jak przemysł, leśnictwo, budownictwo, byłaby niemożliwa. Transport nie może istnieć bez paliwa i energii elektrycznej, i w ten sposób jest uzależniony od przemysłu wydobywczego i chemicznego oraz od produkcji energii elektrycznej.
Transport spełnia trzy funkcje w gospodarowaniu:
1) konsumpcyjną - oznaczającą zaspokajanie potrzeb przewozowych przez świadczone usługi transportowe;
2) produkcyjną - oznaczającą zaspokajanie potrzeb produkcyjnych przez świadczenie usług transportowych, tzn. przez stworzenie warunków działalności gospodarczej, jej stymulację oraz wpływ na funkcjonowanie rynku i wymianę towarową;
3) integracyjną - która pozwala zintegrować państwo i społeczeństwo poprzez usługi transportowe.
Z powyższego wynika, że gospodarka nie mogłaby funkcjonować bez transportu, ale równocześnie bez rozwiniętej gospodarki nie byłoby sensu organizowania transportu.
Podział transportu ze względu na rodzaj:
– naziemny,
– nadziemny (np. kolej linowa),
– podziemny (np. metro),
– szynowy (np. kolej),
– bezszynowy (np. samochodowy):
– kolejowy,
– kołowo-drogowy,
– linowy,
– lotniczy,
– wodny śródlądowy,
– morski,
– mieszany:
– - multimodalny,
– - intermodalny;
– specjalny (gąsienicowy, poduszkowy)
– dźwigowy,
– wózkowy,
– przenośnikowy.
TRANSPORT SAMOCHODOWY - to jeden z najczęściej wykorzystywanych działów transportu, polegający na przewożeniu osób i/lub towarów przy pomocy samochodów. Transport ten charakteryzuje się dużą szybkością oraz elastycznością , wynikającą z gęstej sieci dróg transportowych umożliwiających dostarczenie pasażerów lub towarów bezpośrednio do miejsca przeznaczenia. Transport ten może więc oferować bezpośrednie dostawy niemal z każdego miejsca nadania do każdego miejsca odbioru, w dowolnym czasie i z dowolną częstotliwością obsługi.
Ogólny podział środków transportu samochodowego
Pojazdy wykorzystywane do przewozu pasażerów
Tabor, który jest przewidziany do przewozu pasażerów, obejmuje samochody osobowe i autobusy. Jednak to autobus jest podstawowym środkiem produkcji pasażerskiego transportu samochodowego. Tabor ten obejmuje:
– autobusy do przewozów miejskich - z miejscami siedzącymi i stojącymi,
– autobusy do przewozów międzymiastowych - tylko z miejscami siedzącymi,
– autobusy do przewozów turystycznych - oprócz miejsc siedzących o wysokim standardzie wygody, przewiduje się część przeznaczoną do obsługi potrzeb konsumpcyjnych i fizjologicznych podróżujących.
Ze względu na liczbę pasażerów autobusy dzielimy na:
– mikrobusy - zabierające do 12 pasażerów,
– minibusy - do 20 osób,
– autobusy średnie - do 50 osób,
– autobusy duże - ponad 50 osób:
Ø standardowe - maksymalnie 100-120 miejsc,
Ø przegubowe - maksymalnie 135-225 miejsc.
Pojazdy wykorzystywane do przewozu ładunków
Ze względu na cechy techniczno-eksploatacyjne środki te dzielimy na:
– tabor silnikowy - obejmuje samochody ciężarowe, specjalne oraz ciągniki samochodowe,
– tabor bezsilnikowy - obejmuje przyczepy i naczepy.
Samochód ciężarowy - to samodzielna jednostka transportowa o specjalnie dobranym nadwoziu, decydującym o zakresie możliwego do wykonania rodzaju przewozu.
Ze względu na nadwozie wyróżniamy samochody ciężarowe:
– z nadwoziem uniwersalnym - umożliwiają przewóz wszystkich ładunków, oprócz tych, które wymagają specjalistycznych dostosowań,
– z nadwoziem specjalizowanym - przeznaczone wyłącznie do przewozu ściśle wybranej grupy ładunków, związanych np. z konkretną dziedziną produkcji,
– z nadwoziem specjalnym - przeznaczone wyłącznie do przewozu jednego rodzaju ładunku, wymagającego niezmiennych warunków przemieszczenia lub służącego wykonaniu jednego rodzaju czynności, np. samochody warsztatowo-naprawcze, samochody strażackie.
Ciągniki samochodowe
To pojazdy silnikowe nie posiadające stałego nadwozia. Współpracują one z naczepami lub przyczepami, tworząc pojazdy członowe. Wyróżniamy ciągniki:
– siodłowe, które współpracują z naczepami,
– balastowe, przystosowane do holowania przyczep o dużej ładowności,
– rolnicze, które mogą być również wykorzystywane do ciągnięcia przyczep z nadwoziem konwencjonalnym.
Pojazdy samochodowe dodatkowo można podzielić ze względu na grupę ładowności:
– dostawcze – o ładowności do 1,9 tony,
– niskotonażowe – o ładowności od 2 – 4 ton,
– średniotonażowe – o ładowności od 4 – 12 ton,
– wysokotonażowe – o ładowności ponad 12 ton.
Infrastruktura
Infrastrukturę dzielimy na:
Infrastrukturę liniową transportu można podzielić, biorąc pod uwagę kryteria:
Rozpatrując pierwsze kryterium, wyróżniamy:
– Trasy europejskie, umożliwiające organizowanie procesów transportowych na terenie Europy – oznaczenie np. E 261,
– Drogi krajowe – mają istotne znaczenie gospodarcze czy turystyczne, umożliwiają utrzymanie ciągłego połączenia między miastami wojewódzkimi,
– Drogi wojewódzkie – zaliczamy do nich pasy drogowe zapewniające połączenia między głównymi ośrodkami życia poszczególnych województw,
– Drogi powiatowe – to podstawowe drogi w obrębie powiatów, uzupełniają lokalnie układ dróg wojewódzkich,
– Drogi lokalne miejskie – łącznie z wymienionymi wyżej drogami stanowią sieć ulic, po których odbywać się może obsługa potrzeb komunikacyjnych ludności,
– Drogi gminne – to sieć pasów drogowych leżących na terenie gminy, ale poza obszarami miejskimi,
– Drogi zakładowe – stanowią dojazdy do dróg publicznych.
Ze względu na kryterium dostępności i obsługi przyległego terenu spośród dróg publicznych wyróżniamy:
– Drogi ogólnodostępne,
– Drogi ekspresowe,
– Autostrady.
Zagadnienie podziału dróg w Polsce reguluje rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie.
OZNACZENIE DRÓG W POLSCE
3. TRANSPORT KOLEJOWY
TRANSPORT KOLEJOWY polega na przewożeniu osób i/lub towarów zestawami składającymi się z lokomotywy oraz wagonów lub zespołów trakcyjnych. Transport ten charakteryzuje się większą ładownością środków przewozowych niż transport drogowy. Zapewnia też szybkość dostawy, niezawodność, regularność połączeń i ich częstotliwość. Pociągi ulegają też rzadziej wypadkom niż samochody ciężarowe.
W transporcie kolejowym wyróżniamy dwa rodzaje jednostek trakcyjnych:
Podział środków transportu kolejowego
Drogi kolejowe, łącznie ze stacjami, punktami przeładunkowymi, bocznicami oraz urządzeniami niezbędnymi do funkcjonowania, takimi jak: wyposażenie energetyczne, wodno-kanalizacyjne, urządzenia sterowania ruchem i łączności, stanowią infrastrukturę transportu kolejowego. Do jej głównych zadań należy umożliwienie bezpiecznego zorganizowania przewozu koleją.
Infrastruktura punktowa to sieć stacji:
– pasażerskie i towarowe,
– węzłowe i pośrednie,
– kontenerowe i portowe,
– graniczne,
Elementem infrastruktury liniowej są drogi szynowe, które można podzielić na: publiczne, prywatne, jedno-, dwu- i wielotorowe, magistrale, pierwszorzędne, drugorzędne i lokalne.
Linia kolejowa – to jeden z najważniejszych elementów infrastruktury kolejowej składający się z dwóch lub więcej torów kolejowych łączących punkt początkowy oraz końcowy. Linia kolejowa dzieli się na mniejsze elementy: odcinki, szlaki, odstępy.
Linie kolejowe dzieli się na następujące kategorie:
– magistrale, których obciążenie przewozami wynosi powyżej 25 mln ton brutto rocznie, dostosowane do jazdy pociągów z prędkością równą lub przekraczającą 120 km/h,
– pierwszorzędne, których obciążenie przewozami wynosi od 10 do 25 mln ton brutto rocznie, dostosowane do jazdy pociągów z prędkością od 80 km/h do 120 km/h,
– drugorzędne, których obciążenie przewozami wynosi od 3 do 10 mln ton brutto rocznie, dostosowane do jazdy z prędkością od 60 km/h do 80 km/h,
– miejscowego znaczenia, których obciążenie przewozami poniżej 3 mln ton brutto rocznie, dostosowane do jazdy z prędkością poniżej 60 km/h,
Ze względu na ukształtowanie terenu linie kolejowe dzielimy na:
– ...
karolinawalasek