Rodzaje językoznawstwa ze względu na cel badań i stosowane metody;
Opisowe (empiryczne) bada jak opisuje się dany język na poziomie morfologicznym, fonetycznym, gramatykalnym. Teoretyczne (ogólne) bada wszystkie języki świata, tworzy wzorzec jak je wszystkie opisać. Synchroniczne opisuje zjawisko danego języka w danym okresie (statystyczne). Diachroniczne (historyczne) jakim język był w innym wieku, poprzednio, jak się zmieniał ( w rozwoju, pokazywanie ruchu). Porównawcze porównuje języki kładąc nacisk na historyczność i obecnie. Kontrastywne np. czeski teraz i polski teraz (porównywanie dwóch języków ale w tym samym czasie). Zewnętrzne ( to, co ma wpływ na język). Wewnętrzne (budowa języka)
Gałęzie zewnętrznego; socjolingwistyka badanie języka w różnych odmianach społecznych (socjolekt, profesjolek, żargon) etnolingwistyka (językoznawstwo kulturowe) kultura cmentarna. Psycholingwistyka psychologia języka zjawiska jakie zachodzą u człowieka w czasie komunikacji, bada tez szybkość uczenia się. Logopedia nauka o kształceniu mowy u dzieci. Glottodydaktyka badanie nauczania i uczenia się języków obcych.
Działy językoznawstwa; fonetyka ( zasób dźwiękowy języka, powstawanie głosek, dźwięki słyszane przez człowieka), fonologia ( zajmuje się funkcjami języka) bada jaką funkcję ma dany dźwięk. Morfonologia ( morfologia i fonologia) ustala zakres wymiany morfemów i fonemów. Morfologia opisuje leksemy, budowy wyrazów, słowotwórstwo i fleksja. Składnia ( jak elementy łączą się). Semantyka (znaczenie) bada relacje znaków językowych (frazeologizmy). Pragmatyka językowa ( pragmalingwistyka) bada intencje dlaczego nadawca tak powiedział, jak odbiorca to zrozumiał.
Język jako system znaków jest to sposób porozumiewania się ludzi między sobą. Jest to system znaków konwencjonalnych, fonicznych, służący do porozumiewania się o wszystkim, uniwersalny, charakteryzujący się tzw. dwuklasowością tzn. zasobem leksykalnym(słownictwem) i gramatyką, umożliwiający tworzenie różnorodnych konstrukcji. Znak naturalny jednostronny (dym z komina kałuża) symptomy, oznaki. Konwencjonalne, umowne, zamierzone, dwustronne, posiadają nadawcę i odbiorcę, sygnały. Znak jest to zjawisko fizyczne postrzegane zmysłami, przedmiot, który odsyła nas do czegoś innego niż sam znak.
Teoria aktów mowy po lewej nadawca (ekspresywna) na środku kontekst (poznawcza) komunikat (poetycka) kontakt (fatyczna) kod ( metajęzykowa) po prawej odbiorca (konatywna)
Funkcje języka i wypowiedzi f. emotywna, ekspresywna. Ześrodkowana na adresacie, bezpośrednie wyrażenie postawy mówiącego, jego emocje ( wykrzyknienia, zdrobnienia) F. impresywna, konatywna. nastawienie na odbiorcę, wywołanie w nim określonego zachowania (np. pytam o godzinę, tryb rozkazujący) F. poznawcza, denatywna. Poinformować, przekazać co się stało F. poetycka przywiązuje wagę na ukształtowanie wypowiedzi, zachwycić, zwrócić uwagę f. fatyczna podtrzymanie, rozpoczynanie kontaktu, rozmowy ( jak się masz?) jest bardzo ważna f. metajęzykowa za pomocą języka mówimy o języku
Językiem ogólnym posługują się członkowie środowisk inteligenckich, a także ci chłopi, robotnicy, rzemieślnicy, którzy nauczyli się go w szkole, bądź w kontaktach z inteligencją, bądź też za pośrednictwem środków masowego przekazu. Język ogólny jest najbardziej uniwersalnym narzędziem porozumiewania się, służy bowiem zaspokajaniu najróżnorodniejszych potrzeb komunikacyjnych. Jest językiem państwowym, językiem piśmiennictwa oraz językiem warstw wykształconych.
Dialekt (z gr. dialektos = 'rozmowa, sposób mówienia') - regionalna odmiana języka ogólnonarodowego, odznaczająca się swoistymi cechami fonetycznymi, leksykalnymi, itp. Zazwyczaj jest to mowa ludności wiejskiej zamieszkującej region, który nie zajmuje w danym kraju pozycji dominującej pod względem kulturalnym i politycznym, zwłaszcza w okresie kształtowania się języka ogólnonarodowego.Badaniem dialektów zajmuje się dział językoznawstwa - dialektologia.
Socjolekt – odmiana języka używana przez klasę lub grupę społeczną, grupę zawodową lub subkulturę.
Odmianą socjolektu są: żargon, slang i język zawodowy (profesjolekt); pojęcia te są często (błędnie) traktowane jako synonimy. Każda odmiana charakteryzuje się jednak swoimi cechami typowymi tylko dla nich. Żargon jest to tajna odmiana socjolektu. Słownictwo żargonu jest budowane tak, aby nie było zrozumiane dla ludzi nie należących do grupy (np. żargon więzienny). Slang należy do ekspresywnej odmiany socjolektu. Jest otwarty na wszystkie grupy społeczne. Słownictwo powstaje w nim najczęściej pod wpływem mody językowej. Dlatego najczęściej kojarzony jest z subkulturami młodzieżowymi. Język zawodowy dotyczy wykonawców danego zawodu. Ma za zadanie ułatwić komunikację między pracownikami.
Zostały zbadane między innymi języki prawników, lekarzy itp.
Język mówiony (potoczny) służy przekazywaniu doraźnych informacji. Wypowiedzi są zwykle formułowane pośpiesznie, bez troski o poprawność. Nie ma więc mowy o precyzji wyrażania myśli, mniej przemyślany jest dobór wyrazów, często stosowane są wyrazy potoczne, okazjonalne, ekspresywne. Więcej tu też tzw. "wyrazów modnych". Zdania mówione są zwykle pojedyncze lub złożone współrzędnie; często zdarzają się wykolejenia. Mówiący rozporządza ponadto całym arsenałem środków "pozajęzykowych", których brak w języku pisanym, a mianowicie intonacją, mimiką, gestem, akcentem, związkiem wypowiedzi z sytuacją itp., co zwalnia go z obowiązku precyzyjnego i wyczerpującego wyrażania myśli. W języku potocznym spotykamy szczególnie dużo błędów i wykolejeń, zwłaszcza składniowych. Trzeba jednak pamiętać, że przestrzeganie surowych rygorów w mowie codziennej jest nie tylko bardzo uciążliwe, ale często niewykonalne.
Styl naukowy odznacza się precyzją w formułowaniu wypowiedzi. Wiąże się to ściśle z jego funkcją, jaką jest "wypowiadanie zdań prawdziwych o rzeczywistości, wiodących umysł odbiorcy ku prawdziwemu poznaniu". Postulatem stylu naukowego jest więc jasność i dokładność przedstawiania rzeczywistości. W wypowiedziach naukowych przeważają wyrazy jednoznaczne, abstrakcyjne, brak natomiast wyrazów zabarwionych emocjonalnie oraz rozbudowanej synonimiki, mogącej zaciemnić sens wypowiedzi, utrudnić jej zrozumienie. Wiele jest terminów, często definiowanych w toku wypowiedzi; duży udział terminologii to podstawowa właściwość stylu naukowego. Brak w nim archaizmów i dialektyzmów, natomiast z natury rzeczy wiele tu neologizmów, związanych z nazywaniem nowych rzeczy i zjawisk, oraz wyrazów obcych i zapożyczonych, koniecznych w związku z międzynarodowym charakterem nauki. Składnia odznacza się dużym stopniem zintelektualizowania, dominują zdania złożone podrzędnie, i to wielokrotnie. Liczne są w tekstach naukowych tzw. wskaźniki nawiązania: w związku z tym...; wynika z tego, że...; po pierwsze,... po drugie... ; jak zostało powiedziane... itp. Nawiązania takie zwiększają spoistość wypowiedzi.
Styl publicystyczny, styl urzędowy oraz styl przemówień składają się razem na odmianę dydaktyczno-normatywną języka pisanego. Mieści się w niej zarówno język środków masowego przekazu – prasy, radia i telewizji (nazywany często językiem dziennikarsko-publicystycznym lub, w skrócie, językiem prasy) – jak też język urzędowo-kancelaryjny, język wszelkiego rodzaju przemówień, a wreszcie – język podręczników i popularnych poradników ze wszelkich dziedzin. Język dydaktyczno-normatywny stoi często na pograniczu języka pisanego i mówionego, wiele bowiem przemówień i pogadanek nie jest improwizowanych, lecz wygłaszanych po uprzednim przygotowaniu, a więc po dokonaniu pewnej pracy nad formą wypowiedzi.
Styl urzędowy cechuje obfitość formuł przydatnych tu, ale nie zawsze poprawnych, często kalkowanych z wzorów obcych (zwłaszcza niemieckich). Charakterystyczne jest posługiwanie się formami strony biernej (np. rachunek winien być uiszczony..., obywatel obowiązany jest...) oraz konstrukcjami nie-osobowymi (np. nie palić, zabrania się...). Dużo jest frazeologii zapożyczonej z różnych dziedzin, zwłaszcza z dziedziny administracji, handlu, ekonomii i prawa.
Styl artystyczny to ogół środków językowych właściwych literaturze pięknej. Nie sposób podać pobieżnej nawet charakterystyki tej odmiany, właściwie bowiem tyle jest tu stylów, ilu pisarzy. Od innych odmian różni się styl artystyczny szczególnym bogactwem słownictwa (pisarze dla celów artystycznych wyzyskują m.in. dialektyzmy, wyrazy środowiskowo-zawodowe, archaizmy), rozbudową synonimiki oraz – w związku z pełnieniem przez teksty literackie przede wszystkim funkcji estetycznej – różnorodnością tzw. środków obrazowania. Odmiana poetycka obejmuje ponadto repertuar środków dźwiękowych (wersyfikacyjnych).
Typy błędów językowych
Błąd językowy to nie uświadomione i niczym nie uzasadnione funkcjonalnie odstępstwo od normy językowej.
· BŁĘDY GRAMATYCZNE
o Błędy fleksyjne:
§ wybór niewłaściwej postaci wyrazu,
§ wybór niewłaściwego wzorca odmiany,
§ wybór niewłaściwej postaci tematu fleksyjnego,
§ wybór niewłaściwej końcówki fleksyjnej,
§ nieodmienienie wyrazu, posiadającego swój wzorzec deklinacyjny,
§ odmienienie wyrazu, któremu nie można przypisać wzorca odmiany.
o Błędy składniowe:
§ w zakresie związku zgody,
§ w zakresie związku rządu,
§ w używaniu przyimków,
§ w zakresie używania wyrażeń przyimkowych,
§ niepoprawne skróty składniowe,
§ niepoprawne konstrukcje z imiesłowowym równoważnikiem zdania,
§ konstrukcje niepoprawne pod względem szyku,
§ zbędne zapożyczenia składniowe.
· BŁĘDY LEKSYKALNE
o Błędy słownikowe (wyrazowe):
§ neosemantyzacja; używanie wyrazów w niewłaściwym znaczeniu,
§ mylenie znaczeń wyrazów podobnych brzmieniowo lub morfologicznie i ich niepoprawne wymienne stosowanie,
§ posługiwanie się pleonazmami,
§ nadużywanie wyrazów modnych.
o Błędy frazeologiczne:
§ zmiana formy frazeologizmów wskutek wymiany, redukcji lub uzupełnienia składu związku,
§ zmiana formy frazeologizmu wskutek zmiany postaci gramatycznej jednego ze składników,
§ zmiana znaczenia frazeologizmu,
§ użycie frazeologizmu w niewłaściwym kontekście, powodującym odżycie znaczenia dosłownego.
o Błędy słowotwórcze:
§ używanie formacji zbudowanej niezgodnie z polskimi modelami słowotwórczymi,
§ zastosowanie niewłaściwego formantu,
§ wybór niewłaściwej podstawy słowotwórczej.
· BŁĘDY FONETYCZNE
o Niepoprawna wymowa:
§ pojedynczych głosek,
§ grup głoskowych.
o Literowe odczytywanie wyrazów:
o Redukcja głosek i grup głoskowych,
o Niepoprawne akcentowanie wyrazów i form wyrazowych.
· BŁĘDY STYLISTYCZNE (UŻYCIA)
o Niewłaściwy dobór środków językowych w określonej wypowiedzi, niedostosowanie ich do jej funkcji:
§ używanie elementów oficjalnych w wypowiedziach potocznych,
§ używanie elementów potocznych o charakterze publicznym,
§ stylizacja językowa nie mająca uzasadnienia w treści i charakterze stylowym wypowiedzi.
o naruszenie zasad jasności, prostoty i zwięzłości stylu:
· BŁĘDY ZEWNĘTRZNOJEZYKOWE (ZAPISU)
o Błędy ortograficzne:
§ używanie niewłaściwych liter i połączeń literowych w zapisie,
§ niewłaściwa pisownia łączna lub rozdzielna; także niewłaściwe użycie dywizu,
§ niewłaściwe używanie wielkich i małych liter na początku wyrazów.
o Błędy interpunkcyjne:
§ brak właściwego znaku interpunkcyjnego (zwłaszcza przecinka),
§ zbędne użycie znaku interpunkcyjnego,
§ użycie niewłaściwego znaku interpunkcyjnego.
mairod