3. koncepcja Henryka Markiewicza. Budowa dzieła literackiego.
„Sposób istnienia i budowa dzieła literackiego”
o dawniej nie zajmowano się tym zagadnieniem. Zazwyczaj dzieło literackie traktowane było w sposób dualistyczny: w okresie panowania heglizmu-jako uzmysłowienie idei, w czasach pozytywizmu jako „utwór ducha ludzkiego”
o ujęcie dualistyczne ciąży bądź ku psychologizmowi, bądź to ku idealizmowi obiektywnemu.
o W nauce niemieckiej, pod wpływem fenomenologii, psychologizm został na ogół przezwyciężony na rzecz koncepcji skłaniających się ku idealizmowi obiektywnemu. Tak więc Waldemar Conrad charakteryzował, pod wpływem Husserla, dzieło literackie jako przedmiot idealny, Nicolai Harmann- jako obiektywnego ducha, a polski uczeń Husserla, Roman Ingarden- jako przedmiot czysto intencjonalny, a więc bytowo niesamoistny, bo źródło jego tkwi w aktach twórczych autora.
o Nie została dotąd sformułowana ontologia dzieła literackiego na gruncie materializmu dialektycznego.
o Często teoria dzieła literackiego pomija kwestię ontologii dzieła literackiego, przypisując kwestię filozofii.
o Często upodabniano dzieło literackie do organizmu czy mechanizmu i przesadnie akcentowały jego wewnętrzną zawartość, a więc ważną role poszczególnych elementów i ich zależność wobec zawartej w utworze dominanty.
o Inne teorie twierdzą, że dzieło literackie jest całością konkretną, a więc nierozkładalną i domagającą się całościowego ujęcia poznawczego. Uproszczenia czy deformacje w traktowaniu ogólnym dzieła literackiego ma być zminimalizowana.
o Także nie sprecyzowano składników opisywanej struktury- dzieła literackiego.
o Ingarden z zakresie ontologii dzieła literackiego twierdzi, że
Dzieło literackie jest tworem wielowarstwowym, w którym należy odróżnić
1. warstwę brzmieniową
2. warstwę znaczeniową
3. warstwę uschematyzowanych wyglądów(przedmioty w dziele przedstawionym)
o Ingarden nie doceniał roli czynnika „napisowego”, a przeceniał rolę czynnika brzmieniowego. To uogólnienie jest sprzeczne. Większość prozy bywa tak naprawdę realizowana jedynie w czytaniu wzrokowym, któremu co najwyżej towarzyszą wyobrażenia brzmieniowe.
o Dzieło literackie w sensie wąskim, czyli tekst literacki-to swoisty sekwencjonalny(jednoznacznie i nieodwracalnie) uporządkowany układ językowych znaków brzmieniowych lub napisowych oraz związanych z nimi schematów znaczeniowych wyrazów i zdań.
o Znaki brzmieniowe i napisowe nie istnieją jednak samoistnie, w oderwaniu od cech uznanych tu za nieistotne; są tworami abstrakcyjnymi. Wytwory mowne istnieją nietrwale i ukazują nam dzieło literackie w jednej z wielu możliwych jego realizacji.
o Wytwory napisowe zaś istnieją trwale. Poza tym posiadają one pewne cechy ze względu na dzieło literackie zazwyczaj obojętne(rozmiar czy krój czcionki). Znaki językowe w obu swych odmianach są znakami umownymi
o Ze znakami językowymi są związane określone schematy znaczeniowe. To co słyszane nie jest odbierane tak jakby to było napisane . wpływa na to płynność zakresu znaczeniowego wyrazów, różnice w wiedzy o desygnatach, niedostateczne zdeterminowanie przez kontekst)
o Szkic klasyfikujący schematy znaczeniowe:
1. funkcje zasadnicze
f. przedstawiająca-przekazuje inf. O cechach, stanach, czynnościach przedmiotów zewnętrznych wobec podmiotu wypowiedzi, a także o samym podmiocie
f. wolicjonalna-przekazuje postulaty i życzenia podmiotu wypowiedzi, jako jej odmianę można potraktować f. pytajną.
2. funkcje uboczne
f. kontaktywna- nawiązuje i podtrzymuje kontakt podmiotu z odbiorcą wypowiedzi
f. metajęzykowa-objaśnia znaczenie składników wypowiedzi
3. funkcje towarzyszące
f. emotywna- wyraża postawę uczuciową podmiotu wobec zawartości wypowiedzi, za pomocą wyrazów wykrzyknieniowych, synonimiki, metaforyki emocjonalnej, środków stylistycznych, składniowych czy prozodyjnych
f. wyróżniająca-ujawnia się poprzez styl wypowiedzi, w sposób niezamierzony, stałe cechy osobowości podmiotu, np. wiek, płeć, pochodzenie terytorialne, wykształcenie itd.
f. autoteliczna-zw. Poetycką-kieruje uwagę na jakość i układ znaków językowych.
o W tekście literackim wyróżniliśmy obok płaszczyzny znaków językowych i płaszczyzny znaczeń wyrazów i zdań, tworzących tekst literacki, w obręb dzieła literackiego wchodzą również wyższe układy znaczeniowy. Są one rekonstrukcją odbiorcy.
Mówimy o sferze wyższych układów znaczeniowych. Składają się na nią:
1. poszczególne ujęcia przedmiotów przedstawianych(tj. ludzi i innych istot żywych, rzeczy, przedmiotów artystycznych)
2. ich bezpośrednio ukształtowanie zewnętrzne i wewnętrzne,
3. dzianie się zewnętrzne i wewnętrzne
4. związki logiczne między przedmiotami
5. ujęcia mieszane
Poszczególne ujęcia scalają się w II jedno lub wieloprzedmiotowe sekwencje, oddzielone od siebie zmianą występujących przedmiotów, charakterem i miejscem „dziania się” lub przerwą czasową.
Z kolei sekwencje w toku lektury integrują się wielorako:
1. W zawartość zdarzeniową lub fabułę, ciąg stanów, zewnętrznych lub wewnętrznych, połączonych kompozycją
2. W przedmioty przedstawione(głównie postacie) ujmowane w narastającym wraz z tokiem lektury całokształcie swych cech bezpośrednich bądź pośrednich
3. W całościowy obraz świata przedstawionego w danym dziele literackim
4. W zespół uogólnień poznawczych i postulatywnych
5. W nadrzędny podmiot literacki znajdujący się poza rzeczywistością przedstawioną
6. W osobowość czytelnika uobecniona w utworze
o Cechy zasadnicze charakteryzujące fabułę:
- Jej stosunek do prawdopodobieństwa życiowego
- Sposób motywacji zdarzeń i stopień i ich przewidywalności
- Jedno lub wielowątkowość
- Więź kompozycyjna(przyczynowo-skutkowa)itd.
O konstrukcji postaci literackiej decydują:
- Stosunek prawdopodobieństwa życiowego,
- Koncepcja osobowości
- Motywacja cech charakteru i sposobu postępowania
- Statyka bądź zmienność osobowości
- Sposób przedstawienie przeżyć wewnętrznych
Świat przedstawiony w utworze charakteryzują:
- Stopień i kierunek transformacji w stosunku do naturalnego obrazu świata
- Wymiary czasowe i przestrzenne
- Pojemność zdarzeniowa
- Statyczność lub dynamiczność
- Jedno lub wielopłaszczyznowość ontyczna
- Obecny w nim porządek filozoficzny
- Hierarchia wartości
o Omówione składniki sfery wyższych układów znaczeniowych tworzą tzw. Rzeczywistość przedstawioną w dziele literackim. Pojęcie szersze od świata przedstawionego
o Odrębny problem to sprawa tzw. Wyglądów czy też obrazowości bezpośredniej w dziele literackim. Znaczenie każdego zdania dotyczącego przedmiotów konkretnych, a więc wyobrażalnych, stanowi potencjalnie pewien bodziec dla powstania w świadomości odbiorcy wyglądu wyobrażeniowego. Wygląd ten zdeterminowany jest przez znaczenie danego zdania. Dowodzą tego ilustracje do opisów literackich. Siła sugestii wyobrażeniowej zależy od trafności ujęcia słownego. , ale także od wiedzy, pamięci, sprawności wyobrażeniowej odbiorcy.
o Do dzieła lit. Nie należą też emocje estetyczne, tj. treści przeżyć odbiorców wywołane przez jakości emotywne.
o Jaką posiada strukturę dzieło literackie?
1. składniki wzajemnie się określają, uwydatniają swoje cechy w danym kontekście istotne
2. płaszczyzna brzmieniowo-napisowa jest materialnym znakiem płaszczyzny znaczeń wyrazów i zdań, a jej uporządkowanie naddane(powtórzenia, paraleizmy itd.) sugerować może dodatkowe powiązania między składnikami płaszczyzny znaczeniowej.
3. między właściwościami poszczególnych płaszczyzn zachodzą pewne analogie.
3
iz_olda