PROSTAGLNADYNY
Arachidonian à endonadtlenki (PGG2, PGH2) - (cyklooksygenaza)
Þ TXA2 (syntetaza TX w plytkach)
Þ PGI2 (syntetaza prostacykliny - śródbłonek płuca)
Þ PGE2 (izomeraza i reduktaza)
Arachidonian - HPETE (lipooksygenaza - płyca, leukocyty, płytki) à HETE à LT
PG - rozszerzają naczynia spadek ciś., objawy zapalenia
Endonadtlenki - rozszerzają lub kurczą naczynia
TXA2 - silnie kurczy naczynia, najsilniej zlepia płytki
PGE, F, A - słabo inotropowo +
PGE1, E2 - wzrost erytropoezy (też A2), hamowanie agregacji płytek (E1, D2), rozszerzaja mięśnie gładkie tchawicy i oskrzeli, pobudzają perystaltykę (biegunki)
PGI2 - najsilniej hamuje agregację płytek
TXA2 i LT - kurczą m. głagkie oskrzeli i tchawicy
PGE2, E1 i F2a - silnie kurczą macicę (poród)
PGE, A, I2 - spadek wydzielania soku żoł., wzrost śluzu, spadek wydzielania soku trzustkowego (E1), WZROST PRZEPŁYWU KRWI PRZEZ nerki, wydalanie H2O, Na, K
PGE - hamują uwalnianie NA
PGF - zwiększają uwalnianie NA
PGE, I2 - powodują hiperalgezję, patogeneza przewodu Botala
Dinoprost (PGF2a ) i Dinoproston (PGE2) - leki wzbudzające czynność porodową
ANGIOTENSYNA
AT II - silnie kurczy tętniczki przedwłośniczkowe i żyły zawłośniczkowe (głównie skóry śledziony, nerek)
czynności serca i pojemności wyrzutowej - później przez baroreceptory ¯, najsilniejszy związek hipertensyjny, przepuszczalność włośniczek, pragnienie, ¯łaknienia, ADH, nasila uczenie, pobudza syntezę aldosteronu i hamuje diurezę.
ANTAGONIŚCI ANGIOTENSYNY
Kaptopryl - p.o. w ch. nadciśnieniowej - ¯opory naczyniowe i pracę serca, wchłanianie 70%, z białkami 30%, metabolizm 70% - wątroba
Objawy niepożądane - wypryski skórne, zab. smaku, częstoskurcz, uszkodzenie nerek
Dawki - 0,075/d do 0,15/d
Enalapryl - hamuje konwertazę, obj. wyrzutowa i przeplyw przez nerki, mniej toksyczny, w ch. nadciśnieniowej i niewydolności krążeniowej pochodzenia sercowego
p.o. 0,01 do 0,04/d
Enalaprylat - metabolit Enalaprylu - nie wchłania się z p.pok. - 0,
04/d
Bradykinina, Kalidyna - powstają z kininogenów (a2 globuliny) pod wpływem kalikreiny.
przepuszcalność naczyń włosowatych (obrzęki), kurczą mięśnie oskrzeli, wywołują ból, uwalniają aminy kat. z nadnerczy, prawdopodobnie biora udział we wstrząsie, dychawicy oskrzelowej, zapaleniach, ostrym zap. trzustki.
Aprotynina - hamuje klaikreinę, stosowana w ostrym zap. trzustki
POLIPEPTYDY
Substancja P - neuromodulator bólu w rdzeniu kręgowym i mózgu
Tuftsyna - stymuluje hemotaksję leukocytów w zakażeniach bakteryjnych, ośrodkowe działanie p-bólowe.
Enkefaliny, pentapeptydy - działanie ośrodkowe jak opioidy, p-bólowe, wywołują tolerancję i zależność
SEROTONINA (5HT)
Głównie w kom. enterochromafinowych p.pok., płytkach, i w mózgu (jądro przegrody rdzenia przedłużonego)
Trombocyty wychwytuję 5-HT z kom. enterochromafinowych jelit.
Kurczy naczynia trzewi, nerek, mózgu, płuc, macicy, łożyska, pępowiny i żyły, rozszerza mięśni i skóry.
Na ciśnienie krwi - trójfazowo, ale spadek cisnienia, rzadkoskurcz
Kurczy oskrzela u ludzi z dychawicą oskrzelową
perystaltyka jelita cienkiego, ¯motoryka żołądk ai jelita grubego, ¯sok żołądkowy, 1a śluz
1a NA i Ach w zakończeniach autonomicznych serca, 1a amin kat. w nadnerczach, wywołuje ból, neuroprzekaźnik
Patogeneza migreny, dychawicy oskrzelowej, wstrząsu anaf., psychoz, 1a w nowowtworze kom. enterochromafinowych
Antagoniści 5-HT
LSD
Metysegrid, cyproheptadyna, pizotyfen - głównie migrena i zespół Hortona
HISTAMINA
We wszystkich tkanakach, głównie w skórze, płucach, błonie śluzowej jelit, magazynowana w kom. tucznych i bazofilach, ponadto w OUN, kom. naskórka i kom. enterochromafinowych
Rozszerza naczynia (małe) - ¯ ciśnienia, przepuszczalności włośniczek (obrzęki)
Serce - batmotropowo +, zwolnienie przewodzenia P-K, odruchowo częstości i objętości wyrzutowej
Silnie kurczy m. gładkie oskrzeli i jelit (H1 - cGMP) zwiększa wydzielanie soku żoł. (H2 - cAMP, napływ Ca+2)
Wywołuje swędzenie i ból, uwalnia aminy kat. z rdzenia nadnerczy, kompleks Ag-Ab - powoduje jej uwalnianie à objawy uczuleniowe i wstrząs
Jako lek - nikłe znaczenie, głównie w diagnostyce
LEKI P-HISTAMINOWE (ANTAGONIŚCI RECEPTORÓW H)
Znoszą objawy uczuleniowe umiejscowione (świąd, obrzęk, pokrzywka), zapobiegaja obrzękom, mają właściwości cholinolityczne, po podaniu i.v. może być ¯ ciśnienia.
Działania niepożądane - niepokój, pobudzenie, bezsenność lub otępienie i senność, hamują czynność błędnika i ośrodka wymiotnego (w ch. lokomocyjnej), zaburzenia żoł-jel, uczulenie, zwłaszcza skórne
T1/2 około 3h, zastosowanie w zmianach uczuleniowych umiejscowionych, katar sienny, pokrzywki, atopowe zap. skóry, ukąszenia, po przetoczeniu krwi, choroba lokomocyjna
Przeciwskazania - leukopenia, niedokrwistość, jaskra, wrzody
Pochodne etylenodiaminy - blokują H1 - toksyczne
Þ antazolina p.o. 0,05-0,1 co 6h, i.m. 0,1-0,3/d
Þ chloropyramina - 0,075-0,15/d
Þ Tripelenamina - 0,2/d
Poochodne etanolaminy - silniejsze cholinolityczne
Þ difenhydramina 0,2-0,4/d
Þ Klemastina - b. silna p.o. 0,001 co 12h i.m. i.v. 0,002 co 12h
Pochodne piperydyny
Þ Tenalidyna - p.o. 3x2 tabl., i.v. 5-10 ml co 6-8h rzadziej stosowana
Pochodne fenotizayny
Þ prometazyna - p-uczuleniowa, uspokajająca, bloker H1, w ch. lok, p.o. i.m. 0,025-0,05/d
Zewnętrznie
betadrin (difenhydramina + sympatykomimetyk) krople do oczu i nosa
Leki II generacji
mniej toksyczne, pozbawione działania uspokajajacego, dłużej działają (10-24h)
Cytyryzyna, Astenizol (Hismanal), Loratadyna
Leki zapobiegajace uwalnianiu histaminy itp. z tkanek
Głównie w zapobieganiu napadów dychawicy oskrzelowej i reakcji alergicznych
Chromoglikan disodowy (Intal) proszek wziewny - 0,02 co 6h
Ketotyfen - p.o. 0,001-,002 co 12h
Nedokromil sodowy, Oksatomid
INSULINA
Reca2 - hamują wydzielanie b2-pobudzają, wydzielanie 25U/d do krążenia wrotnego
Katabolizm - wątroba, kanalik proksymalny, łożysko, mięśnie
1 mg suchego preparatu - 24U
w Polsce - 40 lub 80U/ml, zagranica 100U/ml
1. Insuliny krótko działające (insulina krystaliczna cynkowa - zwykła), s.c. (30 min przed pos.), i.m. i.v., tmax 1/2-3h, t=5-8h
a) Insulinum - pH=3, łączona z protaminowo-cynkową, nie mieszać z lente
b) Insulinum sol. neutralis, ph=7, mniej uczulająca, można łączyć ze wszystkimi z grupy III
c) Insulinum maxirapid, pH=7, bufor octanowy, często mieszana z lente
2. Insuliny o średnim t działania
a) Insuliny surfenowe i globinowe, przezroczyste roztwory, pH=3-3,7, s.c.
· Depot insulin (surfenowa) tmax=3-6, t=10-16
· Hg Insulin (globinowa, wołowa) tmax=6-10, t=12-18
b) Insulina izofanowa - tmax=8-12, t=18-24, zawiesina kryształów insuliny protaminowo-cynkowej w buforze fosforanowym, pH=7,2, protamina - 0,4mg/100U, można mieszać ze zwykłą, oprócz kwaśnej, s.c.
c)
3. Insuliny długo działające
a) Insulina protaminowo-cynkowa (PZI) - tmax=8-16, t=24-36, pH=6,9-7,4, nadmiar protaminy, może wydłużac i opóźniac działanie insuliny krystalicznej, s.c.
b) Zawiesina insuliny cynkowej, z buforem octanowym ii dodatkiem Zn
· Forma bezpostaciowa - Semilente (tmax=1-5, t=12-16)
· Forma krystaliczna - Ultralente (tmax=18-16, t=24-36)
· 30% Semilente + 70% Ultralente = Lente (tmax=8-12, t=18-24)
W przypadku uczuleń
Þ insuliny homologiczne (półsyntetyczne lub rekombinowane)
Þ preparaty jednoszczytowe - chromatgrafia cieczowa, zawiera frakcję C, 99% insuliny
Þ insuliny monokompetentne (MC) lub rzadko antygenowe - chromatografia jonowymiennna, prawie 100% insuliny
Dawkowanie:
* Najczęściej 1-2 zastrzyki Lente z dodatkiem krótkiej lub bez, 20-40U/d, jeżeli zapotzrebowanie > 60U à 2 zastrzyki.
* Ciąża, przeszczep nerki
--> s.c 1/4 dawki wieczorem - Lente, reszta - krótka przed posiłkiem
--> stały wlew podskórny krótkiej
* Śpiączka: i.m. i.v. najlepiej wlew dożylny - krótka
* Odżywianie pozajelitowe - krótka 10-20U/1l 5%Glc lub s.c.
* Insulinooporność - zapotzrebowanie > 100U/d u dorosłych lub 2,5U/kg u dzieci - 4 przyczyny
DOUSTNE LEKI HIPOGLIKEMIZUJĄCE
1. Pochodne sulfonylomocznika, pobudzaja kom. b, zwiększają liczbę receptorów insulinowych
Objawy niepożądane: hipoglikemia - skórne odczyny alergiczene, zaburzenia krwi, żółtaczka holestatyczna
I generacja:
· Tolbutamid - 0,5-3/d, 2-3 dawki, 6-12h, metabolizm - wątroba
· Glicynklamid - 0,25-3/d, 2-3 dawki, 6-12h, metabolizm - wątroba
II generacja
· Chlorpropamid - 0,1-0,5/d, 1 dawka, do 60h, metabolizm - nerki
· Acetohexamid - 0,25-1,5/d, 1-2 dawki, 12-24h, wątroba, nerki
· Tolazamid - 0,1-1/d, 1-2 dawki, 12-14h, wątroba
III generacja
· Glibornuryd - 0,00125-0,1/d, 1-2 dawki, 10-24h, wątroba, nerki
· Glipizid - 0,00125-0,04/d 1-2 dawki, 10-24h, wątroba, nerki
· Glibenklamid - 0,00125-0,02/d 1-2 dawki, 10-24h, wątroba, nerki
Glimidyna - pochodna sulfadiazyny, działanie jak II generacja 0,5-2/d 1-2 dawki, 6-12h - stosowana w przypadkach uczulenia na pochodne sulfonylomocznika
2. Biguanidy - ¯ glukoneogenezy wątrobowej, liczby receptorów (fenformina), ¯ absorbcji Glc i lipidów w p.pok., wychwytywania Glc przez tkanki, ¯ glikemii i zapotrzebowania na insulinę (o 20%).
Stosowanie - z insuliną (typ I z otyłością i hiperlipoproteinemią), - z pochodnymi sulfonylomicznika (typ II)
Objawy niepożądane: kwasica mleczanowa à śpiączka (50% +), zaburzenia żoł-jel, metaliczny smak, ketoza
· Fenformina 0,025-0,15/d, 1-2 dawki, 4-6h, 8-14 Depot
· Buformina 0,05-0,3/d 1-2 dawki, 4-8h, 8-14 Depot
· Metfomina 1-3/d, 1-2 dawki, 4-6h, 6-12 Depot
ZWIĄZKI HIPERGLIKEMIZUJĄCE
· Glc, p.o lub 20-40% i.v.
· Glukagon - w przedawkowaniu insuliny lub insulinomie, s.c. i.m. (i.v.) 0,0005-0,001 jednorazowo
· Diazoksyd - ¯ wydzielania insuliny, wydzielania amin kat., w nawracającej hipoglikemii (insulinoma) 0,1-0,6 co 6h
· Streptozocyna - niszczy komorki b, stosowana w insulinomie, nefro i hepatotoksyczna
T3 i T4 - w obrzęku śluzakowatym, kretyniźmie, i wolu prostym. Działanie T4 p.o. pojawia się późno i utrzymuje się długo (tygodnie).
Działania niepożądane to czynności serca, napady dusznicy bolesnej, zawał serca, blok P-K, mogą być bezsenność, bóle głowy, reakcje uczuleniowe.
Przeciwwskazania: choroba wieńcowa, zaburzenia sercowe, nadciśnienie, cukrzyca, gruźlica
Stosowane p.o. lub i.m. w postaci soli sodowych:
· Lewotyroksyna 0,05 - 0,5mg/d
· Liotyronina - 0,01-0,1mg/d
· Dekstrotyksyna - nieznacznie działa na BMR, ¯ cholesterolu we krwi i hiperglikemii, lek p-miażdżycowy, 1-2mg do 8mg/d
· Tyroidyna - 0,04-0,2/d - tarczyca suszona
LEKI P-TARCZYCOWE
Stosowane w przypadkach nadczynności tarczycy. Mogą powodowac przerost gruczołu tarczowego ( TSH).
Tioamidy
· Metylotiouracyl p.o. 0,6/d w 3 dawkach potem 0,1/d
· Propylotiouracyl p.o. 0,1 co 8h, czasami do 0,6/d, działanie 6-8h, uwidacznia się z dużym opóźnieniem (tygodnie)
· Benzylotiouracyl p.o. do 0,2/d
· Tiamazol - silniejszy od Tiouracylu p.o. 0,03-0,06/d w 3 dawkach
· Karbimazol - 2 razy silniejszy do Tiamazolu p.o. 0,01-0,03/d
· 2-Merkaptotiazolidyna - 0,025-0,1/d
Działania niepożądane: reakcje alergiczne, mdlości, wymioty, zab. wątrobowe, agranulocytoza, wytrzeszcz, powiększenie tarczycy
Inhibitory jonowe
Zapobiegają przechodzeniu jodków do wnętrza kom. tarczycy.
Rodanki, nadchlorany (KClO4, NaClO4), fluoroborany.
Dijodotyrozyna
Hamuje wydzielanie TSH, tabletki, do 0,5/d
JOD I JEGO ZWIĄZKI
Zapotrzebowanie 0,0001 -0,0002/d, w soli 1-10mg/kg
Zastosowanie - wielokrotne duże dawki w nadczynności tarczycy, przygotowywanie do tyreoidonektomii
· Roztwór Lugola 1%I w 2%KI - roztwór wodny 5,0/d
· Roztwór spirytusowy KI 10% p.o. 0,05-,05/d
· Jod promieniotwórczy - najczęściej I131, t½=8dni, w nadczynności tarczycy, w nowotworach, do prób diagnostycznych, także I132 ...
karsic