Jaspers---nietzsche_a_chrzescijanstwo.pdf

NIETZSCHE A CHRZE Ś CIJA Ń STWO

Jaspers

WPROWADZENIE

Walka Nietzschego przeciw chrze ś cija ń stwu wyrasta z jego własnej chrze ś cija ń sko ś ci

Powszechnie wiadomo, z jak niesłychaną stanowczością Nietzsche odrzucił chrześcijaństwo. Oto przykład:

„Kto dzisiaj w swym stosunku do chrześcijaństwa staje się dla mnie dwuznaczny, temu nie podam

najmniejszego palca Ŝadnej z moich obu rąk. Tu istnieje tylko jedna uczciwość; bezwarunkowe Nie" (XVI, 408).

Nietzsche demaskuje chrześcijaństwo językiem oburzenia i pogardy, w stylu, który obok spokojnych analiz

dopuszcza nawet pamflet. Przyjmując niezmiernie wiele punktów widzenia wystawia chrześcijańską rze-

czywistość na pośmiewisko. Przyswoiwszy sobie powody wcześniejszych antagonizmów, sam staje się nowym

źródłem świadomie prowadzonej walki przeciw chrześcijaństwu, która moŜe jeszcze nigdy dotąd nie była tak

radykalna i w takim stopniu doprowadzona do ostateczności.

Kto zna jedynie tę wrogość, tego ogarnie zdumienie podczas studiowania Nietzschego, [poniewaŜ] znajduje

zdania, które zdają się całkowicie przeciwstawiać wypowiedziom antychrześcijańskim. Nietzsche potrafi

powiedzieć o chrześcijaństwie [równieŜ w ten sposób]:

„PrzecieŜ to jest najlepszy przykład idealnego Ŝycia, jaki naprawdę poznałem; szedłem za 'nim od kolebki i

sądzę, Ŝe w głębi serca nigdy nie byłem nikczemny w stosunku do niego" (do Gasta 21.7.1881). Potrafi

potwierdzać [dobroczynne] oddziaływanie Biblii: „Sposób, w jaki dotąd utrzymuje się w Europie na wskroś

głębokie poszanowanie Biblii, stanowi chyba najlepszy wzór dyscypliny i uszlachetnienia obyczajów, który

Europa zawdzięcza chrześcijaństwu ...” (VII, 249). Zapewne, Nietzsche, który zarówno ze strony ojca jak i

matki wywodził się z rodziny pastorskiej, upatruje „ najszlachetniejszy rodzaj człowieka", z jakim się zetknął, w

doskonałym chrzęści Janinie: „Poczytuję to sobie za zaszczyt, Ŝe pochodzę z rodu, który potraktował powaŜnie,

w kaŜdym sensie tego słowa, swoje chrześcijaństwo" (XIV, 358).

Gdybyśmy prześledzili szczegółowo wypowiedzi Nietzschego na tematy chrześcijańskie, prawie wszędzie

znaleźlibyśmy — np. w odniesieniu do „kapłana" i do „Kościoła" — owe trudne do pogodzenia oceny, choć w

przypadku kaŜdej z tych spraw tak dalece na pierwszy plan wysuwają się oceny negatywne, Ŝe pozytywne

prawie znikają:

„KsięŜy" nazywa Nietzsche „podstępnymi karłami", „pasoŜytniczym rodzą jem człowieka", „namaszczonymi

potwarcami świata", ,,jadowitymi pająkami Ŝycia", „najprzebieglejszymi świadomymi hipokrytami" — a

przecieŜ „dla uszanowania natury kapłańskiej" potrafi nierzadko głosić: „Lud ma tysiąckrotne prawo do tego, by

wręcz składać hołd temu rodzajowi człowieka: dobrotliwym, prostodusznym i niewinnym istotom kapłańskim,

które do niego naleŜą i z niego się wywodzą, ale jako wyświęceni, wybrani, złoŜeni w darzę dla jego dobra,

przed którymi moŜna bezkarnie się wywnętrzać ..." (V, 287 - 288). Nieomal z bojaźliwym szacunkiem staje

Nietzsche przed niektórymi typami księŜy uwaŜając, Ŝe chrześcijaństwo „wyrzeźbiło chyba najprzedniejsze

postaci ludzkiej społeczności: postaci wyŜszego i najwyŜszego katolickiego duchowieństwa... Tu ludzkie oblicze

osiąga owo uduchowienie, które wydobywa się dzięki ciągłemu przypływowi i odpływowi dwóch rodzajów

szczęścia (poczucia władzy i poczucia uległości) ... tu panuje owa wyniosła pogarda dla szczęścia i ułomności

ciała 'właściwa urodzonym Ŝołnierzom. PrzemoŜna piękność i wytworność ksiąŜąt Kościoła dawała ludowi

nieprzerwanie dowód prawdziwości Kościoła ..." (IV, 59 - 60). U jezuitów, zresztą oczernionych przez niego,

Nietzsche podziwia „samozaparcie, jakie narzuca sobie kaŜdy jezuita, i udogodnioną praktykę Ŝyciową, którą

głoszą jezuickie księgi, a która nie tyle jezuitom, co raczej stanowi świeckiemu powinna wyjść na korzyść" (U,

77).

W Kościele Nietzsche dostrzega śmiertelną wrogość wobec wszystkiego, co szlachetne na Ziemi. Kościół

reprezentuje dla niego oceny niewolników, zwalcza kaŜdą wielkość człowieka, jest organizacją chorych, uprawia

złośliwe fałszerstwo. Ale z drugiej strony, Nietzsche potrafi respektować Kościół jako siłę, a nawet wręcz jako

określony rodzaj władzy: „Kościół jest przede wszystkim formą władzy, która ludziom bardziej uduchowionym

zapewnia najwyŜszą godność, a w siłę duchowości wierzy tak dalece, Ŝe wzbrania się przed stosowaniem

ostrzejszych środków przemocy — dlatego jedynie jest kościół, mimo wszystko, instytucją szlachetniejszą niŜ

państwo" (V, 308). Nietzsche nie zapomina o tym, Ŝe siła Kościoła katolickiego opiera się „na owych jeszcze i

teraz licznych naturach kapłańskich, które podjęły się trudnego i doniosłego Ŝycia" (II, 76). Dlatego bynajmniej

nie w kaŜdym wypadku walka z Kościołem zjednuje sobie poklask Nietzschego: „Walka przeciw kościołowi jest

między innymi takŜe walką istot pospolitszych, pobłaŜliwszych, bardziej powierzchownych i bezceremonialnych

przeciw panowaniu ludzi głębszych, bardziej wymagających, bardziej refleksyjnych, a to znaczy

dokuczliwszych i ostroŜniejszych, którzy z wielką podejrzliwością juŜ od dawna przemyśliwali nad wartością

istnienia i w tym równieŜ nad własną wartością..." (V, 286).

Te przykłady starczą dla pokazania przeciwstawnych interpretacji i ocen Nietzschsgo. KaŜda [próba] rozu-

mienia Nietzschego wymaga znajomości tych sprzeczności, poniewaŜ nie są one u niego przypadkowe. Spró-

bujmy dać pierwszą wskazówkę dla sensownego wyjaśnienia owego pełnego sprzeczności stosunku do

chrześcijaństwa:

Wprawdzie Nietzsche swoją bliskość z chrześcijanami i swe pochodzenie z protestanckiej plebanii ocenia

jako coś niezastąpionego, ale przecieŜ bliskość ta oznacza dlań coś całkiem innego, gdy tylko uświadamia sobie,

Ŝe chrześcijanie nie są doskonałymi chrześcijanami. RozbieŜność między wymaganiem a rzeczywistością była

juŜ od dawna siłą poruszającą v.' chrześcijaństwie. Dość często wymaganie, które Ŝąda czegoś niemoŜliwego, i

rzeczywistość, która nie jest [mu] posłuszna, mogą się rozchodzić, nie spotykając się ze sobą. Ale wtedy, gdy

nawzajem nie dają sobie spokoju, moŜe zrodzić się coś nadzwyczajnego. W tym sensie Nietzsche zauwaŜa, Ŝe

„w Niemczech u dzieci z protestanckiej plebanii zrodził się głęboki, zuchwały sceptycyzm":

Dlaczego? Zbyt wielu spośród niemieckich filozofów i uczonych jako dzieci [kaznodziejów] przyglądało się

kapłanowi (!) — i w następstwie tego przestało wierzyć w Boga ... niemiecka filozofia jest w istocie niewiarą w

homines religiosi i w świętych drugiego rzędu, we wszystkich wiejskich i miejskich księŜy łącznie z teologami

uniwersytetu..." (XIII, 314).

Zaznacza się tu główny rys swoistej namiętności Nietzschego: wrogo ść wobec chrześcijaństwa jako realności

nie daje się oddzielić od jego faktycznej więzi z chrześcijaństwem jako wymaganiem. A tę więź sam uwaŜa nie

tylko za niezbywalną, lecz wręcz za bardzo pozytywną. Jest świadom tego, Ŝe dopiero moralny impuls ze strony

chrześcijaństwa wywołał 'bezgraniczne pragnienie prawdy, i „Ŝe równieŜ my, którzy dzisiaj poznajemy, my,

antymetafizycy i bezboŜni, rozpalamy nasz ogień od Ŝaru, który wznieciła trwająca tysiąclecia wiara" (VII, 275).

Przeto Nietzsche domaga się, by ,,wszystko, co chrześcijańskie, przezwycięŜyć za pomocą czegoś

ponadchrześcijańskiego, a nie tylko odepchnąć od siebie" (XVI, 275). A więc tak naleŜy pojmować Nietzschego:

jego myślenie wyrosło z chrześcijaństwa, powodowane jedynie chrześcijańskimi pobudkami. Jego walka z

chrześcijaństwem nie ma bynajmniej na celu zwykłego wyrzeczenia się chrześcijaństwa, odrzucenia go i

uwolnienia się od niego, lecz zmierza do przezwycięŜenia go i prześcignięcia, i to za pomocą sił, które

chrześcijaństwo i tylko ono rozpowszechniło w świecie.

Gdy Nietzsche zauwaŜa, Ŝe: „JuŜ nie jesteśmy chrześcijanami", to równocześnie dodaje: „Na tym polega

właśnie nasza surowsza i wybredniejsza poboŜność, która dzisiaj zabrania nam juŜ nadal być chrześcijanami"

(XIII, 318). Gdy całej moralności przeciwstawia swoje ,,poza dobrem i złem", to Ŝąda od moralności czegoś

więcej niŜ moralność: „Zniszczywszy (moralność, chcemy być spadkobiercami moralności" (XII, 85). Po-

siadamy „zmysł moralny, który jest wielkim osiągnięciem istniejącej dotychczas ludzkości" (XI, 35). ,,Całym

naszym dokonaniem jest tylko moralność, która kieruje się przeciwko swej dotychczasowej formie" (XIII, 125).

Od dawna juŜ zatem toczyła się walka przeciwko realnemu światu chrześcijańskiemu, który znajduje się we

władzy Kościoła i zawiera się w faktycznym 'bytowaniu i postępowaniu ludzi, którzy zwą się chrześcijanami,

[prowadzonal z pobudek chrześcijańskich, tzn. prawdziwości 'moralnej, maksymalnie spotęgowanej. Walka ta

wewnątrz świata chrześcijańskiego miała następstwa, których Nietzsche czuje się ostatnim ogniwem. Sądzi, Ŝe

dostrzegł pojawiającą się nadzwyczajną moŜliwość tego chrze ś cija ń skiego chowu, któremu .powierza sam

siebie: „Walka przeciwko chrzęści jańsko-kościelnemu uciskowi tysiącleci wytworzyła w Europie tak

imponujące napi ę cie ducha, jakiego dotąd jeszcze nie było na Ziemi: z tak napiętego luku moŜna teraz strzelać

do najbardziej odległych celów... my, dobrzy Europejczycy i wolne, nader wolne duchy — posiadamy ją jeszcze,

tę pełną potrzebę ducha i pełne napięcie jego łuku! A moŜe teŜ strzałę, zadanie, kto wie? Cel ..." (VII, 5).

Podsumujmy: dla Nietzschego fundamentalne doświadczenie własnego Ŝycia — przeciwstawiać się

chrześcijaństwu z pobudek chrześcijańskich — staje się reprezentatywne dla procesu dziejowego. Wydarzenia

własnej epoki [, związane z] historycznym podłoŜem tysiącleci, osiągnęły punkt, który dla duszy człowieka,

prawdy [zawartej] w jego ocenach, dla samej istoty bytu ludzkiego stanowi zarazem najwyŜsze nie-

bezpieczeństwo i największą moŜliwość. Nietzsche we własnym mniemaniu wkracza w to centrum dziejowych

wydarzeń.

śeby ocenić tę rewolucję obejmującą wnętrze duszy, winniśmy spytać, w jaki sposób przebiegała ona u

samego Nietzschego. Chcielibyśmy przyjrzeć się jego początkowej chrześcijańskości a następnie temu, jak:

doszło do przemiany, moŜe zapytalibyśmy, jakie wyzwoleńcze boje religijne staczał Nietzsche w trakcie

przemian, dojrzewania, które z chrześcijanina uczyniły go przeciwnikiem chrześcijaństwa. Lecz nic takiego się

nie zdarzyło; Nietzsche raczej — i to w swych konsekwencjach jest istotne dla całego jego myślenia — i przyjął

od razu chrześcijańskie motywy w takiej postaci, w jakiej potem aŜ do końca w nim Ŝyły: tzn. wprawdzie za

swoją własną uznał bezwarunkowość, nieodwołalność (Ausserstes) moralności i prawdziwości, ale dla .niego juŜ

jako dziecka ani chrześcijańskie treści i obiektywności, ani chrześcijański autorytet nie stanowiły rzeczywistości.

Nie miał później nic do odrzucenia, nie miał nawet bajek, [które by mógł] poświęcić. Sposób myślenia chłopca

poprzemy kilkoma przykładami:

Od początku jest mu obce chrześcijaństwo jako treść wiary i dogmat; aprobuje je jedynie jako ludzką prawdę

przedstawioną w symbolach (1862): ,,Główne nauki chrześcijaństwa wyraŜają tylko podstawowe prawdy

ludzkiego serca". Owe podstawowe prawdy są takie same dla [Nietzschego] chłopca, jak i dla jego późniejszej

filozofii, np.: ,,Być zbawionym dzięki wierze oznacza, Ŝe uszczęśliwić moŜe tylko serce, a nie wiedza. To, Ŝe

Bóg stal się człowiekiem, wskazuje, iŜ człowiek nie powinien szukać swojego zbawienia w tym, co

nieskończone, lecz oprzeć swoje "niebo na ziemi". JuŜ wtedy zanotował zdania, które antycypowały późniejszą

krytykę chrześcijaństwa. W odniesieniu do pesymizmu zrodzonego z chrześcijańskiego sposobu widzenia

oznacza to, Ŝe jest on niczym innym jak [faktem wskazującym na to, iŜ] nie dopisuje własna siła, jest pretekstem

słabości, która nie potrafi sama w sposób zdecydowany tworzyć własnego losu. TakŜe chłopiec pisze juŜ o

wątpliwości, ,,czyŜby ludzkość była przez dwa tysiące lat zwodzona iluzją"; albo: ,,Nadejdą jeszcze wielkie

przewroty, skoro tłum [teraz] dopiero pojął, iŜ całe chrześcijaństwo opiera się na domysłach; istnienie Boga,

nieśmiertelność, autorytet Biblii, objawienie na zawsze pozostaną problemami. Wszystkiemu próbowałem

zaprzeczyć: ach, łatwo jest burzyć, ale odbudować!" . To, co jako chłopiec wypowiada Nietzsche początkowo •

hipotetycznie, z wahaniem, z ociąganiem, ulega [stopniowo] przeobraŜeniom w sposobie wyraŜania; rodzi się

namiętność, która najpierw [przejawia się] w zaskoczeniu, a później w pragnieniu walki. Ale juŜ w dziecku tkwi

od początku ta zasadnicza postawa i ona się nie zmienia.

Jeśli w tym miejscu porównamy Nietzschego z Kierkegaardem, to dostrzeŜemy radykalną róŜnicę. W duszy

Kierkegaarda osadzała się chrześcijańska wiara, z którą, jako treścią historyczną, był on głęboko związany aŜ do

końca, „poniewaŜ to mi powiedział mój ojciec". Natomiast Nietzschemu od początku była obca historyczna treść

chrześcijaństwa. W rezultacie Kierkegaard był wtajemniczony w głębię teologii chrześcijańskiej, Nietzsche zaś

nawet nie przeczuwał tej głębi, nigdy nie zajmowały go jej uwznioślone konstrukcje myślowe.

Z tego, co dotąd powiedzieliśmy, wyłania się zarys naszej zamierzonej analizy krytycznej. Po pierwsze,

prześledzimy sposób, w jaki walka Nietzschego przeciwko chrześcijaństwu wyrosła z pobudek chrze ś cija ń skich i

jak dalece był on tego świadom. Po drugie, zobaczymy, Ŝe od początku pobudkom chrześcijańskim niejako

równolegle towarzyszyła utrata chrze ś cija ń skich tre ś ci; posłuŜyły one za energię do samego posuwania się

naprzód. Na tej podstawie zrozumiemy, po trzecie, Ŝe Nietzsche kroczy drogą, która, w wyniku odrzucenia -

wszystkich zajętych gdzieś wcześniej stanowisk, prowadzi go przede wszystkim do nihilizmu. Z drugiej strony

dostrzega on to, i wtedy świadomie, aŜ po ostateczne konsekwencje tego dla siebie, pogrąŜa się w nihilizm, jako

wydarzenie, które dla epoki jest znamienne, choć dla mas dopiero nadchodzi. Ale nie czyni tego po to, by

pozostać nihilistą, lecz by czerpiąc z całkiem nowego ź ródła przeciwstawić si ę nihilizmowi. W obliczu tej nowej

filozofii pojawią się w końcu nasze pytania: Czy ma ona jeszcze coś wspólnego z chrześcijańskim punktem

wyjścia? Czy ta filozofia rzeczywiście jest tu obecna? Jaki charakter ma jej rzeczywistość?

Zanim rozpatrzymy te krytyczne pytania, musimy uzmysłowić sobie pogląd Nietzschego na istot ę i historię

chrze ś cija ń stwa. W przedstawieniu pominiemy głównie wypowiedzi sprzeczne, a zaprezentujemy obraz, który

wysuwa się na plan pierwszy, zwłaszcza w jego ostatnich pismach. Chodzi o to, by uchwycić go w całej jego

ostrości; dopiero wtedy moŜemy dociekać, jak dalece obraz ten naleŜy u Nietzschego widzieć w głębszych

powiązaniach, na tle których oddziałuje on jedynie jako zjawisko pierwszoplanowe, ale którego [Nietzsche sam]

wcale nie uwaŜał za poznanie absolutne i ostateczne.

PRZEDSTAWIENIE POGL Ą DU NIETZSCHEGO NA DZIEJE

Musimy uprzytomnić sobie trzy zakresy problemów: po pierwsze, uświadomienie sobie przez Nietzschego

kryzysu współczesnej epoki; po drugie — jego teorię wywodzącą ten kryzys z chrześcijaństwa; po trzecie —

jego całościowy pogląd na dzieje i miejsce w nich chrześcijaństwa.

1. Kryzys współczesnej epoki

Nietzsche naszkicował zatrwaŜający obraz nowoŜytnego świata, który to obraz odtąd wciąŜ będzie się po-

wtarzał — upadek kultury [polegający na]: zastąpieniu wykształcenia samą wiedzą o wykształceniu; kom-

pensowanie ubytku substancji duchowej powszechnym udawaniem: Ŝycie „jak gdyby"; odurzenie i sensacja

zagłuszająca nudę, pseudoduchowa wrzawa, w której juŜ nic nie moŜe się zrodzić; wszystko przemawia, ale

niczego nie słychać; o wszystkim się mówi; wszystko się zdradza. Nietzsche ukazuje monotonię ciągłego do-

rabiania się, pokazuje znaczenie maszyny, mechanizacji pracy, znaczenie, jakie w przyszłości uzyska przewaga

mas (die Bedeu.tv.ng der Heraufkunft der Massen).

Ale wszystko to dla Nietzschego stanowi jedynie pierwszoplanowe zjawisko. Dzisiaj, „kiedy wszystko się

chwieje, kiedy cała ziemia drŜy", zasadniczy bieg wydarzeń jest głębszy, jest mianowicie rezultatem zdarzenia,

którego — jak konstatuje Nietzsche z prawdziwą zgrozą w swej epoce mieszczańskiego samozadowolenia —

jeszcze nie dostrzega nikt: ,,Bóg umarł" — to jest owo wydarzenie. ,,To jest straszna nowina, która potrzebuje

jeszcze kilku "wieków, by mogli ją odczuć Europejczycy: a wtedy zda się na moment, jakby z rzeczy uleciał

cały cięŜar" (XIII, 316).

Nietzsche sądzi, Ŝe ukazuje pewien stan rzeczy właściwy współczesnej mu rzeczywistości- Nie twierdzi, Ŝe

Bóg nie istnieje, ani teŜ po prostu, Ŝe nie wierzy w Boga. Nie ogranicza się teŜ do psychologicznego

stwierdzenia wzrastającej bezboŜności. Raczej czyni spostrzeŜenie dotyczące bytu {Seins-Wahrnehmung). A

skoro raz powstało takie spostrzeŜenie, to wówczas wszystkie poszczególne cechy tej epoki jawią się jako

następstwa owego zasadniczego faktu, uwidacznia się wszystko, co w epoce tej bezzasadne i zgubne, dwu-

znaczne i zakłamane, całe pozorowane działanie i gorączkowy pośpiech, pragnienie odurzenia i zapomnienia.

Nietzsche nie zatrzymuje się przy tym podstawowym fakcie. Pyta: Dlaczego Bóg umarł? Tylko jedna z jego

odpowiedzi jest gruntownie przemyślana i rozwinięta: przyczyną śmierci Boga jest chrześcijaństwo.

Chrześcijaństwo zniszczyło bowiem niegdyś całą prawdę, na której przedtem człowiek opierał swoje Ŝycie, a

przede wszystkim tragiczną prawdę Ŝycia przedsokratycznych Greków. W to miejsce chrześcijaństwo umieściło

głośne fikcje: Bóg, moralny porządek świata, nieśmiertelność, grzech, laska, zbawienie. ToteŜ gdy przeniknie się

urojony świat chrześcijaństwa, pozostaje tylko nicość, poniewaŜ w końcu ,,poczucie prawdziwości, tak wysoce

rozwinięte przez chrześcijaństwo", nabiera ,, odrazy do fałszu i zakłamania, [które przenikają] kaŜde

chrześcijańskie znaczenie posiadające ogólny zasięg" (XV, 141): nihilizm jest przemyślaną do końca logiką

naszych wielkich wartości i ideałów (XV, 138). PoniewaŜ wszelka trwałość i wartość chrześcijaństwa opiera się

po prostu na fikcjach, przeto w momencie obnaŜenia fikcji człowiek musi pogrąŜyć się w takiej nicości, jakiej

nie doświadczył nigdy dotąd w historii.

Dzisiaj to dopiero początek tego wszystkiego. ,,Dalsze panoszenie się (Her auf kunft) nihilizmu", mówi

Nietzsche, „jest historią najbliŜszych dwóch stuleci". „Cała nasza europejska kultura juŜ od dawna porusza się w

męczarni napięcia, które wzrasta z dziesięciolecia na dziesięciolecie [w takim tempie], jakby miało prowadzić do

katastrofy: niespokojnie, gwałtownie, w pośpiechu: jak strumień, który juŜ chce końca, juŜ się nie zastanawia,

boi się zastanawiać" (XV, 137).

Odpowiedź Nietzschego na pytanie, dlaczego umiera Bóg — mianowicie z powodu konsekwencji chrześci-

jaństwa — musi nadać całkiem nowe znaczenie historii chrześcijaństwa. Dwa 'minione tysiąclecia chrześ-

cijaństwa są 'naszym dramatem. Jaki przebieg miał ten dramat?

2. Geneza i przeobra Ŝ enie chrze ś cija ń stwa

U Nietzschego powstanie, wypaczenie i dalszy rozwój chrześcijaństwa pozwalają się zawrzeć w jednym,

historycznie powiązanym obrazie . Jezusa Nietzsche wyłącza z historii chrześcijaństwa. Jezus nie bierze w 'niej

udziału. Właśnie jego rzeczywistość nie ma nic wspólnego z historią chrześcijaństwa.

a) Kim byt Jezus?

Nietzsche odpowiada: typem człowieka, który moŜna opisać psychologicznie.

Jezus nie urzeczywistnia nowej wiary, lecz nową przemianę, nie nową wiedzę, lecz nową praktykę Ŝyciową

(VIII, 259). Kieruje nim „głęboki instynkt" tego, „jak powinno się Ŝyć, by się czuć «w .niebie», by się czuć

«wiecznie»" (VIII, 259}. Szcz ęś liwo ść , którą przeŜył Jezus, którą osiągnął dzięki swej praktyce Ŝyciowej, jest

„psychologiczną rzeczywistością zbawienia" (VIII, 259):

Szczęśliwość ta polega na „zadomowieniu się (Zu-Hause-Sein) w świecie, którego nie narusza juŜ Ŝadna

realność, w ś wiecie wewn ę trznym" (VIII, 253). Jezus mówi tylko o tym świecie; ,,«Zycie» albo «prawda» albo

«światło» to są jego słowa dla określenia wnętrza — wszystko inne, cała realność, cała natura, sama mowa

posiadają dla niego jedynie wartość znaku, przenośni" (VIII, 257}. Mówiąc najkrócej, oznacza to, Ŝe

„szczęśliwość jest jedyną rzeczywistością — reszta jest znakiem słuŜącym do tego, by o niej mówić" (VIII,

258). To, co istnieje jako przedmiot, jako świat, to wszystko juŜ nie jest [niczym więcej] „niŜ okazją do

przenośni. Właśnie to, iŜ Ŝadnego słowa nie bierze się dosłownie, jest warunkiem wstępnym ,dla tego

antyrealisty, by w ogóle moc mówić" (VIII, 257). Dlatego nie moŜe istnieć Ŝadna nauka Jezusa, zwłaszcza nauka

jednoznaczna, bezsporna: „Ta wiara nie pozwala się formułować — ona Ŝyje, uchyla się wszelkim formułom"

(VIII, 256).

Ale w jaki sposób moŜe uzewnętrzniać się w słowie i czynie zasadnicza postawa tego „prawdziwego Ŝycia",

tego „wiecznego Ŝycia", które „nie jest obiecane", lecz „znajduje się tu"?

Gdy Błogosławiony głosi słowo, wtedy cała racjonalna jednoznaczność musi oczywiście pogrąŜyć się w

przenośni i mowie symboli. „To jest właśnie dobra nowina, Ŝe nie istnieją juŜ przeciwieństwa" (VIII, 256), tzn.

zniknęły wszystkie róŜnice. Nietzsche kaŜe Jezusowi •przemawiać tak, jakby nie istniało to wszystko, co na

drodze przeciwstawiania, odróŜniania i określania jest bytem dla naszego przedmiotowego spostrzegania,

myślenia, wiedzy.

Dla postępowania Błogosławionego charakterystyczne jest to, Ŝe przechodzi obok świata albo idzie przez

świat nietknięty. Wyjaśnijmy konsekwencje tej zasadniczej postawy, tak jak je rozwija Nietzsche:

Po pierwsze, oznacza to: nigdzie nie stawia ć oporu! Niczemu nie zaprzeczać, wszystko potwierdzać. Taką

postawę Jezus nazywa miło ś ci ą . Jego ,,Ŝycie w miłości, która nie czyni wyjątku, nie zachowuje dystansu" (VIII,

252) oznacza, Ŝe wszystko jest mu jednakowo bliskie, Ŝe „nie wyróŜnia obcych ani krajowców, śydów ani Nie-

śydów" (VIII, 258). Miłość ta jest ślepa, taka sama w stosunku do kaŜdego bliźniego jak do obecnego tu

uczestnika. „Nikogo nie ocenia nisko".

JednakŜe to przyzwolenie miłości nie ogranicza się jedynie do pomijania wszelkich róŜnic. Chrześcijanin

walczy takŜe i wtedy, gdy jego Ŝycie jest w niebezpieczeństwie. „Taka wiara nie gniewa się, nie gani, nie broni

się: nie wydobywa «miecza»". Chrześcijanin nie przeciwstawia się „temu, kto ma wobec niego złe zamiary, ani

w słowach, ani w sercu" (VIII, 258). PoniewaŜ po prostu nie walczy, to równieŜ „nie pokazuje się w sądach ani z

nich nie korzysta „nie przysięgać" (VIII, 258).

Jeśli znika wszelki stosunek człowieka do świata, który polega na odróŜnianiu i działaniu, a to, co jeszcze

nazywa się rzeczywistością, stanowi jedynie nietrwałą symbolikę słuŜącą do tego, by przy jej pomocy mówić o

szczęśliwości, właściwej rzeczywistości, to wówczas, po drugie: „Taka symbolika par ercellence pozostaje poza

religią, wszystkimi pojęciami kultury, całą historią, wszystkimi ksiąŜkami, wszelką sztuką". — „Właśnie

«wiedza» Jezusa o tym, Ŝe istnieje coś podobnego, jest czystą głupotą" (VIII, 257). „Kultura nie jest mu znana

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: