CZESŁAW CZAPÓW- WYCHOWANIE RESOCJALIZACYJNE

MANIFESTOWANIE WYKOLEJENIA SPOŁECZNEGO

              Wykolejenie społeczne jest zawsze w swej istocie, pewnym stanem skłonności, ujmowany jako:

·         Manifestacje

·         składniki ( składające się na postawę nastawienia)

·         determinanty ( czynniki przyczynowe i wynikające zeń zdarzenia, stanowiące elementy procesu genezy wykolejenia społecznego).

Wszystkie te elementy, skłonności tworzą zintegrowany zbiór postaw.

Pojecie postawy- dotyczy psychicznej reakcji człowieka, zakłada to istnienie hipotetycznych stanów psychicznych pozwalających nam wyjaśnić co zaszło pomiędzy bodźcem a reakcja nań, dlaczego w taki a nie inny sposób został potraktowany bodziec. Pojecie te odnosi się do czegoś wyabstrahowanego z większej ilości zdarzeń. Tymi zdarzeniami są ludzkie zachowania wyróżnione ze względu na charakteryzujące ich cechy.

              Czynności człowieka możemy traktować jako wskaźniki postawy, po to aby podkreślić, że są one nie tylko szczególna odmianą zachowania, ale i odznaczają się takim lub innym ustosunkowaniem wobec bodźców ze środowiska zewnętrznego lub wewnętrznego, sygnalizują tym samym istnienie  względnie trwałych psychicznych dyspozycji osób, na które owe bodźce oddziałują.

              Wskaźnik postawy- wskaźnikiem jakiegoś zdarzenia P nazywać będziemy zjawisko U, którego spostrzeżenie pozwoli nam określić, że zaszło zdarzenie P. Wskaźnik to zawsze coś, po czym można poznać, że coś zaszło, że coś występuje.

              Wskaźnik definicyjny- to inaczej tzw. manifestacje. Dobór takich wskaźników na podstawie przyjętych kryteriów jest zarazem zdefiniowaniem określonego terminu

              Dyspozycja- to każda postawa, to częste pojawianie się w danych warunkach określonych zachowań lub też określonych cech zachowania.

              Manifestacje postawy- są nie tylko czynności reaktywne lub impulsywne, ale i czynności proaktywne ( inicjowane przecz podmiot postawy i respektujące przyjęty przez ów przedmiot system celów życiowych). Manifestacje to nie tylko czynności okazjonalne i krótkotrwałe ale i czynności trwające niejednokrotnie całe miesiące a nieraz i lat czyli tzw. serie przebiegów czynnościowych.  Możemy je tez nazwać czynnościami syndromatycznymi, czyli inaczej ustosunkowanie się człowieka do obiektu zdarzeń, to relacje miedzy człowiekiem a rzeczywistością. ( takie postawy są wymienione poniżej)

              Mówiąc tak, możemy wyróżnić postawy wobec zdarzeń ( wobec pożaru, miłości, śmierci, pokoju, wojny- zdarzenia materialne i społeczne) i wobec obiektów (wobec ludzi , zwierząt, rzeczy). Postawy wobec obiektów bywają rozmaite, dlatego tez ważne jest przy charakterystyce czyjeś postawy to o jaki obiekt chodzi, z jakich względów stanowi on przedmiot postawy. Poza tym trzeba tez mówić o zakresie postawy, wyróżnić też możemy:

·         postawy ogólne- klasy zdarzeń czy obiektów ( konkretne typy więzi społecznych)

·         postawy jednostkowe- poszczególne zdarzenia i obiekty np. śmierć bliskiej osoby

              Postawy różnią się również pod względem znaku, mogą być dodatnie lub ujemne (negatywny- wykolejenie społeczne może być przykładem) postawy. Idąc dalej mamy tez oceny czyli kierunek postawy:

·         oceny właściwe- wewnętrzna ocenia zdarzeń czy obiektów, umożliwia zaspokojenie określonych potrzeb o rozładowanie określonych napięć

·         oceny utylitarne- to zewnętrzna ocena, orzeka, że coś może być środkiem lub sposobem osiągania wartości właściwej ( chęć uniknięcia pobicia przez kolegów uczeń kradnie więc rodzicom pieniądze)

W reakcjach negatywnych czyli ujemnych wyróżnić możemy czynności oporne i zaczepne.

·         oporne- odmowa jakiegoś, czyjegoś zalecenia, nacisk z zewnątrz jest bezskuteczny

·         zaczepne- słowne lub fizyczne zaatakowanie zleceniodawcy, eliminacja nacisku lub jego źródła

Dalej idąc wyróżnić możemy ucieczki- usunięcie się z pola np. udawanie choroby, a kolejne to izolacje. Natomiast paradoksalne formy zachowania się to demonstrowanie przesadnej uprzejmości wobec osoby, której dało się zrozumieć, że się ją ocenia ujemnie, lub tez wykonywanie szkodliwych czynności i wykonywanie je ze świadomością ich funkcji tak by dowiedziała się o nich osoba, której pragnie się w ten sposób sprawić przykrość

              Wykolejenie przestępcze i społeczne to przede wszystkim negatywna postawa wobec treści i zleceniodawcy, niechęć do pewnej kategorii osób, negatywna postawa wobec zdarzeń, których zaistnienie domaga się zleceniodawca. Może być to związane również z uniemożliwieniem realizacji pożądanego celu lub z nakazem realizacji celu niepożądanego , posługiwaniem się dezaprobowanymi środkami lub odrzucenie środków aprobowanych.

Jeśli chodzi o zleceniodawcę do tej grupy zaliczymy m.in. :

·         rodziców

·         nauczycieli

·         kuratora

·         wychowawcę

·         ognisko wychowawcze

·         przełożonych

·         kolegów z pracy itd.

Ale trzeba pamiętać, że wykolejenie społeczne to nie tylko swoisty układ ustosunkowań negatywnych, ale i pozytywnych np. to co jest niezgodne z normami –kradzież dla kręgu chuligańskiego może być spostrzegane pozytywnie, a co dalej z tego idzie będzie posiadał dobra materialne – korzyść.

              Ustosunkowania- to cecha aktywności, wyznacza relację między człowiekiem a rzeczywistością, te sytuacje zależą w znacznym stopniu od kontekstu sytuacyjnego, w który ów człowiek wchodzi w interakcje z takimi lub innymi zdarzeniem czy obiektami. Wszystko zależy od motywacji człowieka. Motywacje to jakieś intencje, zamiary, pragnienia, życzenia- to inaczej to co występuje w psychice ludzkiej, gotowość dążenia do określonych celów. Owa gotowość jest gotowością zamierzoną ku określonym wynikom. Cel nie zawsze pokrywa się z wynikiem, choć zawsze dążenie do celu stanowi konieczny warunek występowania manifestacji postaw czyli czynności ukierunkowanych na cel.

Lista  motywacji najczęściej spotykana wśród młodzieży wykolejonej społecznie :

·         niezadowolenie z obecnych warunków i pragnienie warunków lepszych, dobrobytu, przeżycie przygody i zdobycie rozgłosu

·         pragnienie zdobycia bogactwa w sposób łatwy i bez wysiłku

·         tendencja do rozładowania napięcia przez picie alkoholu i używanie narkotyków

·         uczucie nudy wynikające z braku poważnych, jasno i wyraziście określonych obowiązków oraz z braku okazji do konstruowanej społecznie reakcji

·         dążenie do uzyskiwania zadowolenia seksualnego, wzmacniane przez filmy, czasopisma, przez uczucie niepewności izolacji i lęku

·         chęć dokonania czegoś i zwrócenia na siebie uwagi  innych

·         dążenie do wyładowania  wrogości, pokazania swej przewagi i dominacji

NASTAWIENIA JAKO SKŁADNIKI POSTAWY

              Same przedstawienie pojęcia postawy nie wystarczy nam do charakterystyki wychowanka. Niezbędne jest również przedstawienie struktury postawy, ukazanie elementów z jakich postawa jest zbudowana, oraz ukazanie związków jakie występują pomiędzy tymi elementami. Wówczas gdy to wszystko poznamy możemy przejść do kolejnego etapu, czyli sformułować metodyczne zalecenia interwencyjne lub adaptacyjne.

Każda postawa to ustosunkowanie, a ustosunkowanie to zewnętrzny wyraz procesu psychicznej regulacji czynności, który nazywamy motywacją. A przyjmując że postawa jest określona co do struktury całością, „ zbudowaną” z nastawień, czyli jest swoistym układem psychicznym, powiemy że ustosunkowania są zewnętrzną funkcją tego układu, a motywacja jego funkcją wewnętrzną.

Nastawienia mogą być percepcyjne (poznawcze) i preferencyjne ( emocjonalne). Każde nastawienie jest zarówno nastawieniem motywującym, jak i nastawieniem ustosunkowującym. W emocjonalnym istotną cechą jest względnie trwała skłonność do wybierania celów określonej kategorii, a w poznawczym względnie trwała skłonność do spostrzegania i pojmowania tych cech zdarzeń i obiektów, które decydują o przebiegu i realizacji preferowanych celów.  

NASTAWIENIE PREFERENCYJNE

To takie układy psychiczne, których funkcja są emocje wywierające wpływ na procesy motywacyjne. Emocja powstaje wówczas gdy pojawi się niezaspokojenie potrzeby, mobilizujące odpowiednią porcje energii psychicznej, co z kolei wywołuje napięcie wewnętrzne domagające się wyładowania. Pojawienie się emocji prowadzi do organizowania się nowych form reagowania.

POPĘDOWE

Do nastawień preferencyjnych możemy zaliczyć nastawienie popędowe. O takim zjawisku mówimy wówczas gdy pewne emocje lub cały ich kompleks występują periodycznie lub dość często. Nastawienia te nie maja tylko charakteru wrodzonego, powstają one także jako rezultat doświadczeń, to jest uczenia się.

Ze względu na nastawienia popędowe możemy wyróżnić ludzi rozwiązujących swoje problemy życiowe raczej przez atak, oraz takich, którzy często stosują wycofanie się. Zdaniem wielu autorów, większość wypadków przestępczego wykolejenia należy traktować przede wszystkim jako swoista formę agresywności. Poza tym zwraca się uwagę na występowanie upośledzeń emocjonalnych, polegających na skrajnym egocentryzmie, zaniku uczuć bezinteresownej życzliwości oraz obniżeniu poziomu antycypacji winy i innych konsekwencji czynów przestępczych i nieobyczajnych. Niedojrzałość, infantylność emocjonalna inaczej mówiąc. Inną odmianą zaburzeń w sferze nastawień popędowych jest nadmierne rozbudzenie seksualne u osób wykolejonych seksualnie, chodzi często o takie rozbudzenie, któremu towarzyszy poczucie niższości i chęć stałego sprawdzania swej sprawności seksualnej.

Często mówimy o społecznej nadmiernej popędliwości, czyli nadmiernej emocjonalności. O tym nadmiarze mówimy wówczas, gdy zbyt często poziom aktywacji jest tak wysoki, że paraliżuje reaktywacje emocjonalną, przykładem może tu być aktywacja związana ze strachem powoduje stan osłupienia uniemożliwiający ucieczkę, lub dezorganizację np. aktywacja związana z gniewem utrudnia skuteczność ataku, albo tez wywołują taką konsekwencję emocji i takie nasilenie, że wszystkie inne procesy psychiczne tracą walory jako procesy regulujące czynności- utrata wrażliwości na sygnały niebezpieczeństwa występujące wskutek zapamiętania się w gniewie. O nadmiernej emocjonalności mówimy także wówczas, gdy tak lub inna reaktywacja  emocjonalna wypiera względnie trwałe wszystkie inne rodzaje emocji, wywołując skutki niekorzystne społecznie i nie pozostające w związku adekwatnym wobec bodźców z zewnątrz i wewnątrz organizmu.

POBUDZENIOWE

Nastawienia popędowe to skłonność do emocji i czynności, które pozwalają rozładować napięcia na skutek uruchomienia motywacji i wprowadzonego w życie ustosunkowania. Natomiast pobudzeniowe to skłonności do emocjonalnie doniosłego spostrzegania i pojmowania zdarzeń i obiektów, co do których podmiot owego spostrzegania i pojmowania jest przekonany, że mają dlań wartość właściwą lub utylitarną.  Mówiąc o zdarzeniach czy obiektach mamy tu namyśli o takie których walor polega na ich roli w wymianie energii miedzy dana jednostką  a otoczeniem.. Nastawienia pobudzeniowe to skłonności do emocjonalnego reagowania na określone obiekty katektyczne i na manifestujące te obiekty zdarzenia. Obiektem katektycznym jest obiekt pobudzający nie tylko ze względu na uprzednie doświadczenia emocjonalne ale i ze względu na uprzednie doświadczenie poznawcze. Nastawienia te, szczególnie często występujące wśród młodzieży wykolejonej społecznie, cechuje wyraźna jednostronność.  Nastawienia te maja najczęściej charakter bardzo egocentryczny. Wartości preferowane przez takie osoby są ubogie i związane przede wszystkim z uczestnictwem w kręgu skupiającym osoby wykolejone społecznie lub z wzorowaniem się na nim.

POTRZEBY A NASTAWIENIE PREFERENCYJNE

Ludzie zmierzając do zaspokojenia swych potrzeb, poszukują obiektów i faktów podobnych ze względu na te ich cechy, dzięki którym człowiek może utrzymywać równowagę energetyczną- uzupełniając jej niedobór i wydatkować jej nadmiar. To jest szukanie takich obiektów i faktów mających podobną wartość emocjonalną. Wybór ich mających wartość ze względu na określone potrzeby zależy od warunków, w jakich się człowiek znajduje, oraz od człowieka potrzebującego. Potrzeby są źródłem każdego emocjonalnego nastawienia.

NASTAWIENIA PERCEPCYJNE

Ustosunkowanie się człowieka wobec elementów i aspektów rzeczywistości jest nie tylko funkcją nastawienia preferencyjnego ale i funkcja nastawienia percepcyjnego czyli poznawczego. Postawy to stany organizmu, dzięki którym energia zostaje „selektywnie” skierowana ku określonym elementom rzeczywistości.

Postawa istnieje więc tylko wówczas, gdy istnieje prawdopodobieństwo wzbudzenia tego rodzaju stanów.. Nastawienie percepcyjne jest układem którego funkcje zależą zarówno od nastawienia spostrzeżeniowo – pojęciowego, jak i od nastawienia pojęciowo- przekonaniowego.

              Spostrzeżenie stanowi proces myślowy, zależny od repertuaru pojęć wyuczonych i uwarunkowanych poziomem rozwoju intelektualnego. Tak więc to pierwsze nastawienie jest względnie trwała skłonność do odbierania wrażeń związanych ze spostrzeganiem, na określonym poziomie spostrzegawczości- obiektów i zdarzeń odznaczających się określoną katektycznością. Określony poziom spostrzegawczości pomaga rozwiązywać problemy i odpowiednio zachować się w sytuacjach wymagających spostrzeżenia tego, co istotne a niełatwe do wykrycia znaczenia. Natomiast drugie nastawienie jest odmienne. Pojęcie jest tym trwalsze, bardziej motywujące, im mocniej jest związane z odpowiednimi przekonaniami. Przekonaniami nazwiemy swoistą odmianę sądów. Ilekroć mamy do czynienia ze zjawiskiem przekonań to mamy tez do czynienia ze zjawiskiem sądów. Sady tym bardziej mają charakter przekonań, im bardziej motywują określone czynności i skłaniają do określonych ustosunkowań. Przekonanie istnieje zaś tylko wtedy kiedy danemu sądowi towarzyszy przeświadczenie o jego prawdziwości. Mówiąc o przekonaniach należy wyróżniać racjonalne i irracjonalne. Analizując przekonania często występujące wśród młodzieży wykolejonej społecznie, spotykamy tak wiele nieuzasadnionych, przedwczesnych uogólnień opisowych i oceniających, a także przekonań wynikających z pragnienia, by od razu posiadać całą wiedzę. Tak więc większość przekonań wśród tej młodzieży, czy też w kręgach podkulturowych to przekonania oceniające i irracjonalne. Jeśli chodzi o przekonania oceniające mogą to być postawy utylitarne, bądź przekonania na temat ocen właściwych. W pierwszym wypadku chodzi o wypowiedzi orzekające, że coś jest dobre do czegoś. W drugim wypadku dodatek „do czegoś” poczytywały jest za zbędny.

              Tak więc podstawowymi składnikami postawy są nastawienia przekonaniowe i nastawienia popędowe.

INTEGRACJA POSTAW

              Wskaźnikiem integracji postaw jest zbiór wartości, które uznaje się w codziennych ustosunkowaniach za najważniejsze, i które – w przypadkach kolizji miedzy wartościami- wybiera się jako najważniejsze. O postawach zintegrowanych optymalnie mówimy wtedy, gdy każdy składnik postawy, o ile jest zaktywizowany, oddziałuje pobudzająco lub hamująco na każdy inny składnik każdej innej postawy. Równocześnie jest tak kiedy każdorazowym rezultatem takiego całościowego oddziaływania są czynności odznaczające się ustosunkowaniem podobnym ze względu na cechy uznawane za najważniejsze. Im bardziej są postawy zintegrowane, tym są one trwalsze, mniej między sobą kolizyjne i mające większy i ujednolicający wpływ na ujednolicenie własnego postępowania i kontrolowania go, tak więc charakter człowieka zależy od stopnia i zakresu jego wewnętrznej integracji. Integracja  postaw to produkt indywidualnego rozwoju i rezultat oddziaływań społecznych. Człowiek integruje napływające informacje, dzięki czemu każda z nich zostaje umieszczona w odrąbie jednolitej „mapy” obejmującej obraz świata i własnej osoby. Poza tym integruje różne kierunki aktywności w „ nurt” jednej realizacji.

              Mówiąc o integracji postaw u osób wykolejonych społecznie należy wyróżnić jej odmiany.

Odmiany integracji postaw

          Integracja asocjalna                                                               Integracja dysocjalna

  (skrajna dominacja asymilacji)                                            (skrajna dominacja akomodacji)

integracja ekspansyjna              restrykcyjna                                   ekspansyjna       restrykcyjna

              czyli                                 czyli                                              czyli                                  czyli

nihilistyczno-agresywna   nihilistyczno-wycofująca     dogmatyczno-ekspansyjna       dogmatyczno-

                                                                                                                                          restrykcyjny

              NIHILISTYCZNO-AGRESYWNA INTEGRACJA POSTAW

·         brak zaufania do ludzi spoza kręgu przestępczego

·         nie przejawianie kompleksu niższości

·         kompleksu winy

·         są zadufani w sobie

·         nie porównują się z innymi

·         osoby skrajnie egocentryczne i egoistyczne

·         nie przejawiają żadnych tendencji do identyfikowania się z jednostkami lub grupami

·         nie odczuwają żadnej potrzeby wzajemnej emocjonalnej zależności

·         ubóstwo w sferze zinternalizowanych treści kulturowych- ubóstwo wiedzy światopoglądowej

·         nienawiść do ludzi

·         niski poziom lęku

·         za wszelką cenę próbują zaspokoić własne potrzeby przybierające formę motywacji skrajnie egoistycznej.

NIHILISTYCZNO-WYCOFUJACA INTEGRACJA POSTAW

·         dotyczy się przede wszystkim osób alkoholizujących się i narkotyzujących się

·         narkotyzowanie podzielone na 5 rodzajów konsumpcji

·         środek odurzający to sposób na zmęczenie, zniechęcenie, rozdrażnienie-to konsumpcja neurasteniczna

·         konsumpcja kontaktywna- polega na zmniejszeniu dystansu wobec innych ludzi, przełamania poczucia izolacji i osamotnienia

·         konsumpcja dionizyjska- chęć uzyskania stanu zamroczenia, oderwania się od codzienności, ekstaza

·         konsumpcja heroiczna zapewnia poczucie mocy i poczucie gotowości do dokonania wielkich czynów

·         konsumpcja samobójcza wynika z pragnienia zapomnienia o tym , co boli, wiąże się ona z autoagresją, często z niską samooceną i pragnieniem samozniszczenia

·         negacja powszechna uznawanych autorytetów

·         nieliczenie się z normami społecznymi

·         akceptowanie tylko ubogich, które obowiązują w kręgach zabawowych

·         brak ochoty do pracy i nauki, wysiłku umysłowego i fizycznego

·         często łamią reguły szkolne i szkolne obyczaje

·         nienależną do żadnej organizacji młodzieżowej ani do grupy nieformalnej, która zrealizuje jakieś zadania społeczne

·         osoby takie szukają często przeżyć

·         czując się izolowani, skłoni są należeć do grup społecznych, ale tylko takich które zapewniają im oparcie i aprobują ich sposób bycia

·         są to osoby odznaczające się egoizmem egocentrycznym

·         niezdolne do bardziej długofalowych działań, do osiągnięcia  celów odległych, wymagających samokontroli i rezygnowania z pragnień przeciwstawnych długofalowym zadaniom życia

·         żyją chwilą teraźniejszą, przejawiają niechęć do myślenia o przyszłości i do działania dla realizacji odległych zamierzeń

·         obraz własnej osoby jest u nich dość niejasny i słabo ukształtowany, co wiąże się z niskim poziomem autorefleksji.

DOGMATYCZNO-DYSOCJALNA INTEGRACJA POSTAW

·         im silniej człowiek doznaje poczucia zagrożenia, tym bardziej jest skłonny do akceptowania wszystkiego, co pochodzi od pozytywnych autorytetów , a do odrzucenia wszystkiego, co pochodzi od określonych negatywnych autorytetów

...