BHP a zatrudnienie niepracownicze (2).pdf

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 2/2008

dr BARBARA KRZYŚKÓW

Centralny Instytut Ochrony Pracy

– Pañstwowy Instytut Badawczy

Zatrudnienie niepracownicze

typu administracyjnoprawnego, ustrojowego,

osób pracujących na własny rachunek

i w ramach wolontariatu

w aspekcie bezpieczeństwa i higieny pracy (2)

W artykule omówiono przepisy w zakre-

sie bezpieczeñstwa i higieny pracy osób

pracuj¹cych w zatrudnieniu niepracow-

niczym typu administracyjnoprawnego

i ustrojowego oraz osób wykonuj¹cych

pracê w ramach prowadzenia na w³a-

sny rachunek dzia³alności gospodarczej

i w ramach wolontariatu.

Wstêp

W czêści pierwszej publikacji nt. zatrudnie-

niu niepracowniczego 1 zosta³y omówione naj-

wa¿niejsze aspekty bezpieczeñstwa i higieny

pracy osób wykonuj¹cych pracê w zatrudnieniu

niepracowniczym typu cywilnoprawnego

w świetle literatury przedmiotu i obowi¹zuj¹-

cych przepisów prawa.

W tym artykule zostan¹ omówione przepisy

dotycz¹ce osób pozostaj¹cych w zatrudnieniu

typu administracyjnoprawnego i ustrojowego

oraz osób wykonuj¹cych pracê w ramach

prowadzenia na w³asny rachunek dzia³alności

gospodarczej i w ramach wolontariatu.

znaleźæ uregulowania w zakresie bezpieczeñ-

stwa i higieny pracy bardzo szczegó³owe, za-

wieraj¹ce dok³adne procedury postêpowania,

gwarantuj¹ce wykonanie zadañ w sposób

chroni¹cy podmiot świadcz¹cy pracê (do takich

uregulowañ nale¿¹ przepisy bezpieczeñstwa

i higieny pracy w stra¿y po¿arnej), a tak¿e

bardziej ogólne, ale reguluj¹ce te zagadnienia

w sposób wystarczaj¹cy do zagwarantowania

ochrony zdrowia i ¿ycia funkcjonariuszy (na

przyk³ad przepisy dotycz¹ce bezpieczeñstwa

i higieny s³u¿by funkcjonariuszy Agencji Wy-

wiadu i Agencji Bezpieczeñstwa Wewnêtrzne-

go). W uregulowaniach tych s¹ tak¿e bardzo

zdawkowe i lakoniczne przepisy ustalaj¹ce

jedynie obowi¹zki funkcjonariuszy bez wska-

zania, kto odpowiada za ich realizacjê i nadzór

(dotyczy to szczególnie przepisów reguluj¹-

cych sprawy bezpieczeñstwa i higieny s³u¿by

w Agencji Wywiadu Wojskowego, Agencji

Kontrwywiadu Wojskowego czy te¿ w Central-

nym Biurze Antykorupcyjnym). Wreszcie, czêśæ

podmiotów świadcz¹cych pracê w zatrudnie-

niu niepracowniczym typu administracyjno-

prawnego, np. celnicy, czy s³u¿ba wiêzienna,

w ogóle nie jest objêta przepisami w zakresie

bezpieczeñstwa i higieny pracy lub przepisy te

s¹ ujête w nieodpowiednich aktach (policja).

Jak ju¿ wspomniano, to znaczne zró¿nicowanie

ochrony w ramach jednego typu zatrudnienia

niepracowniczego nie jest uzasadnione rodza-

jem pe³nionej s³u¿by.

Employment based of occupational

health and safety protection in

uniformed services and in state con-

stitution-related employment (poli-

ticians) as well as in self-employed

and voluntary workers (2)

This article is the second part of an ar-

ticle on occupational health and safety

aspects with regard to workers with

agreements other than employment

contracts. The article discusses the

scope of occupational health and safety

protection in uniformed services and in

state constitution-related employment

(politicians) as well as in self-employed

and voluntary workers.

Zatrudnienie typu

administracyjnoprawnego

Niepracownicze zatrudnienie typu admini-

stracyjnoprawnego, mimo ¿e ma szereg cech

wspólnych z zatrudnieniem pracowniczym

nawi¹zywanym na podstawie mianowania,

ró¿ni siê od zatrudnienia pracownika w ramach

stosunku pracy. Odmiennośæ uregulowañ

wynika przede wszystkim ze specyfiki s³u¿by

wykonywanej w ramach tego stosunku.

Na podstawie przeprowadzonej analizy

stosunków prawnych ³¹cz¹cych strony nale¿y

stwierdziæ, ¿e uregulowania z zakresu bez-

pieczeñstwa i higieny pracy s¹ niejednolite.

W uregulowaniach dotycz¹cych zatrudnieniu

typu administracyjnoprawnego istniej¹ du¿e

ró¿nice, dla których brak jest uzasadnienia

wynikaj¹cego ze specyfiki s³u¿by. W tego typu

stosunkach niepracowniczych mo¿na bowiem

Zatrudnienie typu ustrojowego

W pojêciu niepracowniczego zatrudnie-

nia mieści siê te¿ pe³nienie funkcji pos³a lub

senatora. Pos³owie i senatorowie dzia³aj¹

na podstawie ustawy z dnia 9 maja 1996 r.

1 B. Krzyśków Zatrudnienie niepracownicze typu cy-

wilnoprawnego w aspekcie bezpieczeñstwa i higieny

pracy. „ Bezpieczeñstwo Pracy” 1(436)2008

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 2/2008

o wykonywaniu mandatu pos³a i senatora 2 .

Z tytu³u pe³nienia funkcji pos³a lub senatora

przys³uguje uposa¿enie. W zale¿ności od tego

czy pose³ lub senator korzysta na czas pe³nie-

nia funkcji z urlopu bezp³atnego, czy te¿ dalej

wykonuje pracê zarobkow¹ lub otrzymuje

dochody z innego źród³a (prowadzenie dzia-

³alności gospodarczej, pobieranie emerytury

lub renty), uposa¿enie nie przys³uguje lub

przys³uguje w czêści. Uposa¿enie to, jak te¿

przys³uguj¹ce pos³om i senatorom dodatki,

traktowane s¹ jak wynagrodzenie za pracê

(art. 27 ustawy). Równie¿ czas pobierania

uposa¿enia jest traktowany jak okres za-

trudnienia. Dotyczy to szczególnie zaliczania

okresu pe³nienia mandatu do sta¿u pracy,

od którego zale¿¹ wszelkie uprawnienia

pracownicze, a tak¿e uprawnienia szczególne

uzale¿nione od zatrudnienia w określonym

zawodzie, bran¿y lub zak³adzie pracy, jak te¿

pobierania sk³adek na ubezpieczenie spo³ecz-

ne. Takie ujêcie zbli¿a pe³nienie mandatu pos³a

i senatora do zatrudnienia w ramach stosunku

pracy, jednak¿e takim zatrudnieniem nie jest.

Pose³ lub senator, który pozostawa³ w stosun-

ku pracy, z chwil¹ wybrania go na tê funkcjê

otrzymuje urlop bezp³atny na czas pe³nienia

mandatu oraz w okresie trzech miesiêcy

po jego wygaśniêciu. Je¿eli umowa z praco-

dawc¹ zawarta by³a na czas określony, który

up³ywa³by w trakcie pe³nienia mandatu, prze-

d³u¿a siê j¹ do trzech miesiêcy po zakoñczeniu

tego urlopu. Po zakoñczeniu pe³nienia man-

datu pracodawca ma obowi¹zek zatrudniæ

ponownie pos³a lub senatora na tym samym

lub równorzêdnym pod wzglêdem p³acowym

stanowisku pracy, z wynagrodzeniem, jakie

otrzymywa³by, gdyby nie skorzysta³ z urlopu

bezp³atnego. Ustawa gwarantuje równie¿ tym

podmiotom trwa³ośæ stosunku pracy sprzed

wyboru na funkcjê pos³a lub senatora, wpro-

wadzaj¹c zakaz rozwi¹zywania stosunku pra-

cy (z wyj¹tkiem stosunku pracy nawi¹zanego

na podstawie wyboru) oraz zmian warunków

pracy lub p³acy w trakcie pe³nienia funkcji

pos³a lub senatora, jak te¿ w okresie dwóch

lat po wygaśniêciu mandatu.

Mimo bardzo szerokiej ochrony pos³a lub

senatora w zakresie uprawnieñ pracowni-

czych, ustawa w zasadzie nie reguluje spraw

zwi¹zanych z warunkami bezpieczeñstwa

i higieny w trakcie pe³nienia mandatu. Brak

jest przepisów nakazuj¹cych expressis verbis

zagwarantowanie bezpiecznych i higienicznych

warunków pe³nienia funkcji pos³a lub senatora.

Wywodzenie zaś takiego obowi¹zku z przepi-

sów ustawy, zw³aszcza przepisu art. 28, który

nakazuje traktowanie okresu pobierania upo-

sa¿enia, jak okresu zatrudnienia, jest zbyt dale-

ko id¹ce. Z treści tego artyku³u wynika bowiem,

¿e chodzi tu przede wszystkim o uprawnienia

zwi¹zane z zaliczaniem sta¿u pracy.

Mimo braku takich przepisów nale¿y pod-

kreśliæ, ¿e pose³ i senator w trakcie pe³nienia

swoich funkcji s¹ podmiotami objêtymi ustaw¹

z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu

spo³ecznym z tytu³u wypadków przy pracy

i chorób zawodowych 3 , zwanej w dalszej czê-

ści tego artyku³u ustaw¹ wypadkow¹. W tym

przypadku istniej¹ jednak istotne ró¿nice

co do zakresu dzia³ania tej ustawy w stosunku

do pos³ów i senatorów, a przepisami powo³a-

nej wy¿ej ustawy o wykonywaniu mandatu

pos³a i senatora. Zgodnie bowiem z art.

3 ust. 3 pkt 3 ustawy wypadkowej, za wy-

padek przy pracy uwa¿a siê równie¿ nag³e

zdarzenie wywo³ane przyczyn¹ zewnêtrzn¹

powoduj¹ce uraz lub śmieræ, które nast¹pi³o

w okresie ubezpieczenia wypadkowego pod-

czas pe³nienia mandatu pos³a lub senatora,

pobieraj¹cego uposa¿enie. Tymczasem wspo-

mniana ustawa o wykonywaniu mandatu pos³a

i senatora w art. 28 ust. 2 przyznaje pos³owi

lub senatorowi, który uleg³ wypadkowi przy

wykonywaniu mandatu, świadczenia na za-

sadach i w wysokości określonych w ustawie

wypadkowej. Brak zastrze¿enia w tych ostat-

nich przepisach, ¿e świadczenia przys³uguj¹

jedynie pos³om pobieraj¹cym uposa¿enie

wskazywa³by, i¿ świadczenia przys³uguj¹

wszystkim pos³om i senatorom, którzy ulegli

wypadkowi. Potwierdza to § 2a tego przepi-

su, który wskazuje, ¿e świadczenia dla pos³a

lub senatora nie pobieraj¹cego uposa¿enia

s¹ finansowane z bud¿etu pañstwa. Tak wiêc

w zale¿ności od tego, czy pose³ lub senator

pobiera uposa¿enie, czy te¿ nie, p³atnikiem

świadczeñ bêdzie albo Zak³ad Ubezpieczeñ

Spo³ecznych, albo bud¿et pañstwa. Zatem,

mimo ¿e wed³ug ustawy wypadkowej podmio-

tem objêtym ubezpieczeniem bêd¹ tylko pose³

i senator pobieraj¹cy uposa¿enie, to przepisy

tej ustawy bêdzie siê stosowaæ równie¿ do po-

s³ów i senatorów, którzy takiego uposa¿enia

nie pobieraj¹. Je¿eli chodzi o postêpowanie

w razie zaistnienia wypadku przy pe³nieniu

mandatu pos³a lub senatora, zasady tego

postêpowania zosta³y określone w rozporz¹-

dzeniu ministra pracy i polityki spo³ecznej z dnia

5 lutego 2002 r. w sprawie wzoru dokumentu

potwierdzaj¹cego okres i wysokośæ pobiera-

nego przez pos³ów lub senatorów uposa¿enia,

dodatków do tego uposa¿enia i sk³adek od tych

świadczeñ, sk³adu zespo³u powypadkowego

badaj¹cego okoliczności i przyczyny wypadku

przy sprawowaniu mandatu pos³a lub senatora

oraz zakresu zadañ Kancelarii Sejmu i Kancelarii

Senatu w stosunku do pos³ów i senatorów

poszkodowanych w takim wypadku 4 . Zgod-

nie z tym przepisem, a tak¿e stosuj¹c art. 5

ust.1 pkt 3 ustawy wypadkowej, ustalenia

okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy

w stosunku do pos³ów i senatorów dokonuj¹

w karcie wypadku odpowiednio – Kancelaria

Sejmu lub Kancelaria Senatu. Do zakresu

zadañ tych Kancelarii stosuje siê odpowiednio

przepisy reguluj¹ce zasady i tryb postêpowania

przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wypad-

ków przy pracy. W sk³ad zespo³u ustalaj¹cego

okoliczności i przyczyny wypadków przy

sprawowaniu mandatu pos³a albo senatora

wchodzi specjalista pe³ni¹cy zadania s³u¿by

bezpieczeñstwa i higieny pracy w Kancelarii

Sejmu lub Senatu oraz przedstawiciel pracow-

ników tych Kancelarii przeszkolony w zakresie

bezpieczeñstwa i higieny pracy. Przytoczone

zasady ochrony s¹ analogiczne w stosunku

do europos³ów.

Osoby prowadz¹ce dzia³alnośæ

gospodarcz¹ na w³asny rachunek

Pojêcie osoby prowadz¹cej dzia³alnośæ go-

spodarcz¹ na w³asny rachunek nie jest prawnie

zdefiniowane, a w stosunku do podmiotu

objêtego tym określeniem w poszczególnych

ustawach stosowane s¹ ró¿ne nazwy i ró¿ne

definicje.

W ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swo-

bodzie dzia³alności gospodarczej 5 osoba

taka określona zosta³a jako przedsiêbiorca.

Zgodnie z art. 4 ust.1 przedsiêbiorc¹ jest osoba

fizyczna, osoba prawna i jednostka orga-

nizacyjna niebêd¹ca osob¹ prawn¹, której

odrêbna ustawa przyznaje zdolnośæ prawn¹

– wykonuj¹ca we w³asnym zakresie dzia-

³alnośæ gospodarcz¹. Natomiast w ustawie

o podatku dochodowym od osób fizycznych

s¹ to podmioty prowadz¹ce dzia³alnośæ

gospodarcz¹ lub pozarolnicz¹ dzia³alnośæ

gospodarcz¹ z wy³¹czeniem osób prowadz¹-

cych pozarolnicz¹ dzia³alnośæ, je¿eli spe³niaj¹

³¹cznie nastêpuj¹ce warunki:

– odpowiedzialnośæ wobec osób trzecich

za rezultat i wykonanie czynności, z wy³¹cze-

niem odpowiedzialności za pope³nienie czynów

niedozwolonych, ponosi zlecaj¹cy wykonanie

czynności

– s¹ one wykonywane pod kierownictwem

oraz w miejscu i czasie wyznaczonych przez

zlecaj¹cego te czynności

– wykonuj¹cy te czynności nie ponosi ryzy-

ka gospodarczego zwi¹zanego z prowadzon¹

dzia³alności¹.

Wy³¹czenia te zosta³y wprowadzone nowe-

lizacj¹ ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. 6 i mia³y

na celu przede wszystkim przeciwdzia³anie

ograniczeniu zatrudniania pracowniczego oraz

zmuszaniu tych pracowników do prowadzenia

pozarolniczej dzia³alności gospodarczej, gdy

2 T.jedn. DzU z 2003 r. nr 221, poz. 2199 ze zm.

3 DzU nr 199, poz. 1673 ze zm.

4 DzU nr 115, poz. 144

5 DzU nr 173, poz. 1807 ze zm.

6 DzU nr 217, poz. 1588

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 2/2008

tymczasem osoba prowadz¹ca tê dzia³alnośæ

de facto nadal wykonuje pracê typow¹ dla za-

trudnienia pracowniczego. Wprawdzie przepisy

te wprowadzone zosta³y tylko na potrzeby

świadczenia przez określone podmioty dani-

ny publicznej (podatku od osób fizycznych),

to jednak wprowadzaj¹ one kolejne ró¿nice

w określaniu przez ró¿ne przepisy prawa tego

samego procesu gospodarczego.

Z kolei w ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r.

o s³u¿bie medycyny pracy ustawodawca u¿y³

określenia „osoby prowadz¹ce dzia³alnośæ

gospodarcz¹ na w³asny rachunek”, przy czym

ustawa nie definiuje, co nale¿y pod tym po-

jêciem rozumieæ. Jeszcze inaczej podmioty te

zosta³y określone w ustawie z dnia 13 paździer-

nika 1998 r. o systemie ubezpieczeñ spo³ecz-

nych 7 , gdzie podmiotem podlegaj¹cym ubez-

pieczeniu jest osoba prowadz¹ca pozarolnicz¹

dzia³alnośæ gospodarcz¹. Natomiast w samym

Kodeksie pracy, w art. 304 3 K.p. mówi siê

o „osobach fizycznych prowadz¹cych na w³a-

sny rachunek dzia³alnośæ gospodarcz¹”.

Taka ró¿norodnośæ definicji i u¿ywanie

ró¿nych pojêæ określaj¹cych podmioty po-

tocznie zwane „samozatrudnionymi” powo-

duje, ¿e mówi¹c o ochronie ich zdrowia i ¿ycia

dok³adnie nie wiadomo do jakiej definicji siê

odwo³ywaæ. Czy bêd¹ to te podmioty, które

określone zosta³y w ustawie o swobodzie dzia-

³alności gospodarczej, czy te¿ podmioty powin-

ny byæ ograniczone, na wzór definicji zawartej

w ustawie o podatku od osób fizycznych.

Poszukiwanie uniwersalnej definicji na po-

trzeby analizy przepisów prawnych z zakresu

bezpieczeñstwa i zdrowia osób samozatrud-

nionych jest konieczne z uwagi na wprowa-

dzenie istotnych zmian do Kodeksu pracy przez

ustawê z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Pañstwowej

Inspekcji Pracy 8 . W dotychczasowych przepi-

sach praktycznie nie istnia³ bowiem na³o¿ony

na pracodawcê obowi¹zek zapewnienia

ochrony ¿ycia i zdrowia tym podmiotom.

Równie¿ „samozatrudniony” nie mia³ na³o¿o-

nego przepisami obowi¹zku ochrony swojego

zdrowia i ¿ycia. Trudno bowiem na gruncie

obowi¹zuj¹cego prawa byæ zobowi¹zanym

wobec samego siebie. A taka sytuacja mia³aby

miejsce, gdyby na³o¿yæ na samozatrudnionych

obowi¹zki przestrzegania przepisów i zasad

bezpieczeñstwa i higieny pracy, w stosunku

do nich samych, w trakcie wykonywania przez

nich dzia³alności.

Podmiotem, który na podstawie obo-

wi¹zuj¹cych przepisów móg³ dotychczas

egzekwowaæ przestrzeganie przepisów bhp

w stosunku do „samozatrudnionych” jest

Zak³ad Ubezpieczeñ Spo³ecznych. Zgodnie

z ustaw¹ z dnia 30 października 2002 r. o ubez-

pieczeniu spo³ecznym z tytu³u wypadków przy

pracy i chorób zawodowych, ubezpieczeniu

takiemu podlega równie¿ podmiot prowa-

dz¹cy dzia³alnośæ pozarolnicz¹. W przypadku

zaistnienia wypadku przy prowadzeniu takiej

dzia³alności w stosunku do tych podmiotów

okoliczności i przyczyny wypadków ustala

Zak³ad Ubezpieczeñ Spo³ecznych w karcie

wypadku. Zgodnie z rozporz¹dzeniem ministra

pracy i polityki spo³ecznej z dnia 19 grudnia

2002 r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia

powsta³ego w okresie ubezpieczenia wypad-

kowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji

prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku

i terminu jej sporz¹dzenia 9 , Zak³ad ma obowi¹-

zek w trakcie ustalania okoliczności i przyczyn

wypadku zbadaæ warunki wykonywania pracy

i inne okoliczności, które mog³y mieæ wp³yw

na powstanie wypadku. Ustalenie takie mo¿e

stanowiæ, w przypadku naruszenia przepisów

bezpieczeñstwa i higieny pracy, podstawê

do pozbawienia ubezpieczonego świadczeñ

przewidzianych w ustawie wypadkowej.

Zgodnie bowiem z art. 21 ust. 1 tej ustawy,

świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego

nie przys³uguj¹ ubezpieczonemu, gdy wy³¹cz-

n¹ przyczyn¹ wypadku osoby prowadz¹cej

dzia³alnośæ pozarolnicz¹ by³o udowodnione

naruszenie przez ubezpieczonego przepisów

dotycz¹cych ochrony ¿ycia lub zdrowia, spo-

wodowane przez niego umyślnie lub wskutek

ra¿¹cego niedbalstwa.

Sytuacja ta uleg³a zmianie z chwil¹ wpro-

wadzenia ustaw¹ o Pañstwowej Inspekcji Pracy

zmian do przepisu art. 304 Kodeksu pracy.

Zmiany te maj¹ na celu zagwarantowanie

ochrony zdrowia i ¿ycia osób wykonuj¹cych

pracê w ramach dzia³alności gospodarczej

prowadzonej na w³asny rachunek. W stosunku

do tych podmiotów pracodawca jest obowi¹-

zany zapewniæ bezpieczne i higieniczne wa-

runki pracy, o których mowa w art. 207 § 1 K.p.

(podstawowe obowi¹zki pracodawcy), o ile

wykonuj¹ oni pracê w zak³adzie pracy lub miej-

scu wyznaczonym przez pracodawcê. Obowi¹-

zek taki spoczywa nie tylko na pracodawcy,

ale na³o¿ony jest równie¿ na przedsiêbiorcê

niebêd¹cego pracodawc¹, o ile organizuje on

pracê wykonywan¹ przez osoby prowadz¹ce

dzia³alnośæ gospodarcz¹ na w³asny rachunek.

We wprowadzonych zmianach przepi-

sów do Kodeksu pracy rozszerzony zosta³

równie¿ kr¹g podmiotów zobowi¹zanych

do przestrzegania przepisów zawartych w art.

211 K.p. (podstawowe obowi¹zki pracownika),

w zakresie określonym przez pracodawcê lub

inny podmiot organizuj¹cy pracê. Realizacja

tych obowi¹zków ci¹¿y na osobach fizycz-

nych wykonuj¹cych pracê na innej podstawie

ni¿ stosunek pracy, a tak¿e na osobach pro-

wadz¹cych na w³asny rachunek dzia³alnośæ

gospodarcz¹, w zak³adzie pracy lub w miejscu

wyznaczonym przez pracodawcê lub inny

podmiot organizuj¹cy pracê.

Przyjête w proponowanej nowelizacji

Kodeksu pracy rozwi¹zania gwarantuj¹ce

ochronê zdrowia i ¿ycia osób świadcz¹cych

pracê na innej podstawie ni¿ stosunek pracy

(bez wzglêdu na to, jaki status ma podmiot

daj¹cy pracê, jest czy nie pracodawc¹) oraz

osób prowadz¹cych dzia³alnośæ gospodarcz¹

na w³asny rachunek, z jednej strony, nie obej-

mie wszystkich podmiotów wykonuj¹cych tak¹

pracê (dotyczy jedynie podmiotów świadcz¹-

cych pracê na terenie zak³adu lub w miejscu

wskazanym przez pracodawcê lub podmiot

organizuj¹cy pracê), z drugiej zaś strony, tak

ogólne ujêcie, a szczególnie określenie „miejsce

wskazane przez osobê organizuj¹c¹ pracê”,

prowadzi do bardzo szerokiej interpretacji.

Dodatkowo, brak jednolitej definicji „samo-

zatrudnionych” powoduje, ¿e nie jest mo¿liwe

ustalenie, jakie podmioty objête s¹ pojêciem

„osoba prowadz¹ca na w³asny rachunek

dzia³alnośæ gospodarcz¹”, co mo¿e stwarzaæ

trudności w realizacji tego przepisu.

Wolontariat

Zasady wykonywania wolontariatu zo-

sta³y określone w ustawie z dnia 24 kwietnia

2003 r. o dzia³alności po¿ytku publicznego

i o wolontariacie 10 . Zgodnie z definicj¹ zawar-

t¹ w cytowanej ustawie, wolontariuszem

jest osoba fizyczna, która ochotniczo i bez

wynagrodzenia wykonuje świadczenia,

odpowiadaj¹ce świadczeniu pracy na rzecz

organizacji pozarz¹dowych oraz podmio-

tów dzia³aj¹cych w zakresie dzia³alności

po¿ytku publicznego ; organów administracji

publicznej, z wy³¹czeniem prowadzonej przez

nie dzia³alności gospodarczej; jednostek

organizacyjnych podleg³ych organom admini-

stracji publicznej lub nadzorowanych przez te

organy, z wy³¹czeniem prowadzonej przez te

jednostki dzia³alności gospodarczej. Wolonta-

riusz powinien posiadaæ kwalifikacje i spe³niaæ

wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu

wykonywanych świadczeñ. Podmiot, na rzecz

którego wolontariusz świadczy pracê, nazwa-

ny zosta³ korzystaj¹cym. Na korzystaj¹cego

ustawa nak³ada określone zadania zmierzaj¹ce

do zapewnienia bezpieczeñstwa i ochrony

zdrowia. Przede wszystkim korzystaj¹cy ma

7 T.jedn. DzU z 2007 r. nr 11, poz.74

8 DzU nr 89, poz. 589

9 DzU nr 236, poz. 1992

10 DzU nr 96, poz. 873 ze zm.

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 2/2008

obowi¹zek informowaæ wolontariusza o ry-

zyku dla zdrowia i bezpieczeñstwa zwi¹zanym

z wykonywanymi świadczeniami oraz o zasa-

dach ochrony przed zagro¿eniami, zapewniæ

wolontariuszowi, na zasadach określonych

dla pracowników, bezpieczne i higieniczne

warunki wykonywania przez niego świadczeñ,

w tym – w zale¿ności od rodzaju świadczeñ

i zagro¿eñ zwi¹zanych z ich wykonywaniem

– odpowiednie środki ochrony indywidualnej.

O przys³uguj¹cych wolontariuszowi prawach

i ci¹¿¹cych obowi¹zkach korzystaj¹cy ma

obowi¹zek go poinformowaæ, jak te¿ zapewniæ

dostêpnośæ tych informacji. Koszty zapew-

nienia bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia

stanowi¹ koszty prowadzenia dzia³alności

statutowej organizacji pozarz¹dowych oraz

po¿ytku publicznego, a w przypadku, gdy ko-

rzystaj¹cym jest organ administracji publicznej

lub jednostka organizacyjna podleg³a organom

administracji publicznej lub przez ni¹ nadzoro-

wana – ten organ lub jednostka.

Mimo ¿e bezpieczeñstwo i ochrona zdrowia

wolontariusza jest zagwarantowana ustawo-

wo i gwarancja ta wydaje siê wystarczaj¹ca,

to nale¿y podkreśliæ, ¿e Pañstwowa Inspekcja

Pracy nie ma w zakresie swoich zadañ nadzo-

ru nad bezpieczeñstwem i ochron¹ zdrowia

wolontariuszy podczas wykonywania przez

nich świadczeñ. Tak wiêc, je¿eli korzystaj¹cy

nie wywi¹zuje siê z obowi¹zków na³o¿onych

na niego w ustawie, to wolontariusz mo¿e

je jedynie egzekwowaæ na drodze s¹dowej.

Wolontariusz podlega zaopatrzeniu z tytu³u

wypadku powsta³ego podczas wykonywania

świadczeñ wolontariusza. Podstaw¹ prawn¹

przyznania świadczeñ jest art. 2 ust.1 pkt

12 ustawy z dnia 30 października 2002 r.

o zaopatrzeniu z tytu³u wypadków lub chorób

zawodowych powsta³ych w szczególnych oko-

licznościach 11 . Zgodnie z tym przepisem, za wy-

padek uzasadniaj¹cy przyznanie świadczeñ

uwa¿a siê nag³e zdarzenie wywo³ane przyczy-

n¹ zewnêtrzn¹, powoduj¹ce uraz albo śmieræ,

które nast¹pi³o przy wykonywaniu świadczeñ

przez wolontariusza. Wolontariusz ubiegaj¹cy

siê o świadczenie z tytu³u wypadku powsta³ego

przy wykonywaniu świadczeñ obowi¹zany

jest do³¹czyæ do wniosku dokumentacjê

wypadku. Zak³ad Ubezpieczeñ Spo³ecznych,

do którego kierowana jest dokumentacja, do-

konuje oceny okoliczności i przyczyn wypadku

oraz wydaje decyzjê w sprawie świadczeñ

przewidzianych w ustawie. Świadczenia, w tym

przypadku finansowane s¹ z bud¿etu pañstwa.

Oznacza to, ¿e podmiot korzystaj¹cy ze świad-

czeñ wolontariusza nie ma obowi¹zku zg³aszaæ

go do ubezpieczenia, ani nie jest p³atnikiem

sk³adki. Jednak¿e, je¿eli świadczenia wykony-

wane s¹ przez okres nie d³u¿szy ni¿ 30 dni,

korzystaj¹cy zobowi¹zany jest zapewniæ wo-

lontariuszowi ubezpieczenie od nastêpstw

nieszczêśliwych wypadków (art. 46 ustawy

o dzia³alności po¿ytku publicznego i wolon-

tariacie).

Innym problemem, jaki nasuwa siê przy

analizie ochrony podmiotów świadcz¹cych

pracê na innej podstawie ni¿ stosunek pracy,

jest u¿ywanie w Kodeksie pracy określeñ, które

nie s¹ w nim zdefiniowane, zaś w innych usta-

wach – w zale¿ności od potrzeb – maj¹ ró¿ne,

dośæ istotnie ró¿ni¹ce siê znaczenia. Dotyczy

to przede wszystkim osób prowadz¹cych

dzia³alnośæ gospodarcz¹ na w³asny rachunek.

U¿ywanie takiego terminu w Kodeksie pracy,

przy jednoczesnych istotnych ró¿nicach

w jego definicji zawartych w innych ustawach,

maj¹cych znaczenie dla określenia krêgu

podmiotów objêtych t¹ definicj¹, prowadzi

do braku pewności odnośnie do zakresu pod-

miotowego. Innym przyk³adem mo¿e byæ te¿

u¿yte w Kodeksie pracy sformu³owanie „prace

spo³ecznie u¿yteczne”. Maj¹c na wzglêdzie do-

k³adn¹ definicjê takich prac zawart¹ w ustawie

o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku

pracy, nie jest jasne, czy interpretuj¹c okre-

ślenie prac spo³ecznie u¿ytecznych, o których

mowa w Kodeksie pracy, nale¿y posi³kowaæ siê

definicj¹ zawart¹ w ustawie o promocji zatrud-

nienia, która zosta³a uchwalona później, czy te¿

pos³ugiwaæ siê tym pojêciem w rozumieniu po-

tocznym (ka¿da praca na rzecz spo³eczeñstwa

i dla po¿ytku spo³ecznego, w tym np. prace

spo³eczne). Ma to istotne znaczenie, bowiem

w drugim przypadku za prace takie mog¹ byæ

równie¿ uznane prace wykonywane w ramach

wolontariatu.

Reasumuj¹c, dokonana analiza pozwala

na stwierdzenie, ¿e coraz wiêcej podmiotów

objêtych jest przepisami w dziedzinie bez-

pieczeñstwa i higieny pracy. Na szczególn¹

uwagê zas³uguje, wprawdzie jeszcze niedo-

skona³e, ale ustanawianie przepisów z zakresu

bhp równie¿ w odniesieniu do tych form

zatrudnienia, gdzie ze wzglêdu na charakter

świadczonej pracy (s³u¿by) ich realizacja

jest istotnie ograniczona (chodzi o stosunki

niepracownicze typu administracyjnoprawne-

go). Pozwala to stronie polskiej na wykazanie

realizacji art. 2 ust. 2 dyrektywy 89/391/EWG,

tzw. ramowej. Niemniej nale¿y zauwa¿yæ,

¿e o ile ochrona zdrowia i ¿ycia osób pracu-

j¹cych w warunkach zatrudnienia pracowni-

czego jest kompleksowa i wyczerpuj¹ca, o tyle

w stosunkach niepracowniczych ochrona

ta jest jeszcze czêsto niewystarczaj¹ca lub

jest jej brak.

Podsumowanie

Przedstawiony w obu publikacjach –

w skróconej formie – przegl¹d przepisów

ustanawiaj¹cych ochronê zdrowia i ¿ycia

osób wykonuj¹cych pracê w zatrudnieniu

niepracowniczym wskazuje, ¿e jest to temat

bardzo rozleg³y i wielow¹tkowy, a sposób

prawnego uregulowania tego problemu bar-

dzo zró¿nicowany. Zró¿nicowanie to wynika

przede wszystkim z ró¿norodności form świad-

czenia pracy, ale te¿ jest wynikiem rozwoju

prawodawstwa w tej dziedzinie w aspekcie

historycznym. Nawet w jednym typie za-

trudnienia niepracowniczego (zatrudnienie

administracyjnoprawne) istniej¹ takie s³u¿by,

jak wojsko czy stra¿ po¿arna, które od dawna

maj¹ uregulowania w tym zakresie, ca³y czas

udoskonalane i dostosowywane do postêpu

w tej dziedzinie. Inne przepisy (np. dotycz¹ce

s³u¿by celnej) w ogóle nie odnosz¹ siê do spraw

bezpieczeñstwa i higieny pracy.

Wydaje siê, ¿e powinny zostaæ podjête

prace legislacyjne zmierzaj¹ce do objêcia

przepisami bezpieczeñstwa i higieny pracy

wszystkich zatrudnionych w niepracowniczym

zatrudnieniu typu administracyjnoprawnego.

Stosowanie bowiem per analogiam przepisów

Kodeksu pracy w tym zakresie nie zawsze

jest racjonalne ze wzglêdu na specyfikê tych

s³u¿b.

Na koniecznośæ zró¿nicowania przepisów

w tej dziedzinie dotycz¹cych zatrudnienia

niepracowniczego wp³ywa przede wszystkim

charakter stosunku prawnego, stanowi¹cego

podstawê świadczenia pracy i stopnia samo-

dzielności podmiotu wykonuj¹cego tak¹ pracê,

w tym samodzielności, czy te¿ braku zale¿ności

ekonomicznej od podmiotu, na rzecz którego

ta praca jest świadczona. Dlatego tak wa¿ne

wydaje siê prawid³owe i pe³ne objêcie t¹ ochro-

n¹ osób pracuj¹cych w zatrudnieniu typu

administracyjnoprawnego, gdzie podporz¹d-

kowanie takie jest znaczne i o wiele wiêksze ni¿

w przypadku pracowników.

Publikacja opracowana na podstawie wyników zadania badawczego nr V – 09 pn. „Prawna

ochrona zdrowia i ¿ycia osób pracuj¹cych w zatrudnieniu niepracowniczym”, zrealizowanego

w ramach dzia³alności statutowej Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Pañstwowego Instytutu

Badawczego

11 DzU nr 199, poz. 1674 ze zm.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: