07. Sokrates Scholastyk - Historia Kościoła.pdf - Patrystyka - Gerontikon

SOKRATES SCHOLASTYK

HISTORIA KOŚCIOŁA

Edycja komputerowa: www.zrodla.historyczne.prv.pl

Mail: historian@z.pl

MMIII ®

Wstęp do księgi

autor, pisząc o życiu Konstantyna 3 , fragmentarycznie wspo-

1 Euzebiusz (Eusebios) żył w latach ok. 260—339/340, od ok.

315 r. biskup Cezarei Palestyńskiej. Uczeń Pamfila, biskupa Ceza-

rei, zamęczonego w 309/310 r. (stąd przydomek tou Pamphilou,

syn Pamfila). Wielki erudyta, autor licznych dzieł egzegetycznych,

apologetycznych

chrześcijan,

którego

sprawcą

był

Dioklecjan 2 .

Tenże

historycznych:

twórca

historii

kościelnej

jako

odrębnego

gatunku

historiografii.

Jako

teolog

umiarkowany

subor-

dynacjonista;

podpisał

nicejskie

wyznanie

wiary,

ale

potem

prze-

szedł

stronę

zwolenników

Ariusza.

Odegrał

wielką

rolę

pierwszym

okresie

kontrowersji

ariańskiej.

Główne

dzieło:

Historia kościelna, tłum. por. A. Lisiecki. Poznań 1924 (POK, t. 3).

2 Dioklecjan (Caius Aurelius Valerius Diocletianus) żył w latach

ok. 243 — ok. 313, cesarz w latach 284—305. Rządził jako władca

absolutny (dominus), wprowadził przejęty z Persji ceremoniał

dworski, wymagał oddawania sobie czci boskiej. Zreformował

administrację, stworzył scentralizowaną biurokrację, zreorganizo-

wał i powiększył armię, gruntownie przebudował system podatko-

wy. Twórca systemu władzy kolegialnej: rządził na Wschodzie,

zaś ładzę nad Zachodem przekazał Maksymianowi (Marcus Au-

relius Valerius Maximianus) z identycznym tytułem augusta.

W roku 293 obaj augustowie desygnowali i adoptowali swych

następców z tytułami cezarów: Dioklecjan — Galeriusza (Galerius

Valerius Maximianus), Maksymian — Konstancjusza (Flavius Va-

lerius Constantius), ojca Konstantyna Wielkiego. Cesarstwem rzą-

dziło więc czterech władców (tetrarchia), dwóch augustów i dwóch

cezarów.

Prześladowania chrześcijan, o których wspomina Sokrates,

wszczęte przez Dioklecjana w roku 303, zakończone zostały edyk-

tem tolerancyjnym Galeriusza w 311 r. Były to ostatnie i naj-

większe krwawe prześladowania chrześcijan przez państwo.

panegiryku

Vita

Constantini

(Żywot

Konstantyna)

napisa-

nym ok. 338/339 r., tuż przed śmiercią Euzebiusza.

Konstantyn Wielki (Flavius Valerius Constantinus) żył w la-

tach ok. 282—337, cesarz w latach 306—337, od roku 324 jedyny

władca Imperium, kontynuator reform zapoczątkowanych przez

Dioklecjana. Pierwszy cesarz chrześcijański: nawrócony w 312 r.,

w tym samym roku przyznał chrześcijanom swobodę wyznania

Euzebiusz syn Pamfila 1 , autor Historii kościelnej obej-

mującej pełną liczbę dziesięciu ksiąg, skończył swe dzieło

na czasach cesarza Konstantyna, kiedy to ustało prześlado-

wanie

mina o wydarzeniach związanych z wystąpieniem Ariusza 4 ,

troszcząc się bardziej o pochwałę cesarza i o panegiryczną

wzniosłość stylu, jaka cechuje zazwyczaj enkomion, aniżeli

o dokładne przedstawienie faktów. Ja natomiast, ponieważ

zamierzam opisać dzieje Kościoła od tamtej epoki aż do

wypadków współczesnych, rozpocznę swe dzieło od opisu tych

wydarzeń, na których mój poprzednik poprzestał. Nie będę przy

tym dbał o podniosłość wysłowienia, ale o szczegółowe rela-

cje, jakie tylko udało mi się bądź to odnaleźć na piśmie, bądź

to usłyszeć z ust ludzi, którzy je badali. A ponieważ z po-

żytkiem dla niego zadania będzie wspomnieć, w jaki sposób

cesarz Konstantyn przeszedł na wiarę chrześcijańską, niech

mi będzie wolno w miarę możności trochę na ten temat po-

wiedzieć i od tego mniej więcej momentu zacząć swe dzieło.

W jaki sposób cesarz Konstantyn przeszedł na wiarę

chrześcijańską

Był to więc okres dziejów, kiedy Dioklecjan i Maksymian,

zwany Herkulesowym, zrzekli się na mocy układu cesarskiej

godności i odtąd wiedli już życie ludzi prywatnych, a Ma-

ksymian zwany Galeriuszem, który przedtem dzielił z nimi

władzę, wkroczywszy do Italii ustanowił rządy dwóch ceza-

rów, Maksymina na Wschodzie, a Sewera w Italii 5 . W Bry-

(religio licita), chrzest przyjął na łożu śmierci. W roku 330 utwo-

rzył w Byzantion drugą stolicę Imperium, „Nowy Rzym", od jego

imienia nazwaną Konstantynopolem.

4 Ariusz (Areios) żył w latach 256—336, diakon, potem prezbiter

kościoła aleksandryjskiego, twórca herezji ariańskiej. Wykluczony

z Kościoła przez biskupa Aleksandra, potępiony na Soborze Ni-

cejskim w roku 325. Wygnany do Illyricum, w roku 328 uzyskał

cofnięcie anatemy, odwołany z wygnania w roku 334. Zmarł nagle

w roku 336 w Konstantynopolu, w przeddzień uroczystego powro-

tu do łączności z Kościołem. Szczegóły nauki Ariusza i przebieg

sporów ariańskicb w dalszych rozdziałach tekstu Sokratesa oraz

odpowiednich przypisach.

5 Maksymian przybrał przydomek „Herkulesowy" (Herculius) po

uzyskaniu godności augusta; Dioklecjan nosił przydomek „Jo-

wiszowy" (Iovius). Obaj władcy adbykowali w 305 r., a dotych-

czasowi cezarowie, Galeriusz i Konstancjusz, zostali augustami

tanii natomiast cesarzem obwołany został Konstantyn, jako

(36) następca swego ojca Konstancjusza, zmarłego w pierw-

szym roku dwieście siedemdziesiątej pierwszej olimpiady 6 ,

w dniu 25 lipca. W Rzymie zaś pretorianie wynieśli na tron

Maksencjusza 7 , syna Maksymiana Herkulesowego, raczej ty-

rana aniżeli cesarza. W rezultacie tych wydarzeń Maksymian

na nowo zapłonął żądzą władzy i usiłował zgładzić swego

syna, Maksencjusza 8 . Jednakże przeszkodzili mu w tym

żołnierze. Później Maksymian zakończył życie w Tarsie,

w Cylicji 9 . Cezar Sewer, wysłany przez Maksymiana Galeriu-

sza do Rzymu w celu ujęcia Maksencjusza, zginął zdradzony

przez własnych żołnierzy 10 . Właśnie Maksymian Galeriusz

sprawując najwyższą władzę w państwie umarł 11 , wyzna-

czywszy uprzednio cesarzem Licyniusza 12 , który od dawna był

mu przyjacielem i towarzyszem broni, a pochodził z Dacji.

Maksencjusz natomiast uciskał nieludzko Rzymian, postępu-

jąc wobec nich raczej jak tyran aniżeli jak władca: bezwsty-

i mianowali dwóch nowych cezarów: Sewera (Flavius Valerius

Severus) i Maksymina Daję (Caius Valerius Maximinus Daia).

Pominięcie Maksencjusza i Konstantyna, dorosłych synów Maksy-

miana i Konstancjusza, spowodowało serię uzurpacji, która znisz-

czyła system tetrarchii.

6 To jest w roku 306. Obwołanie Konstantyna augustem było

uzurpacją; Galeriusz wszakże pogodził się z faktem dokonanym

i uznał władzę Konstantyna jako cezara nad Galią i Brytanią.

7 Na wzór Konstantyna po władzę sięgnął i Maksencjusz.

Zamach z 28 października 306 r. dał mu władzę nad prowincjami

Sewera, to jest Italią, Afryką i Hiszpanią.

8 Maksymiana skłonił do odwołania własnej abdykacji jego syn

Maksencjusz, trafnie licząc, że żołnierze Sewera nie będą skłonni

do walki przeciw poprzedniemu augustowi. Po zwycięstwie nad

Sewerem Maksymian usiłował również wydrzeć władzę synowi,

ale bez powodzenia, wobec czego zbiegł do Galii, do swego zięcia

Konstantyna (męża jego córki Fausty).

9 Sokrates myli tu Maksymiana „Herkulesowego" z Maksymi-

nem Dają (por. przypis 12); Maksymian zginął w niejasnych

okolicznościach w roku 310, prawdopodobnie zabity z rozkazu

Konstantyna, przeciw któremu dwa lata wcześniej wywołał nie-

udane powstanie.

10 Armia Sewera przeszła na stronę Maksencjusza wydając swe-

go wodza, który w roku 307 został stracony w Rawennie.

11 W roku 311.

12 Galeriusz nie uznał uzurpacji Maksencjusza i następcą Sewera

mianował Licyniusza (Valerius Licinianus Licinius). Po śmierci

Galeriusza Licyniusz uzyskał prowincje naddunajskie, w 313 r.

zawarł w Mediolanie sojusz z Konstantynem (jednym z punktów

porozumienia było przyjęcie przez Licyniusza polityki tolerancji

wobec chrześcijan, czyli tzw. edykt mediolański) i pokonał wła-

dnie uwodził żony wolnych obywateli, wielu z nich skazywał

na śmierć i dopuszczał się innych podobnych zbrodni 13 . Kiedy

się o tym dowiedział cesarz Konstantyn, gorąco pragnął wy-

bawić Rzymian z więzów jego niewoli i natychmiast zaczął

nad tym myśleć, w jaki sposób obalić tyrana. Pochłonięty

tak niezmierną troską, zaczął jednocześnie rozważać, którego

boga ma wezwać na pomoc w walce. Przyszło mu tedy na

myśl, że stronnicy Dioklecjana, (37) wyznający bogów hel-

leńskich, nie doznali żadnej od nich pomocy 14 . Doszedł także

do wniosku, że ojciec jego, Konstancjusz, porzuciwszy wie-

rzenia helleńskie, szczęśliwszy odtąd był w życiu 15 . Otóż kiedy

tak przeciwne myśli zaprzątały jego uwagę, i właśnie odby-

wał razem z wojskiem jakiś przemarsz, miał widzenie, cu-

downe ponad wszelki wyraz. Kiedy słońce zeszło już z połud-

nia i dzień począł się chylić ku zachodowi, ujrzał na niebie

słup światła w kształcie krzyża, a na nim napis głoszący:

w tym zwyciężaj. Zaniepokoił cesarza ten znak z nieba, toteż

prawie nie wierząc własnym oczom zapytał obecnych, czy oni

także widzą to samo. Gdy zaś zgodnie odrzekli, że widzą,

pokrzepił się w duchu władca tą Boską i godną podziwu wi-

zją. A kiedy zapadła już noc głęboka, zobaczył we śnie

Chrystusa i otrzymał od Niego polecenie, aby sporządził znak

na wzór widzianego na niebie i posługiwał się nim jako

symbolem pewnego tryumfu nad wrogiem. Idąc za głosem

tej przepowiedni Konstantyn rozkazuje sporządzić bojowy znak

legionowy z wyobrażeniem krzyża 16 , który aż po dziś dzień

dającego w Azji Mniejszej, Syrii i Egipcie Maksymina Daję,

którego kazał stracić w Cylicji. Odtąd Imperium miało dwóch

władców: Konstantyna na Zachodzie i Licyniusza na Wschodzie.

W roku 314 doszło między nimi do pierwszego konfliktu zbrojnego;

Licyniusz uniknął całkowitej klęski, ale stracił na rzecz rywala

większość prowincji naddunajskich. Do ostatecznej rozprawy do-

szło w 324 r.: Licyniusz, pokonany na lądzie i morzu, poddał się

pod warunkiem zachowania życia, ale już wkrótce został stracony

pod zarzutem zdrady.

13 Charakterystykę rządów Maksencjusza ukształtowała propa-

ganda jego zwycięskiego rywala Konstantyna, dlatego też należy

przyjmować ją z dużą ostrożnością.

14 Dokładniej Sewer i Galeriusz, dwaj poprzedni przeciwnicy

Maksencjusza, nieszczęśliwi w walce z uzurpatorem, wyznający

religię pogańską i prześladujący chrześcijan.

15 Opis duchowych rozterek Konstantyna Sokrates przekazał za

Euzebiuszem, Vita Constantini II 28—32.

16 Było to vexillum (rzymski znak wojskowy) złożone z drzewca

z poprzeczką, z której zwieszała się tkanina, zwieńczone chryzmą,

07. Sokrates Scholastyk - Historia Kościoła.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: