Językoznawstwo ogólne notatki.odt

JĘZYKOZNAWSTWO, wykłady, prof. Kleszczowa

UWAGA: fragmenty pisane kursywą są dodatkiem skryby;), nierzadko nawet dopisane na podstawie jakiegoś konkretnego opracowania naukowego.

Fragmenty podane mniejszą czcionką są nieobowiązkowymi ciekawostkami ;) (a potem okazały się na egzaminie jednak obowiązkowe).

LITERATURA:

Apresjan J. D.: Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka. Przeł. Z. Kozłowska, A. Markowski. Wrocław 1980; rozdz. 1. Podstawowe koncepcje współczesnej semantyki, s. 18-78;

Bajerowa I.: Strukturalna interpretacja historii języka. „Język Polski”, 1969, s. 81-103;

Bartmiński J.: Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji, w: Konotacja. Lublin 1988, s. 169-183;

Bobrowski I.: Zaproszenie do językoznawstwa. Kraków 1998; fragmenty dot. gramatyki generatywnej;

Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław 1993;

Furdal A.: Językoznawstwo otwarte. Wrocław 1990, 2000, rozdz. 4: Funkcje społeczne języka;

Grzegorczykowa R.: Pojęcie językowego obrazu świata, w: Językowy obraz świata. Lublin 1990, s. 41-49;

Heinz A.: Dzieje językoznawstwa w zarysie. Warszawa 1983 albo tegoż: Historia językoznawstwa, Wrocław 1979;

Jurkowski M.: Od Wieży Babel do języka kosmitów. Białystok 1986, część 2: Języki obrazkowe, migowe, komputerowe i kosmiczne, s. 78-103;

Majewicz A. F.: Języki świata i ich klasyfikowanie. Warszawa 1989, rozdz. 3: Klasyfikacje typologiczne, 2. 177-239;

Mańczak W.: Wieża Babel. Wrocław 1999, s. 6-54 (Języki indoeuropejskie);

Milewski T.: Językoznawstwo. Warszawa 1965; rozdz. 1.: Definicja języka;

Tabakowska E.: Gramatyka i obrazowanie. Wprowadzenie do językoznawstwa. Kraków 1995.

ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE:

I.

2.       Językoznawstwo wśród innych nauk.

3.      Językoznawstwo w sensie węższym (nauka o lingue), w sensie szerszym (nauka o komunikacji webralnej).

4.       Kod językowy wśród innych systemów znaków.

5.       Szczególne miejsce języka wśród innych kodów.

II. Budowa systemu języka.

III. Funkcje mowy.

IV. Uniwersalia językowe:

6.       strukturalne,

7.       pragmatyczne,

8.       gramatyczne,

9.       uniwersalia implikacyjne.

V. Zróżnicowanie języków:

10.   w płaszczyźnie wyrażania,

11.   w płaszczyźnie treści.

VI. Klasyfikowanie języków świata:

12.   Klasyfikacja genetyczna.

13.   Klasyfikacja geograficzna.

14.   Klasyfikacja typologiczna:

a)              typologia fonologiczna;

b)              typologia semantyczna:

·                   ze względu na zasób i charakter kategorii gramatycznych;

·                   ze względu na zróżnicowanie leksyki;

c) typologia syntaktyczna:

·                   ze względu na stopień zwartości członów syntaktycznych;

·                   ze wzgl. na szyk morfemów w ramach jednostki wyrazowej;

·                   ze wzgl. na porządek linearny członów syntaktycznych.

15.   Ekspansywne i recesywne typy języków.

16.   Sytuacja językowa na świecie.

17.   Charakterystyka języka polskiego.

VII. Pismo:

18.   Historia pisma.

19.   Typologia systemów graficznych:

Pismo fonetyczne:

·              sylabiczne;

·              alfabetyczne;

Pismo niefonetyczne:

·              piktograficzne;

·              ideograficzne;

3. Klasyfikacje ze względu na kierunek.

VIII. Historia myśli językoznawczej:

20.                       Starożytność: Indie, Grecja, Rzym.

21.                       Średniowiecze:

·                   nurt wschodni;

·                   nurt zachodni;

22.                       Czasy nowożytne:

·                   epoka Odrodzenia i Humanizm;

·                   epoka racjonalizmu i empiryzm (gramatyka Port-Royal);

23.                       Językoznawstwo XIX wieku.

IX. Metodologie i szkoły językoznawcze:

1. Metoda historyczno-porównawcze (młodogramatycy).

2. Strukturalizm jako zasada metodologiczna:

24.              język a mowa;

25.              systemowe rozumienie języka;

26.              koncepcja znaku językowego;

27.              język jako forma;

28.              zasada dowolności znaku językowego;

29.              synchronia i diachronia;

30.              relacje syntagmatyczne i relacje paradygmatyczne.

3. Praska szkoła strukturalna; osiągnięcia:

31.              fonologia;

32.              aktualne rozczłonkowanie zdania;

33.              funkcje mowy).

4. Kopenhaska szkoła strukturalna.

5. Osiągnięcia Jerzego Kuryłowicza.

6. Strukturalna interpretacja historii języka Ireny Bajerowej.

7. Deskryptywizm amerykański.

8. Gramatyka generatywna.

9. Semantyka XX w. — szkoły semantyczne: amerykańska, rosyjska, polska.

9. Pragmatyka:

¾ socjolingwistyka,

¾ teoria aktu mowy;

implikatury konwersacyjne.

10. Lingwistyka kulturowa.

1.               7.10.2004

I.1.JĘZYKOZNAWSTWO WŚRÓD IN. NAUK

Rodzaje językoznawstwa:

Jzn. ogólne (nauka o j. w ogóle), jzn. szczegółowe (budowa poszczególnych jj.). Jzn. synchroniczne, jzn. diachroniczne. Jzn. materiałowe (gromadzi dane, fakty), jzn. teoretyczne (uogólnia zebrane dane). Jzn. autonomiczne (nie odwołuje się w swych ustaleniach do innych nauk; koniec 19. w. ¾ początek jzn. jako autonomicznej nauki), jzn. heteronomiczne (uwzględnia osiągnięcia in. nauk). Jzn. opisowe (dokonuje synchronicznego opisu 1 j.), jzn. porównawcze (kontrastuje 1 element 1 j. z tym samym (odpowiadającym mu) elementem innego j.). Jzn. zewnętrzne (bierze pod uwagę konstytuacje), jzn. wewnętrzne (zajmuje się tylko budową j.). Jzn. czyste (bliskie jzn. teoret. i wewn.; nie zakłada prakt. korzyści, one są, jednak nieuchwytne), jzn. stosowane (tu m.in. celem jest uczenie j. obcego, przekład maszynowy).

METODA A METODOLOgia. Metoda ¾ sposób badania, ogólne reguły badania. Metodologia ¾ 1. nauka o metodach, oceniająca ich skuteczną wartość; 2. nauka o sposobach postępowania (naukę można rozumieć w sensie czynności wykonywanych przez uczonych lub wytworów tych czynności). Dzieli się na: u pragmatyczną (dot. czynności naukowców) i v apragmatyczną (dot. wytworów).

KAZIMIERZA AJDUKIEWICZA KLASYFIKACJA NAUK:

u ze względu na uzasadniania, udowadniania twierdzeń:

¾ aprioryczne (wg tych, prawdziwości założeń nie trzeba sprawdzać; to matematyka i logika);

¾ aposterioryczne (źródłem twierdzeń są zdania sprawdzalne doświadczalnie = za pomocą doświadczeń bezpośrednich i pośrednich).

v ze względu na sposób uzasadniania twierdzeń:

¾ dedukcyjne (w oparciu o jedne twierdzenia buduje się następne prawdziwe twierdzenia);

¾ empiryczne (korzysta się ze zdań aposteriorycznych szczególnych w celu tworzenia zdań ogólnych).

w ze względu na przedmiot badań:

¾ formalne (to świat form, a więc matematyka i logika);

¾ realne (badają rzeczywistość realne; tu nauki humanistyczne i przyrodnicze).

Matematyka i logika wg tych rozróżnień są naukami dedukcyjnymi, apriorycznymi i formalnymi. Reszta to nauki aposterioryczne, indukcyjne i realne.

Podział na nauki humanistyczne i przyrodnicze jest też w zasadzie podziałem ze względu na przedmiot badań: nauki humanistyczne zajmują się wytworami ludzkimi.

Jzn. w stosunku do innych nauk jest wobec tego empiryczne, aposterioryczne i realne. Metodologia językoznaw. jest głównie indukcyjna,

3 TYPY NAUK HUMANISTYCZNYCH, 3 typy podejścia do przedmiotu:

¾ typ wyjaśniający,

¾ typ sprawozdawczy,

¾ typ aksjologiczny.

Dziedziny (pola) wiedzy związane z badaniem języka: psychologia rozwojowa, socjologia, logika, filozofia (filozofia j.), semiotyka (semiologia), historia, literatura, kulturoznawstwo i in.

I. 3-4. DEFINICJA JĘZYKA

Język to w najszerszym znaczeniu środek komunikowania się. Jzn. to wobec tego nauka o komunikacji jęz. Można też je rozumieć w sensie węższym jako naukę o systemie znaków dźwiękowych, wtórnie pisanych, służących do porozumiewania się w danej społeczności.

Graficzne przedstawienie tekstu, komunikatu nadawcy i tego, co zrozumiał odbiorca: