1. Co to jest czas fabularny?
Czas fabularny- czas obejmujący wszystkie zdarzenia, o których narrator wspomina w utworze. Składają się na niego retrospekcje, dygresje. Z reguły jest przeszły.
2. Motyw- wątek- temat- znaczenie pojęć.
Motyw- podstawowa jednostka konstrukcji dzieła sztuki tworząca nowe związki wyższego rzędu. Może być sytuacją, zdarzeniem, przeżyciem, słowem, dźwiękiem, elementem świetlnym. Powtarzające się na przestrzeni wieków motywy to toposy.
· Motyw dynamiczny – odnosi się do akcji utworu, powoduje jej zmianę
· Motyw statyczny – dotyczy np. wyglądu przedmiotów, miejsc
· Motyw wędrowny – powtarzający się (czyli topos)
Wszystkie motywy w utworze układają się w pewien porządek, czasowy lub przyczynowy, oraz decydują o wątkach i fabule utworu.
Wątek- część składowa fabuły utworu literackiego, filmowego itp. (przy czym sama fabuła może być jedno- lub wielowątkowa). Jest to ciąg zdarzeń o więzi przyczynowo-skutkowej, skupionych wokół jednej postaci lub grupy osób, a dotyczących ich wzajemnych relacji.
W utworze może występować wątek główny i poboczne, ale może też być układ kilku równoległych wątków głównych. Pojedynczy wątek może dotyczyć np. miłości, zdrady, rywalizacji itp.
Temat- centralny zespół motywów, który zapewnia światu przedstawionemu wewnętrzną spoistość.
3. Co to jest soliloquium?
Soliloquium – mówione solo, przeświadczone jednak o obecności audytorium. Większa spójność od monologu, gdyż przedstawia myśli i emocje zgodnie z fabułą i akcją. Technika przedstawiania czytelnikowi treści i procesów psychicznych bohatera bezpośrednio od niego, z założeniem audytorium. Mniej szczere, ograniczone w przedstawianiu głębszych warstw świadomości. Myśli są uporządkowane jakby powstały w świadomości postaci, a nie tak jakby zostały przemyślane.
4. Narrator- typy (praktyka literacka i propozycje teoretyczne).
Narracja auktoralna – (pierwszoosobowa) autor ujawnia się poprzez zwroty do czytelnika, komentarze do wydarzeń, refleksje, czytelnik wówczas pokonuje granice między swoim światem, a rzeczywistością prowadzona ręką autora. Obok akcji autor i narrator przedstawia siebie, ale pozostaje poza sfera świata przedstawionego, dąży do niezależności od świata przedstawionego, do zachowania wobec niego dystansu – dystans narracji. Kiedy dystans staje się widoczny, wówczas uwaga czytelnika dzieli się na dwie sfery: obszar autora i czas przedstawiony. Struktura utworu zapewnia sobie, dzięki dwubiegunowości, napięcie. Postaci narratora nie można równać z postacią autora. Auktoralna medium to narrator, którego poznajemy na podstawie jego samoukształtowania w procesie narracji. Medium auktoralne zajmuje określoną pozycje wobec przedmiotu narracji, pośredniość opowiadania ulega udramatyzowaniu. Czynnikiem iluzjotwórczym i porządkującym jest obecność autora w postaci auktoralnego narratora. Autor może wykonywać swą czynność medium w najbardziej różnorodny sposób i w najrozmaitszych maskach pojawiać się w świadomości czytelnika. Przewaga form relacji. Wskazują na obecność narratora tu i teraz, określają proces wyobrażeń w świadomości czytelnika, jego czasowo – przestrzenną orientację w rzeczywistości. Punkt ten nazywamy centrum orientacji czytelnika. Tok pośredniczenia: czytelnik – auktoralny narrator – rzeczywistość przedstawiona – auktoralny narrator – czytelnik. Opowiadanie konkretyzuje się w wyobraźni czytelnika jako przeszłe, ponieważ narrator zostaje wciągnięty w sferę wyobrażeń, a jego późniejszość w stosunku do tego, co opowiadane, przenosi się na wyobraźnię czytelnika jako perspektywa spojrzenia wstecz.
Narrator wprowadza do tekstu, może występować w akcji, poza światem przedstawionym; jego ingerencje nie dotyczą świata przedstawionego; ma stały punkt widzenia, dystans; wirtualny odbiorca również zachowuje dystans.
Narracja personalna – (pierwszoosobowa) czytelnik to jedna z postaci na scenie. Medium personalne zawsze musi występować w powieści. Czytelnik patrzy jego oczami na świat przedstawiony. Narrator ustępuje na dalszy plan, pośredniość przedstawienia zostaje przed czytelnikiem ukryta. Czynnikiem iluzjotwórczym i porządkującym jest jedna z postaci występujących w powieści – medium personalne. Centrum orientacji czytelnika przesuwa się do tu i teraz owej postaci. Czytelnik identyfikuje się z nią, przejmuje czasową i przestrzenną określoność jej przeżycia. Tok pośredniczenia: czytelnik – postać powieściowa jako personalne medium – czytelnik. Akcja konkretyzuje się jako coś teraźniejszego. Stąd epicki czas przeszły może mieć wartość teraźniejszości.
Bohater zaangażowany, nie ma dystansu, tu i teraz w centrum świadomości bohatera.
Narracja neutralna – (trzecioosobowa) stanowisko obserwacyjne nie znajduje się w żadnej postaci a mimo to perspektywa jest zbudowana, że obserwator lub czytelnik ma złudzenie uczestniczenia w zdarzeniach jako ich wyimaginowany świadek. Akcja konkretyzuje się jako coś teraźniejszego. Stąd epicki czas przeszły może mieć wartość teraźniejszości.
Niezwiązana z żadną postacią ani narratorem, nie ma miejsca funkcjonalnego. Ma stałą wiedzę i stały dystans czasowy, odbiorca nie może być alter ego narratora- obserwator, nie uczestnik.
Scena obiektywna – gdy pojawiają się dłuższe partie dialogowe, w które jedynie przygodnie wplecione są verba dicendi, centrum orientacji czytelnika znajduje się w scenie, w tu i teraz momentu akcji, w tu i teraz wyimaginowanego obserwatora na scenie, którego miejsce mocą wyobraźni zajmuje czytelnik. Maksymalne zbliżenie do odbiorcy. Tok pośredniczenia: narrator – dialog – narrator.
5. Co to jest kompozycja?
Kompozycja - układ elementów świata przedstawionego: bohatera, czasu, przestrzeni, układu zdarzeń, nadawcy, odbiorcy. Jest to sposób, w jaki zostaje ułożony materiał, składający się na dzieło literackie. Kompozycja obejmuje: organizację świata przedstawionego, zawartość fabularną dzieła, układ wątków i motywów, konstrukcję postaci, miejsce narratora lub podmiotu lirycznego względem świata przedstawionego
Rodzaje kompozycji:
a) kompozycja otwarta- kompozycja, która wywołuje wrażenie fragmentaryczności (np. Kordian Juliusza Słowackiego);
b) kompozycja ramowa- polegająca na umiejscowieniu dwóch narratorów w jednym utworze (np. Jądro ciemności Josepha Conrada);
c) kompozycja szkatułkowa- fabuła składa się z kilku odrębnych opowiadań, ich połączenie daje pełny obraz fabuły, a każde z opowiadań pojawia się w tekście nieprzypadkowo (np. Imię róży Umberto Eco);
d) kompozycja zamknięta- kompozycja, w której wszelkie elementy świata przedstawionego tworzą jasny, przejrzysty, skończony i logiczny układ (np. Treny Jana Kochanowskiego).
6. Język i styl artystyczny. Co to jest styl artystyczny (próby dookreślania cech i
wyróżników stylu; kategorie literackości/ poetyckości; literackie/ nieliterackie). Aspekt
wyboru i funkcji w stylistyce (style funkcjonalne i ich charakterystyka). Styl artystyczny wśród innych stylów funkcjonalnych. Kształtowanie się stylów typowych (styl epoki) i indywidualnych (styl autorski; styl dzieła literackiego). Style historyczne.
Stylistyka - jest to jeden z działów nauki o języku, zajmujący się opisem środków językowych ze względu na ich przydatność do wyrażania określonych myśli.
Style funkcjonalne- stylistyczne odmiany polszczyzny charakteryzujące się doborem takich środków językowych, które uznane są za szczególnie przydatne ze względu na określony typ wypowiedzi i pełnione przez nie funkcje społeczne. Odmiany: styl artystyczny, naukowy, potoczny, publicystyczny, urzędowy. Stosowanie któregoś z nich wiąże się z celem, dla którego tworzona jest dana wypowiedź.
a) Styl artystyczny- styl dzieła literackiego, które ma za tworzywo język, ale rządzi się innymi prawami niż wszelkie inne komunikaty językowe. W języku artystycznym na pierwszy plan wysuwa się funkcja estetyczna i poetycka. W tekstach zaliczanych do literatury pięknej zauważamy wielkie zróżnicowanie stylistyczno- językowe. Cechy stylu artystycznego:
· oryginalność metaforyki, która wiąże się z oryginalnością stylu pisarza;
· zależność od osobowości i talentu pisarza;
· świadome i celowe użycie elementów emocjonalnych;
· umiejętna indywidualizacja języka postaci;
· występowanie neologizmów;
· umiejętny dobór środków plastycznych służących do opisu przedstawianych postaci, zdarzeń, miejsc, zjawisk, przedmiotów;
· bogactwo środków językowych;
· bogactwo figur stylistycznych;
· stosowanie stylizacji na gwary środowiskowe, archaizacji, dialektyzacji.
b) Styl naukowy- styl, którym pisane są dzieła specjalistyczne z różnych dziedzin nauki; funkcjonalna odmiana stylowa języka literackiego, występująca w pracach naukowych. Styl jest zróżnicowany ze względu na przedmiot badań naukowych i ze względu na cechy indywidualne autorów. Zależnie od tego, jakiej nauki rozprawa dotyczy, występuje w tym stylu duża liczba wyrazów specjalnych, terminów o ściśle określonych znaczeniach. Cechy stylu naukowego:
· terminologia naukowa i specjalistyczna, język wzorów i symboli;
· jednoznaczność i precyzja informacji;
· unikanie elementów oceniających;
· obiektywne przedstawianie zjawisk i problemów (używanie form bezosobowych lub formy liczby mnogiej);
· brak pierwiastków emocjonalnych;
· przeważają zdania złożone podrzędnie nad współrzędnymi;
· stosowanie wyrażeń modalnych;
· występowanie dużej liczby rzeczowników niekonkretnych, oznaczających pojęcia umysłowe, oderwanych przymiotników i czasowników nazywających czynności pojęciowe, przysłówków i wyrażeń przysłówkowych, spójników i zaimków wskazujących cechy i relacje;
· logiczna kompozycja obejmująca tezy, argumenty, wnioski, przykłady;
· stosowanie tabel, wykresów;
· cytowanie prac innych autorów, stosowanie przypisów.
c) Styl przemówień (styl retoryczny)- styl najbardziej zbliżony do języka artystycznego, najbardziej ozdobny, operuje kunsztowną budową zdań. Zawiera wyrazy, wyrażenia i zwroty nacechowane em0ocjonalnie.
Cechy stylu przemówień:
· stosowanie apostrof, za pomocą których mówca zwraca się do słuchaczy;
· pytania retoryczne, na które nie oczekuje się odpowiedzi, ale pobudzają słuchaczy do myślenia;
· zdania wykrzyknikowe;
· starannie dobrane słownictwo;
· podniosłe epitety i metafory;
Wyodrębnia się dwa rodzaje wystąpień: okolicznościowe i oficjalne. W wystąpieniach okolicznościowych wprowadza się wiele elementów języka potocznego, cechuje się schematyzmem i szablonowością składniową i frazeologiczną.
d) Styl publicystyczny- odmiana polszczyzny literackiej realizowana w tekstach dziennikarskich. Dobór środków językowych zależy od tematyki przekazu oraz od gatunku. Styl ten skupia w sobie elementy stylu potocznego, artystycznego, naukowego i urzędowego. Cechy stylu publicystycznego:
· oficjalność wypowiedzi;
· stosowanie wyrażeń i zwrotów idiomatycznych, potocznego słownictwa i potocznej frazeologii;
· występowanie wyrażeń i zwrotów stereotypowych, słownictwa modnego, wyrazów obcych
· występowanie elementów emocjonalnych i wartościujących;
· stosowanie słownictwa specjalistycznego w recenzjach i artykułach problemowych;
e) Styl urzędowy- odmiana języka literackiego, realizowana w instrukcjach, zarządzeniach, regulaminów, komunikatach, zawiadomieniach i pismach urzędowych. Występuję w dwóch rodzajach: styl wypowiedzi kancelaryjnych i styl aktów prawnych. Należy do stylów oficjalnych, do sfery komunikacji społecznej. Cechy stylu urzędowego:
· nakazowość;
· używanie trybu rozkazującego;
· przewaga zdań bezosobowych;
· odindywidualizowanie języka;
· słownictwo pozbawione emocji;
· nakazy i zakazy;
· częste występowanie strony biernej;
· treść w formie paragrafów i punktów;
· terminologia z zakresu ekonomii, prawa, administracji.
Styl potoczny- styl funkcjonalny przeważający w codziennych wypowiedziach , odmiany mówionej i pisanej. Jest naturalnym środkiem porozumiewania się ludzi. Cechy stylu potocznego:
· słownictwo o zabarwieniu potocznym;
· podobieństwo do stylu kolokwialnego i odmian regionalnych;
· słownictwo ekspresywne;
· potok składniowy;
· duża obrazowość;
· bogata synonimika potoczna;
· przewaga zdań pojedynczych nad złożonymi, współrzędnie złożonych nad złożonymi podrzędnie;
· zdania niepełne, eliptyczne, anakoluty, występują równoważniki zdań;
· powtarzanie wyrazów;
· dosadne porównania.
Styl indywidualny- charakterystyczny dla danego autora zespół środków językowo- stylistycznych stosowany w jego dziełach, zależny od cech indywidualnych pisarza. Termin ten odnosi się też do stylu utworów. Rozwijany świadomie dla uzyskania oryginalności dzieł.
7. Założenia analizy stylistycznej. Słowa klucze. Pola stylistyczne (wyrazowe) - pola
semantyczne i ich użyteczność w analizie tekstu literackiego (semantyka wypowiedzi
poetyckiej; semantyka wypowiedzi narracyjnej). Zjawisko irradiacji stylistycznej.
Kontekst stylistyczny.
Analiza stylu:
a) charakterystyka stylu ze względu na miejsce zespołu tekstów w procesie historyczno-literackim;
b) charakterystyka stylu z punktu widzenia nadawcy;
c) charakterystyka stylu z perspektywy odbiorcy, czy raczej procesu komunikacyjnego.
Pole stylistyczne (wg M. Głowińskiego)- realizacja pola wyrazowego w obrębie określonego stylowo zespołu tekstów, np. jednego autora, gatunku, szkoły poetyckiej itp.
Pole semantyczne- w języku jest to zbiór elementów systemu leksykalnego, których znaczenia mogą występować w podobnych kontekstach, np. „środek lokomocji” w takich zdaniach jak: Jadę pociągiem, samochodem autobusem, tramwajem, metrem.
Semantyka to dyscyplina badająca relacje pomiędzy znakami a przedmiotami, do których się one odnoszą. Semantyka zajmuje się badaniem znaczenia słów, czyli interpretacją znaków oraz interpretacją zdań i wyrażeń języka.
Semantyka wypowiedzi literackiej:
a) analiza znaczeń figur retorycznych;
b) organizacja większych całości znaczeniowych w wypowiedziach literackich;
c) analiza słów i sensów;
...
sunka