Prus, Kroniki (3).doc

Prus, Kroniki (3 strony)

B. Prus, Kroniki. Wybór, oprac. J. Bachórz, Wrocław 1994.

          WSTĘP:

BIOGRAFIA PRUSA–FELIETONISTY

          Początkowo Prus próbował różnych zawodów – bywał korepetytorem, pisywał do różnych czasopism, chciał ukończyć przerwane w 1869r. studia matematyczne, marzyła mu się kariera naukowa. Na początku 1873r. przystąpił do redakcji „Muchy” – pisma satyrycznego ukazującego się 2 razy w tygodniu. W redakcji pracował przez 7 miesięcy i w ciągu tego czasu opublikował 20 szkiców społecznych oraz 50 Dokumentów odnoszących się do spraw krajowych i zagranicznych. W 1874 od lutego do września prowadził rubrykę Na czasie w „Kolcach”. Zamieścił w niej 30 felietonów, a prócz tego za 100 rubli sprzedał redakcji swoją powieść Kłopoty babuni. W tym roku zamieścił także 2 felietony w „Gazecie Polskiej”, 15 w „Kurierze Warszawskim” oraz rozpoczął prowadzić rubrykę Na czasie w piśmie „Niwa”, którego redakcji właścicielem był m. in. H. Sienkiewicz – przez 1.5 roku opublikował w niej 32 felietony. Najważniejszym wydarzeniem tego okresu było związanie się z „Kurierem Warszawskim”, którego redaktor naczelny – Wacław Szymanowski przyjął Prusa ryzykując utratę dotychczasowego felietonisty – Wiktora Gomulickiego. W ciągu 13 lat Prus zamieścieł w „Kurierze” 345 felietonów tygodniowych. Ponadto drukował w tym czasie na łamach takich pism jak: „Ateneum” od 1876; „Nowiny Niedzielne”  1877; „Gazeta Rolnicza” 1879-80. W 1882 został redaktorem naczelnym „Nowin”, które wykupił Stanisław Kronenberg lecz pismo utrzymało się tylko do kwietnia 1883. Od jesieni tego roku posyłał także Korespondencje z Warszawy do „Kraju” wydawanego w Petersburgu. W 1886, po śmierci Szymanowskiego, przeszedł do „Kuriera Codziennego”, w którym do 1901 r. opublikował 373 felietony. W 1902 odmówił pisania felietonów w tym dzienniku, krótko pracował dla „Gońca Porannego i Wieczornego”, by  1905 r. związać się z „Tygodnikiem Ilistrowanym”, dla którego do 1911 r. napisał 178 felietonów.

           NAZWY I TRADYCJE GATUNKU

      Felieton – z fr. feuille – liść, feuillet – kartka, feuilleton – złożony na czworo akrusz; osobny arkusz, publikowany początkowo jako dodatek specjalny do gazety, dał początek gatunkowi, przemieniając się w druk wyodrębniony na stronicy 1) gatunek publicystyki, swobodny w charakterze, posługujący się literackimi środkami ekspresji, 2) dotyczy zazwyczaj aktualnych wydarzeń i problemów, 3) jest swobodną dywagacją, często ma charakter satyryczny.

         W czasach Prusa wymiennie stosowano wyraz kronika oraz felieton / fejleton. Określenia kronika używano w tytułach cyklów, zaś wyraz felieton używany był jako mniej oficjalny. Około 1840 zaczęto „na felieton” – czyli w odcinku na stronie pod typograficzną kreską –  dawać powieści. Pierwszy taki zabieg odbył się we Francji, powieścią odcinkową były zaś Tajemnice Paryża Eugeniusza Sue. Prus jako felietonowe publikował wszystkie swoje wielkie powieści.

         

KLASYCY FELIETONU TYGODNIOWEGO:

          Aleksander Niewiarowski „Dziennik Warszawski”    Warszawa

          

Ignacy Kraszewski „Gazeta Codzienna”

          Kazimierz Chłędowski „Kraj”       Galicja

          Michał Bałucki „Kraj”

          Marceli Motty „Dziennik Poznański”

          Dla Prusa:

           Jan Lam

          Henryk Sienkiewicz–Litwos

          3) PROGRAM PRUSA–KRONIKARZA

          Sformułował go po objęciu redakcji „Nowin” w czerwcu 1882 r. i zawiera się w następujących tezach:

o  Dziennikarz ma być dobrym obserwatorem, badaczem, nie powinien gonić za sensacjami,

o  Felietonistyka musi się zbliżać do nauki, ma stanowić rodzaj działalności badawczej i popularyzatorskiej,

o  Ma poznawać dziedzinę podstaw, historię długiego trwania, życie społeczeństw, ludzi tworzących postęp,

o  Wymóg ponadpartyjności,

o  Trzy sposoby opisywania świata: apologia, satyra, humor,

o  Potrzeba przeorientowania świadomości,

         Prus traktował kronikarstwo jako wypełnianie postulatu bycia pisarzem uczestniczącym w dolach i niedolach pokolenia.

          4) POETYKA KRONIK PRUSA

          Cechy kompozycji:

o  Układ chronologiczny – data publikacji, przynależność do gazet,

o  Zapowiadanie kontynuacji wątków – troska o zazębianie felietonów,

o  Powoływanie się na wcześniejsze motywy, poważnie lub w formie żartów – zszywanie cyklu,

o  Autorskie powitania po przerwie w cyklu,

o  Unikanie ciągnięcia tej samej kwestii przez kilka kronik z rzędu.

          Narrator:

o  Podpisuje się pod każdą kroniką jako Bolesław Prus – gwarant jedności,

o  Jest pierwszoosobowy – „ja” – przedstawia więc  swój osobowy wizerunek,

o  Eksponowanie faktów elementarnych, np. widz w teatrze, spacerowicz,

o  Jest człowiekiem „z krwi i kości” – przedstawia swoją fizjonomię, kondycję fizyczną, wspomina o przyjaciołach, informuje o stanie emocjonalnym,

o  Wytwarza atmosferę kontaktu z czytelnikiem, daleki od oficjalności, wprowadza żartobliwe uwagi na własny temat,

o  Ma rysy erudyty i intelektualisty, które sugeruje w dyskretny sposób, np. niekiedy cytuje po łacinie.

          Cechy kompozycyjne:

o  Przechodzenie od tematu do tematu, zmiana nastroju w obrębie felietonu,

o  Zdarza się, że nie ma segmentu dominującego,

o 

Felieton rozpoczyna się introdukcją – konstatacja na temat pogody, skandalu,
 

          EKSPOZYCJA INICJALNA ZDARZENIA,

          Nie omija tematów ostatnio poruszanych w prasie, zwraca uwagę na ważne tematy

       Zakłada odbiorcę kronik jako obeznanego z prasą, ciekawego w jaki sposób wydarzenia postrzega felietonista

           PORZĄDKOWANIE HISTORII BIEŻĄCEJ

           Fakty jednostkowe są tylko znakiem zjawisk o szerszym znaczeniu,

          Konfrontowanie opinii swojej z innymi opiniami – DYSKURS,

          Stwierdzenie aforystyczne, obietnica kontynuacji, dopowiedzenie – KONKLUZJA.

           5) TYPY KRONIK I ICH POGRANICZA GATUNKOWE:

              a) Kronika przeglądowa – synkretyczna

                            - pokrewieństwa z listem i gawędą

                            - eklektyzm tematyczny i formalny

              Do tego typu kronik należy także OBRAZEK  - szkic prozą, którego zasadą było opisanie jakiegoś zjawiska w taki sposób, by czytelnik zobaczył je oczyma wyobraźni, „namalowani” go słowami. Traktowano go jako rodzaj dokumentowania codzienności, Prus używał go także do sprawozdania z jakiejś imprezy.

              b) Problemowe kroniki eseistyczne

                            - ten typ kronik pisywał Prus głównie w latach 1905–1911 dla „Tygodnika Ilustrowanego” 

                            - stanowią monograficzne rozmyślanie o problemie

                            - tytuł informujący o tematyce

              c) Kroniki dysertacyjne – kroniki rozprawy

                            - nad narracją literacką dominuje wywód naukowy

                            - referowanie polemik ale ich nie podejmowanie

                            - ścisłość, zrozumiałość, przekonująca dokumentacja

                            - podobieństwa z artykułem naukowym.

           5) TEMATY I IDEE

       Z gmatwaniny tematycznej felietonów wyłaniają się kwestie dopowiadane, reinterpretowane, zagadnienia powracające, np. religia, literatura, oświata, polityka, kwestia chłopska, emancypacja, kwestia żydowska. Całą twórczość kronikarską Prusa oświetlaja pewne założenia teoretyczne, które, najogólniej rzecz biorąc, mieszczą się w pozytywistycznym pojmowaniu człowieka i społeczeństwa.

          6) RECEPCJA

       Za życia Prusa cieszyły się Kroniki nie lada poczytnością. Nazwisko Prusa przyciągało prenumeratorów dzienników, do których pisywał. Po jego śmierci dzieje recepcji Kronik – wolne od temperatur aktualności bieżącej – wiązały się z rocznicowymi powrotami do jego nazwiska i z badaniami nad jego twórczością. Doceniano bowiem ich rolę w badaniach nad nowelistyką i powieściopisarstwem autora Lalki. Stały się źródłem komentarzy do utworów literackich, do czego sięgał m. in. Henryk Markiewicz [„Lalka” Bolesława Prusa, Warszawa 1951] czy Stanisław Fita [„Placówka” Bolesława Prusa, Warszawa 1980]. Okazały się także kopalnią wiedzy o biografii pisarza.

2