ĆWICZENIA ORTOGRAFICZNE
Głównym zadaniem nauki ortografii jest osiąganie przez uczniów umiejętności i nawyku poprawnego pisania oraz kontroli własnego tekstu. Zdobycie tej umiejętności pozwala uczniowi rozumieć budowę i znaczenie pisanych wyrazów, zastanowić się nad wyborem poprawnego zapisu i dokonywać je prawidłowo posługując się poznanymi zasadami. W wyniku systematycznych ćwiczeń czynności poprawnego pisania przechodzą w nawyk, czyli sprawne, bezbłędne pisanie, które nie wymaga już stałego udziału świadomości.
Warunkiem powodzenia nauki ortografii jest stosowanie właściwych metod i zróżnicowanych ćwiczeń. Najskuteczniejszą metodą jest metoda oparta na działaniu uczniów. Polega ona na wykonywaniu różnorodnych, urozmaiconych ćwiczeń ortograficznych.
„Praca nad kształtowaniem umiejętności poprawnego pisania powinna przebiegać według następującego planu:
1) 1) zaznajomienie uczniów z nowym materiałem ortograficznym;
2) 2) utrwalenie tego materiału drogą różnorodnych ćwiczeń, przy największej aktywności uczniów;
3) 3) sprawdzenie stopnia opanowania danego materiału;
4) 4) ćwiczenia poprawkowe dla tych uczniów, którzy jeszcze nie opanowali przewidzianego materiału”[i][i].
Do ćwiczeń ortograficznych zaliczamy przepisywanie, pisanie z pamięci, pisanie ze słuchu , pisanie z komentowaniem, dyktando twórcze.
Najprostszą formą ćwiczeń jest przepisywanie. Forma ta jest kształcąca, jeśli jest odpowiednio stosowana. Należy unikać bezmyślnego przenoszenia gotowego tekstu drukowanego lub pisanego. Przepisywanie jest pracą wymagającą skupienia uwagi i zastanowienia. Do poleceń, jakie można stosować przy przepisywaniu, należą następujące czynności:
o o wpisywanie odpowiedniej litery lub grupy liter w puste miejsca w wyrazie, tj. uzupełnianie tekstu przeznaczonego na przepisywanie brakującymi literami, stanowiącymi jedną lub więcej trudności ortograficznych;
o o przekształcanie tekstu przeznaczonego na przepisanie, np. zmiana rodzaju gramatycznego, zmiana liczby pojedynczej na mnogą lub odwrotnie, zmiana przypadku, zmiana czasu lub osoby czasowników;
o o przepisanie tekstu z podkreśleniem wyrazów zawierających trudność ortograficzną;
o o wypisanie wyrazów zawierających trudność ortograficzną;
o o ułożenie zdania lub kilku zdań z rozsypanki wyrazowej;
o o przepisanie wyrazów połączone z dobieraniem par odpowiednich wyrazów;
o o ułożenie wyrazów z rozsypanki literowej lub sylabowej;
o o ułożenie zdania lub tekstu z podanymi wyrazami itp.
Przepisywanie powoduje utrwalenie poprawnej postaci wyrazów. Przepisywania musimy dzieci nauczyć już w klasie pierwszej. Uczniowie klasy pierwszej często przepisują po jednej literze lub po parę liter, nie sylabami, lecz dowolnymi cząstkami wyrazów, zwłaszcza wówczas, gdy wyrazy są dłuższe lub trudniejsze. Takie przepisywanie nie sprzyja opanowaniu pisowni, utrudnia bowiem zrozumienie przepisywanego tekstu i nie daje właściwego obrazu poszczególnych wyrazów, który stanowi podstawę opanowania ortografii.
Już od początku nauki pisania należy przyzwyczajać uczniów do przepisywania całych
wyrazów, bez podziału na części, ucząc długiego przyglądania się przepisywanemu wyrazowi lub zespołowi wyrazów. Ważne jest również wymaganie od uczniów, aby każdą wykonywaną pracę dokładnie sprawdzili. Wyrabia to u uczniów poczucie odpowiedzialności za wykonywaną pracę oraz cenną w nauce ortografii spostrzegawczość. Taką kontrolę poprawności pisma można przeprowadzić w ten sposób, że uczniowie siedzący w jednej ławce zamieniają się zeszytami i sprawdzają według wzoru tekst napisany przez sąsiada. Wskazany przez kolegę błąd uczeń poprawia sam. Przy tego rodzaju kontroli trzeba zwrócić baczną uwagę na to, aby odbywała się ona w atmosferze przyjaznej, wzajemnej życzliwości.
Pisanie z pamięci spełnia w nauczaniu ortografii specjalną rolę ze względu na utrwalenie poprawnych obrazów wzrokowych. Polega na zapisywaniu wyrazów, wyrażeń i zwrotów po uprzednim ich omówieniu i bezpośredniej obserwacji, a również na zapisywaniu tekstów wyuczonych na pamięć. Pisanie z pamięci umożliwia dokładną obserwację i analizę wzoru, zapamiętywanie, samodzielny zapis oraz sprawdzanie własnej pracy, jest to najskuteczniejsza forma ćwiczeń poprawnego pisania. Pisanie z pamięci przebiega w dwu etapach.
W pierwszym etapie uczniowie:
o o odczytują w całości tekst przeznaczony do napisania;
o o obserwują pisownię trudniejszych wyrazów i zastanawiają się nad rodzajem
trudności (przypomnienie reguł ortograficznych) ;
o o odczytują i zapamiętują pierwszą cząstkę tekstu, stanowiącą logiczną całość,
np. jedno zdanie;
o o zasłaniają tekst.
W drugim etapie uczniowie:
o o piszą zapamiętaną cząstkę tekstu;
o o porównują napisane wyrazy lub zdanie z tekstem;
o o dokonują poprawek, jeśli popełnili błędy.
Pisanie z pamięci można stosować przy wprowadzaniu nowej reguły ortograficznej. Tekst przeznaczony do pisania powinien zawierać tylko trudności z zakresu nowo wprowadzonej zasady ortograficznej, pisownia innych wyrazów tego tekstu powinna być uczniom dobrze znana i dobrze przez nich opanowana. Pisanie z pamięci można zastosować w celu utrwalenia kilku zasad ortograficznych.
Pisanie ze słuchu, czyli tzw. dyktando, jest to ćwiczenie ortograficzne, przy którym uczniowie nie widzą tekstu przeznaczonego do pisania, ale może on być uczniom częściowo lub w całości znany. Ćwiczenia w pisaniu ze słuchu nie powinny być utożsamiane z ćwiczeniami sprawdzającymi. Dobrze zorganizowane mają korzystny wpływ na wyrabianie umiejętności słuchania, rozumienia i zapamiętywania dyktowanego materiału. Dyktanda dzieli się na wprowadzające, utrwalające i sprawdzające.
Dyktanda wprowadzające zawierają jedną nową trudność ortograficzną. Przed przystąpieniem do dyktowania nauczyciel wyjaśnia na czym ta trudność polega. Sprawdzanie dyktanda następuje pod kierunkiem nauczyciela.
Dyktanda utrwalające mogą obejmować kilka reguł. Dyktanda te są przeprowadzane przypomnieniem wiadomości potrzebnych do poprawnego ich napisania. Poprawę błędów przeprowadzają uczniowie bezpośrednio po napisaniu dyktanda pod kierunkiem nauczyciela.
Dyktanda sprawdzające występują wtedy, gdy materiał został utrwalony. Dyktanda te sprawdza nauczyciel i przeprowadza później z całą klasą lub indywidualnie korektę błędów popełnionych przez uczniów.
Poprawność prac uczniów zależy w dużej mierze od sposobu dyktowania przez nauczyciela.
W czasie dyktowania trzeba zachować odpowiednie tempo, właściwą intonację i akcentowanie oraz odpowiednią donośność, wyrazistość i poprawność mówienia. W czasie dyktowania tekstu robimy przerwy, pauzy oddechowe, oddzielające logiczne cząstki tekstu. Tekst dyktanda czyta nauczyciel najpierw w całości (powinno to być kilka zdań tworzących logiczną całość), sprawdza, czy uczniowie wszystko rozumieją, a następnie dyktuje tekst – zdania krótkie w całości, dłuższe najpierw w całości, potem z podziałem na logiczne części i znów w całości. Następnie nauczyciel jeszcze raz czyta cały tekst, a uczniowie poprawiają pomyłki.
Pisanie z komentowaniem polega na dokonywaniu analizy ortograficznej dyktowanego przez nauczyciela tekstu. Analizę tę przeprowadzają uczniowie komentując głośno, czyli wyjaśniając pisownię trudnych pod względem ortograficznym wyrazów. Każde dyktowane zdanie komentuje inny uczeń. Komentowanie odbywa się w czasie pisania. Komentujący uczeń powtarza podyktowane przez nauczyciela zdanie dzieląc wymawiane wyrazy na sylaby i kolejno wyjaśnia zapis znanymi regułami pisowni.
Komentowanie może mieć trojaką postać:
o o komentowanie pełne, w którym wyjaśnia się cały tekst;
o o komentowanie wydzielonych grup wyrazów, np. czasowników, rzeczowników;
o o komentowanie wybranych wyrazów według jednej reguły ortograficznej.
Dyktando twórcze łączy elementy nauczania ortografii z ćwiczeniami stylistycznymi. Praca może przebiegać następująco:
o o zapoznanie uczniów z wyrazami, których pisownię będziemy utrwalać;
o o wspólne ustalenie tematyki dyktanda i nadanie im tytułu;
o o indywidualne lub grupowe redagowanie tekstu i zapis na kartkach;
o o odczytywanie tekstów i wybór najlepszego;
o o przepisanie wybranej pracy na tablicy;
o o analiza ortograficzna i dokonanie poprawek stylistycznych;
o o dyktowanie tekstu przez nauczyciela (tablica zasłonięta);
o o poprawa dyktanda (porównywanie z tekstem na tablicy).
Najważniejszą sprawą w nauczaniu ortografii jest zapobieganie powstawaniu błędów. W ramach profilaktyki należy:
· · uczyć dzieci prawidłowej wymowy,
· · zwracać uwagę na stopniowanie trudności podczas podawania materiału ortograficznego,
· · nie nakłaniać uczniów do zbyt wczesnego, samodzielnego pisania, zanim nie przyswoją sobie pewnych umiejętności ortograficznych,
· · nie podawać na jednych zajęciach zbyt wielu nowych wyrazów,
· · sprawdzać wnikliwie prace domowe uczniów,
· · rozwijać spostrzegawczość ortograficzną,
· · rozbudzać u uczniów zrozumienie problemu ortograficznego,
· · wdrażać uczniów do samokontroli i korzystania ze słowników ortograficznych.
,,Przykładowe ćwiczenia:
o o grupowanie wyrazów zawierających określoną trudność ortograficzną według ich znaczenia, zastępowanie wyrazów o znaczeniu przeciwnym, wyrazów pokrewnych,
o o układanie słowniczków tematycznych,
o o ...
Duszkam