BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU
Zagadnienia egzaminacyjne
1. Podstawowe pojęcia auksjologiczne: aspekty jakościowe rozwoju, tempo i kinetyka rozwoju, wiek rozwojowy, norma rozwojowa, trend sekularny.
Wzrastanie(zwiększanie się rozmiarów ciała) następuje intensywnie do osiągnięcia dorosłości biologicznej.
Podstawowym warunkiem wzrastania jest przewaga anabolizmu(obejmuje procesy polegające na syntezie,
tworzeniu nowych związków, struktur) nad katabolizmem(spalanie, destrukcja, niszczenie). Od 20-25 roku
życia ukończone są procesy dojrzewania.
Starzenie się jest to przewaga katabolizmu nad anabolizmem.
PROCESY WZRASTANIA:
rozrost – polega na zwiększaniu objętości lub długości komórek(wtedy przybywają nowe komórki).Od chwili
urodzenia nie przybywa komórek, możemy je jedynie tracić.
Komórki mogą jedynie zwiększyć swoje wymiary(np. tkanka mięśniowa lub nerwowa).
rozplem – jest to namnażanie się komórek, dzielenie się. Podstawą tego procesu jest
mitoza(podstawa namnażania, dzielenia się komórek). Z jednej powstają dwie itd.
zygota – jest pierwszą komórką naszego organizmu, ciała(jest to połączenie komórki
jajowej i plemnika).
Każda komórka naszego ciała jest kopią zygoty w sensie genetycznym.
Różnicowanie – w trakcie dorastania następuje różnicowanie jest to związane z
uaktywnieniem się genów, dzięki czemu możliwe jest formowanie się poszczególnych
tkanek i nerwów.
Poziomy różnicowania:
komórkowy – cytogeneza
tkankowy – histogeneza
narządów – organogeneza
kształcenia proporcji ciała - typogeneza
Dojrzewanie – dostrajanie poszczególnych funkcji w ramach rozwoju całego ciała.
Tempo rozwoju – wielkość przyrostu danej cechy na jednostkę czasu. Tempo rozwoju
uwarunkowane jest genetycznie, jest wrażliwe na czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.
- zębowe(określenie wieku zębowego) określamy wiek, od ilości wyrżniętych zębów: 30 miesięcy – wszystkie
mleczne zęby, stałe między 6-7 rokiem, wszystkie zęby –12-15 rokiem.
Retarelacja(opóźnianie) – opóźnienie sprawności ruchowej, przesuwanie się okresu menopauzy.
2. Znaczenie wybranych czynników niegenetycznych matki w rozwoju (wiek matki, styl życia matki – odżywianie, stosowanie substancji psychoaktywnych, infekcje w okresie ciąży itp.)
Czynniki niegenetyczne – fizjologiczny wpływ metabolizmu matki – przekazywanie cech na drodze metabolicznej, nabywanie pewnych właściwości poprzez fakt przebywania przez 9 miesięcy w metabolizmie matki. Metabolizm matki ustanawia metabolizm dziecka. Przekazywanie właściwości metabolizmu jest przekazywany z pokolenia na pokolenie żeńskie(jest to regulator matczyny). Kończy się on kiedy urodzi się syn.
CZYNNIKI NIEGENETYCZNE MATKI
- wiek matki – im późniejszy tym większe ryzyko nieprawidłowości obciążenia dziecka(wpływ na to ma tylko wiek matki, wiek ojca nie). Dzieci rodzą się często z urazami, dochodzi do poronień i martwych porodów.
- liczba przebytych ciąż – np. odstęp pomiędzy jedną a drugą ciążą
- styl życia matki czyli sposób żywienia, aktywność fizyczna, higiena osobista.
- używki
§ palenie papierosów(wypalenie jednego papierosa powoduje niedotlenienie płodu przez ok. 15 minut)
§ alkohol(powoduje płodowy zespół alkoholowy FAS „Feta-Alcohol-Syndrom”
§ narkotyki: kokaina i amfetamina powodują spadek przepływu krwi przez łożysko, co powoduje efekt niedotlenienia, powodują uszkodzenie wzroku, słuchu, powodują wady kończyn oraz zespół nagłej śmierci „śmierć łóżeczkowa”. Heroina powoduje opóźnienia rozwoju dziecka.
- infekcje matki – czynniki natury infekcyjnej, czyli różnego rodzaju zakażenia matki:
§ cytomegalia(zakażenie płodu) – jest to choroba wirusowa, przebiega bezobjawowo
§ toksoplazma – choroba odzwierzęca(pierwotniaki przenoszone przez psy i koty)
§ różyczka(prowadzi do niedorozwoju wzroku i słuchu) zakażenie wirusowe
§ kiła, ospa wietrzna, świnka, HIV
3. Mechanizmy dziedziczenia chorób jednogenowych autosomalnych.
Choroby jednogenne autosomalne recesywne wywołane są przez allele recesywne i choroba ta występuje u osoby mającej dwa zmutowane geny tj. u homozygoty. Heterozygotę z jednym genem zmutowanym i jednym prawidłowym można traktować jako nosiciela cechy choroby. Wreszcie homozygotę z dwoma genami prawidłowymi można traktować jako osobę zdrową, nie wykazującą ryzyka genetycznego. Do najczęstszych występujących chorób autosomalnych recesywnych należą:
Pląsawica Huntingtona – jest to choroba mózgu i przejawia się ok. 35-40 roku życia lub później
Fenyloketonuria – objawy tej choroby to opóźnienie rozwoju psychoruchowego, umysłowego, padaczka. Leczenie polega na ustaleniu odpowiedniej diety od urodzenia.
Galaktozemia – jest schorzeniem wywołanym przez defekt jednego z enzymów katalizujących włączenie cukru prostego galaktozy w cykl przemian metabolicznych. U dziecka chorego na galaktozę i karmionego mlekiem(laktoza zawiera galaktozę) nie rozłożone pochodne galaktozy odkładają się we wszystkich tkankach, powodując uszkodzenie nerek, wątroby i nieodwracalne zmiany w układzie nerwowym.
Mukowiscydoza – jest to choroba spowodowana „błędem genetycznym”. Jest chorobą nieuleczalną. Choroba objawia się tym, że w układzie oddechowym powstają w wyniku zalegania gęstej wydzieliny, które zatykają oskrzela. Wydzielina ta utrudnia oddychanie i powoduje powstanie przewlekłego stanu zapalnego. Jej przyczyną jest wadliwe białko, oraz gen powodujący zakłócenie transportu jonów chlorkowych i sodowych.
4. Etiologia i obraz kliniczny wybranych chorób chromosomalnych: zespół Downa, zespół Klinefeltera, zespół Turnera.
Choroby chromosomalne występują gdy rodzice mają nieprawidłową strukturę lub liczbę chromosomów. Są obciążeni jakąś wadą chromosomalną. Ale kiedy jest prawidłowa struktura chromosomalna, to są zaburzenia w procesie gematogenezy (nieprawidłowe rozdzielenie chromosomów do gamet) wiąże się to z wiekiem matki. Dochodzi wtedy do choroby chromosomalnej.
Zespół Downa(MONGOLIZM) – jest to najczęściej występująca choroba . W 1866r. została opisana przez Downa. Zespół Downa jest spowodowany wadą budowy 21 par chromosomów – występuje tam aberracja zwana trisomią. To odchylenie można stwierdzić już w czasie ciąży, badając komórki pobrane z płynu owodniowego. Prawdopodobieństwo urodzenia dziecka z zespołem Downa wzrasta gdy matka jest w późniejszym wieku. Charakterystycznymi objawami tej choroby jest: fałda skóry pod oczami, różne stopnie upośledzenia umysłowego, nadmierna ufność, wysunięty i pofałdowany język, krótka szyja, płaskie dłonie i stopy, upór.
Objawy somatyczne: niski wzrost, zaburzenia proporcji ciała, napięcie mięśniowe, wady serca,
Zespół Klinefeltera – choroba ta charakteryzuje się zwiększoną liczbą chromosomów X. Mężczyźni z zespołem Klinefeltera to osoby wysokiego wzrostu, słabiej umięśnieni oraz o kobiecej sylwetce. Chorym rozwijają się piersi i rzadko występuje mutacja głosu. Obserwuje się też jądra, brak spermatogenezy a w konsekwencji niepłodność. Owłosienie jest znikome. Niski poziom testosteronu oraz nieznaczne obniżenie poziomu inteligencji, ale nie koniecznie.
Zespół Turnera – u kobiet występuje pojedynczy chromosom X zamiast dwóch na skutek nierozchodzenia się chromosomów podczas mejozy. Objawami jest niski wzrost, słabo zaznaczone cechy żeńskie, niedorozwój cech płciowych zewnętrznych i wewnętrznych, a w wyniku bezpłodność. Inne cechy fenotypowe to: poduszkowate obrzęki stóp w okresie noworodkowym, nadmiar skóry na karku. Rozwój psychiczny zwykle prawidłowy. Na chorobę zapadają zwykle dziewczynki rodzone przez młode mamy.
5. Struktury układu nerwowego wynikające z podziału topograficznego i czynnościowego.
§ Ośrodkowy(centralny) układ nerwowy – jest chroniony przez kości czaszki oraz kręgosłup. W skład ośrodkowego układu nerwowego wchodzą:
- mózgowie które z kolei dzieli się na:
- rdzeń przedłużony, w którym znajdują się ośrodki kierujące odruchami bezwarunkowymi – ośrodki
oddechowe, regulujące pracę serca i ciśnienie krwi, ośrodki odpowiedzialne za żucie, połykanie, wydzielanie
śliny, ośrodki kojarzeniowe słuchu.
- móżdżek – będący ośrodkiem kontroli ruchów, odpowiedzialny za utrzymanie równowagi ciała
- śródmózgowie – ośrodek analizy wzroku i słuchu
- międzymózgowie w którym znajdują się ośrodki nerwowe głodu i sytości
- kresomózgowie – dwie półkule pokryte korą mózgową, dzielącą mózg na płaty:
- czołowy – ośrodki ruchowe
- ciemieniowy – ośrodek czucia
- potyliczny – ośrodek rozumienia wrażeń wzrokowych
- skroniowy - ośrodek rozumienia wrażeń słuchowych
- rdzeń kręgowy – przewodzi bodźce pomiędzy mózgiem a układem obwodowym. Ma kształt grubego sznura.
Umieszczony jest w biegnącym wzdłuż kręgosłupa kanale kręgowym.
§ Obwodowy układ nerwowy – składa się z układu somatycznego i autonomicznego. Część sympatyczna przewodzi impulsy nerwowy pomiędzy receptorami, ośrodkowym układem nerwowym a mięśniami lub gruczołami. Część autonomiczna łączy ośrodkowy układ nerwowy i narządy wewnętrzne, jak np. serce czy żołądek. Obwodowy układ nerwowy obejmuje 12 par nerwów czaszkowych (węchowy, wzrokowy, okoruchowy, bloczkowy, trójdzielny, odwodzący, twarzowy, przedsionkowo-ślinowy, językowo-gardłowy, błędny, dodatkowy, podjęzykowy) oraz 31 par nerwów rdzeniowych.
§ Zwoje nerwowe
§ Układ somatyczny – układ odpowiedzialny za kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. Układ somatyczny unerwia mięśnie szkieletowe i kieruje pracą tych mięśni oraz gruczołów skórnych i komórek barwnikowych skóry. Dzieli się na :
- część somatoczuciową
- część somatoruchową
§ Układ autonomiczny – układ którego nerwy unerwiają narządy wewnętrzne. Działanie układu autonomicznego powoduje reakcje niezależne od naszej woli, czyli np. wydzielanie soku żółciowego, ruchy perystaltyczne itd. Dzieli się na:
- część trzewnoczuciową
- część trzewnoruchową
Układ autonomiczny dzieli się również na:
- układ współczulny inaczej sympatyczny (pobudzający)
- układ przywspółczulny inaczej parasympatyczny (hamujący)
6. Budowa i rola kory mózgowej.
Kora mózgowa – struktura mózgu, w części kresomózgowia, zbudowana z istoty szarej, którą stanowią komórki neuronów. Pokrywa obydwie półkule kresomózgowia. Tworzy ją ok. 10 mld komórek ułożonych w sześciu warstwach o różnych grubościach. Jest bardzo silnie pofałdowana. Kora mózgowa odbiera i analizuje informacje z narządów zmysłu. Odbywają się w niej także procesy skojarzenia. Odpowiada za czucie somatyczne, widzenie, słyszenie, czucie, uczenie się oraz planowanie. Dzieli się na korę starą (układ limbiczny), odpowiadający za stany emocjonalne i popędy oraz kontrolę podwzgórza i korę nową. W każdej półkuli kora mózgowa dzieli się na cztery płaty:
- czołowy, ciemieniowy, skroniowy, potyliczny. W tych płatach zlokalizowane są ośrodki nerwowe:
§ w płacie czołowym – ośrodki ruchowe
§ w płacie ciemieniowym – ośrodki czuciowe, ośrodki dla wszystkich receptorów leżących na skórze
§ w płacie skroniowym – ośrodki słuchowe (ośrodek rozumienia, m )
§ w płacie potylicznym – ośrodki wzrokowe
Słupy kory mózgowej:
- asocjacyjny (kojarzeniowe)
- okolica przedczołowa (odpowiada za zdolności intelektualne człowieka)
- okolica styku skroniowo -ciemieniowo-potylicznego (odpowiada za umiejętności posługiwania się symbolami, nadrzędny ośrodek mowy)
- okolica dolnokrańcowa (pamięć)
Aby kora mózgowa mogła pracować musi znajdować się na odpowiednim stanie pobudzenia. Za poziom pobudzenia kory mózgowej odpowiada układ siatkowy.
7. Rola układu siatkowatego w mechanizmach czuwania, uczenia się i pamięci.
Układ siatkowy obejmuje struktury leżące w pniu mózgu. Leżą one w śródmózgowiu i wzgórzu. Odpowiadają za aktywność kory mózgowej. Mają zdolność wzmacniania pobudzeń biegnących do kory mózgowej lub ich wygaszania. Układ siatkowy odpowiada za sen i czuwanie. W stanie czuwania umożliwia koncentrowanie uwagi. Przebieg fal w korze mózgowej można rejestrować dzięki zapisowi EEG. Aktywność mózgu może być dwojakiego typu:
DESYNCHRONIZACJA – duża częstotliwość, mała amplituda
SYNCHRONIZACJA – mała częstotliwość, duża amplituda
W układzie siatkowym wyróżniamy dwie podstawowe części:
1) Układ siatkowy aktywujący – obejmuje struktury leżące w śródmózgowiu. Mają zdolność wzbudzania całej kory mózgowej tzw. wzbudzenie nieswoiste. Rozrusznik desynchronizacji odpowiada za stan podporowego wzbudzenia całej kory mózgowej
2) Układ siatkowy hamujący – obejmuje on ośrodki funkcjonujące w okolicach wzgórza. Działa on w dwojaki sposób:
§ Ma zdolność do prowadzenia stopniowej stymulacji całej kory mózgowej. Ośrodki tego układu wyliczają impulsy biegnące do kory mózgowej, w związku z tym zapadamy w sen. Sen skład się z 4-6 cykli. W stanie snu zapis EEG wykazuje stopień synchronizacji.
§ Ma znaczenie w stanie czuwania. W stanie czuwania część hamująca układu siatkowatego ma zdolność ograniczania nadmiaru informacji docierających do kory mózgowej, dokonując selekcji informacji pod kontem ich ważności.
Dopóki układ siatkowy nie osiągnie dojrzałości, dziecko nie może koncentrować uwagi.
8. Rozwój układu nerwowego i jego uwarunkowania.
Układ nerwowy tworzy się z zewnętrznego listka zarodkowego zwanego ektodermą. Zaś formowanie układu nerwowego to neurulacja. Neurulacja polega na tym, że głowowa część zarodka ektoderma zaczyna się spłaszczać, jest to płytka nerwowa, ta płytka nerwowa zagłębia się tworząc rynienkę nerwową, a następnie to wypuklenie odrywa się i powstaje cewa nerwowa.
Ważnym momentem jest to gdy rynienka zamyka się i tworzy cewę(cewkę) nerwową.
Proces neurulacji rozpoczyna się w 16 dniu od momentu zapłodnienia a całkowicie jest zakończony w 7 tygodniu życia płodowego. Między 16-28 dniem ma miejsce domykanie się cewy nerwowej w przedniej części zarodka, a więc tam gdzie powstaje mózg i górny odcinek rdzenia kręgowego.
Pęcherzyki pierwotne(mózgowe) formują się w 4 tygodniu. W 5 tygodniu jest już pięć pęcherzyków nerwowych.
Ze światła cewy nerwowej powstaje kora mózgowa. Rozwój kory mózgowej przebiega najszybciej przez pierwsze 3 miesiące. Namnażanie się komórek kory mózgowej kończy się z chwilą porodu.
9. Dynamika i przejawy rozwoju somatycznego dziecka w okresie noworodkowym i niemowlęcym.
§ Okres noworodkowy trwa przez pierwszy miesiąc. Długość cm noworodka wynosi 45-55 cm, masa ciała wynosi 2,5-4,5 kg a obwód głowy ok. 35 cm . Można w tym okresie zaobserwować obecność odruchów bezwarunkowych, obecność odruchów atawistycznych(pełzanie, chodzenie, odruch chwytania, odruch obejmowania). Dziecko w pełni oddycha, umie kaszleć, kichać, śpi ok. 20 godzin na dobę. Obserwowany jest również spadek masy ciała o 10%. Może wystąpić żółtaczka fizjologiczna (bilirubina – barwnik żółci – prowadzi do rozpadu hemoglobiny). Występuje przełom hormonalny, dziecko jest stosunkowo wysoko odporne.
§ Okres niemowlęcy obejmuje pierwsze 12 miesięcy życia dziecka(miesiąc stadium noworodkowe). U niemowlaka można zaobserwować bardzo szybki rozwój ruchowy, zmienia się on praktycznie z miesiąca na miesiąc. Obserwowalny jest odruch chwytania i manipulacji, bezwarunkowy odruch chwytny, polega on na zamykaniu dłoni i przedmiocie włożonym do niej. Noworodek śpi ok. 15-16 godzin (łatwo zasypia ale też łatwo go zbudzić). U noworodka występuje rozwój procesów poznawczych (noworodki w 15 dniu życia śledzą wzrokiem plamkę barwną). Występują fazy rozwoju mowy oraz rozwoju uczuć i kontaktów społecznych. Występuje również kostnienie czaszki.
10. Rozwój cech płciowych u dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania.
Okres dojrzewania zwany również pokwitaniem jest to całość przemian, jakim podlega organizm dziecka, przeobrażając się w organizm dorosłej osoby. Zmiany te zachodzą jednocześnie w budowie zewnętrznej jak i wewnętrznej. W przypadku zmian wewnętrznych organizm, wywołane jest to tzw. grą hormonów, które uaktywniają przysadkę mózgową i układ rozrodczy człowieka. Pod wpływem hormonów płciowych gruczoły rozrodcze zaczynają produkować komórki rozrodcze (plemniki i komórki jajowe), człowiek staje się zdolny do podjęcia aktywności seksualnej (dojrzałość seksualna) oraz do rozmnażania (dojrzałość rozrodcza).
Okres dojrzewania ...
migotka1313