Kaszuby.odt

KASZUBY

Kraina historyczna w Polsce, będąca częścią Pomorza, którą zamieszkują Kaszubi – zachodniosłowiańska grupa etniczna, którą cechuje specyficzny język kaszubski i wyraźnie zaznaczone poczucie odrębności.

JĘZYK KASZUBSKI

Język kaszubski, dialekt kaszubski (nazwy własne: kaszëbsczi jãzëk, kaszëbskô mòwa, pòmòrsczi jãzëk, kaszëbskò-słowińskô mòwa) –mowa zachodniosłowiańska o spornym statusie – w zależności od przyjętych kryteriów uznawana za odrębny język lub dialekt języka polskiego. Często przyjmowane jest stanowisko pośrednie, unika się określania jej jako "język" lub "dialekt" albo określa się ją jako etnolekt. Z prawnego punktu widzenia kaszubszczyzna jest w Polsce językiem regionalnym. Kaszubskim posługuje się w Polsce na co dzień ponad 50 tys. Kaszubów. Jest jedyną pozostałością słowiańskich dialektów pomorskich. Należy do grupy języków lechnickich, w jej centralnej odmianie, bliski standardowemu językowi polskiemu, z wpływami języka połabskiego, dolnoniemieckiego i staropruskiego.

MUZYKA KASZUBSKA

Muzyka i tańce to nieodłączny element zabawy ludności Kaszubskiej. Muzyka kaszubska przetrwała po dziś dzień. O zamiłowaniu Kaszubów do śpiewu świadczy fakt działania w regionie ponad 100 zespołów artystycznych śpiewu i tańca oraz chórów.
Muzyka tego regionu rozpowszechniana była poprzez przekazywanie z ust do ust. Śpiew towarzyszył kucharkom i szwaczkom oraz tzw. Bardom - wędrownym śpiewakom, którzy wędrując od wioski do wioski przekazywali pieśni ucząc się nowych.
Kaszubi najchętniej śpiewali gromadnie (zespołowo). Wyjątek stanowili Bardowie, którzy przy dźwiękach cytry śpiewali solo. Tematyka pieśni kaszubskich jest przebogata. Kaszubi śpiewają dla dzieci, sławią piękno swojej krainy, pracę człowieka na wsi, na morzu czy jeziorze, śpiewają pieśni patriotyczne, morskie, miłosne oraz kolędy.
Reprezentacyjnym tańcem rozpoczynającym niegdyś każdą poważną uroczystość był koséder zwany kaszubskim polonezem. Wiele tańców ma charakter obrzędowy jak np. Rëbôcczi tuńc (taniec przedstawiający pracę rybaków) czy brutczi tuńc (taniec panny młodej).
Warto także wspomnieć, iż Kaszubi posiadają własny hymn, którego autorami tekstu jest Hieronim Derdowski, a muzyki Feliks Nowowejski. Ten zwyczajowy Hymn Kaszubów (do dziś uznany i śpiewany z szacunkiem) niegdyś był marszem kaszubskim z wierszowanego poematu autorstwa Dedrowskiego.
Muzyka kaszubska żyje do dziś nie tylko za sprawą licznych zespołów pieśni i tańca oraz chórów, ale także dlatego, że wraz z tradycyjną pieśnią rozwija się muzyka rozrywkowa za sprawą młodych zespołów kaszubskich.

STROJE KASZUBSKIE

Jak każda grupa kulturowa, tak i Kaszubi posiadają swój niepowtarzalny strój będący wizytówką regionu. Kaszubskie stroje ludowe wyszły z użycia pod koniec XIX wieku. Obecnie używane przez zespoły pieśni i tańca stroje są rekonstrukcją opracowaną przez prof. dr Bożenę Stelmachowską z toruńskiego ośrodka etnograficznego.
Jedyną oryginalną częścią stroju kaszubskiego jaka dotrwała do naszych czasów jest złotnica (zwana też zgłotogłowią). Przetrwała ona niewątpliwie dzięki swojej znacznej wartości jaką były bogato wyszywane wzory złotym lub srebrnym szychem. Złotnice można podziwiać w niektórych muzeach.
Pozostałe części stroju charakteryzowały kolorystyka oraz hafty, którymi Kaszubi zdobili swoje stroje.
Świąteczny i weselny strój: kidel - czarny kaftan bez fałd, podszyty czerwoną tkaniną widoczną na brzegach, ozdobiony sznurowaniem i pętlami, spodnie płócienne białe, kołpak - czerwona czapka z czarnym otokiem lub bardziej elegancka futrzana czapka z czerwonym denkiem, grube wełniane, jednopalcowe rękawice, białe do połowy dłoni, pozostała część zdobiona kolorową włóczką i frędzlami.
Strój codzienny dziecięcy: czarny kaftan z tkaniny tkanej w domach z lnu i wełny, obiory chłopców i dziewcząt różniły się tylko nakryciem głowy.
W wieku 6-7 lat chłopcy przywdziewali prawdziwy strój kaszubski: harneja - kurtka z białego płótna przetykanego wełną, liwk - kamizelka z tego samego materiału (zarówno harneja jak i liwk zapinane były na haftki), spodnie płócienne do kolan, wełniane pończochy oraz korki - drewniane pantofle, które zamieniane są po osiągnięciu pełnoletności na skórzane buty bez obcasów na grubych podeszwach oraz białe pięciopalcowe rękawiczki z ozdobą na przegubach w postaci skręconych frędzli.
Zimowy strój Kaszuba: szuba - kożuch sięgający kolan ze zszytych ze sobą rzemieniem dwóch wygarbowanych skór owczych ze zwisającymi w dół ogonami, zapinany na piersi na 4-5 skórzanych guzików i rękawami (doszywanymi w domowym zaciszu) z białego płótna przetykanego wełną podszywanymi suknem.
Strój kobiecy: długa suknia bez rękawów z czerwonego lub białego fryzu, liwk - gorset z wełnianej lub lnianej tkaniny ufarbowanej na czarno sznurowany różnokolorową tasiemką, borszduk - czerwony fryz nakładany na piersi pod liwkiem, kabat - krótka czarna kurtka o małych odstających połach z długimi rękawami zapinany na haftki, kidel - wierzchnie ubranie uszyte z czarnej tkaniny, z dużą ilością zakładek w talii rozszerzające się ku dołowi sięgające łydek. Latem dziewczęta noszą poplek - krótka wierzchnia płócienna koszula z wąską stójką wyszywaną białym wzorem podobnie jak górna część rękawów zwężających się ku dłoni i nie zapinanych.
Nakrycie głowy kobiet: gładko uczesane włosy kobiet utrzymuje czarna taśma własnej roboty, która splata dwa warkocze okręcone wokół głowy ułożone tak by odsłonięta pozostała skroń. Na warkocze nakładana była bina (zwana też spodnóżk) - przepaska z białego płótna zarzucana do tyłu głowy, a na to zaglówk (lub puster) - właściwa przepaska z czarnego rasza z czerwoną wypustką wystającą z przodu, z tyłu zaś zwiniętą w trójkąt i zeszytą. Takie nakrycie głowy nosiły tylko dziewice. Po utracie dziewictwa lub po mariażu pod czarną przepaską noszą huwa - biały czepek zakrywający skroń.

HAFT KASZUBSKI

              Gatunek i technika kompozycyjno-wzornicza sztuki użytkowej regionu Kaszub w Polsce. Elementem łączącym różne podgatunki regionalne haftu jest kompozycja kolorystyczna oparta na siedmiu podstawowych kolorach. Motywy zdobnicze haftu (kwiaty i owady) zastosowano również w ceramice kaszubskiej i specyficznym malowaniu mebli. Elementy wzornictwa uznawanego za haft kaszubski występują również w paramentach liturgicznych pochodzących z XVII i XVIII wieku. Kolebką haftu kaszubskiego były klasztory norbertanek w Żukowie i benedyktynek w Żarnowcu.