Chrzescijanski_dom_-_Sennett_-_z_przypisami.pdf

„Chrześcijański dom” Richard Sennett

www.maturazpolskiego.pl

1. Dla chrześcijan „pielgrzymka w czasie” rozpoczynała się w domu. Dom służył gminie 1 chrześcijańskiej

mniej więcej do połowy II wieku, kiedy to wierni przenieśli się do innych budynków. Za rządów Hadriana 2

mogli się zbierać wyłącznie w prywatnych domach, państwo bowiem zabraniało publicznego odprawiania

chrześcijańskich praktyk religijnych, poza tym cztery ściany dawały schronienie prześladowanym wy-

znawcom Jezusa.

2. W domowym zaciszu pielgrzymka zaczynała się w jadalni. Niewielka grupa wiernych razem spożywała

posiłek, rozmawiano przy tym, modlono się, czytano listy od chrześcijan z całego Cesarstwa 3 . Jak wyja-

śnił święty Paweł 4 , biesiadnicy, zasiadając przy wspólnym stole, przywołują pamięć o Ostatniej Wiecze-

rz y 5 . Święty Paweł wspólnotę chrześcijan nazywał Ekklesia 6 – to samo słowo u Greków oznaczało ciało

polityczne. Wspólna uczta nosiła nazwę agape 7 , co można przetłumaczyć jako: celebracja 8 braterstwa.

Zarazem jednak agape kojarzyła się z namiętną miłością, dlatego też poganie, kiedy usłyszeli o tych bie-

1 gmina – grupa wyznaniowa działająca na jakimś terenie.

2 Hadrian , Publius Aelius Hadrianus – (76–138) cesarz rzymski od 117; adoptowany i wyznaczony na na-

stępcę przez Trajana; odstąpił od jego ofensywnej polityki zagranicznej; 117 zawarł pokój z Partami i wyco-

fał się z Mezopotamii oraz Armenii; w Brytanii wzniósł wał Hadriana (122); umocnił limes nad Renem i Du-

najem; 135 stłumił wielkie powstanie Żydów (Bar Kochba); wprowadził zasadę rekrutacji żołnierzy do legio-

nów spośród mieszkańców prowincji, w których te stacjonowały; zreformował administrację przez rozbudo-

wę aparatu urzędniczego i oparcie jej na ekwitach; wydał tzw. edykt wieczysty; wzniósł wiele budowli: mau-

zoleum Hadriana, willę Hadriana, odnowił Panteon w Rzymie i budowle na Akropolu ateńskim, na miejscu

Jerozolimy założył nowe miasto – Aelia Capitolina.

3 cesarstwo – państwo rządzone przez cesarza; też: forma rządu monarchicznego z cesarzem na czele; ce-

sarz – władca cesarstwa, tytuł monarszy wywodzący się od jednego z członów imienia Gajusza Juliusza Ce-

zara (Cezar); łacińskie Caesar stanowiło jego przydomek rodowy ( cognomen ) , noszony również przez Augu-

sta (jako adoptowanego syna Cezara) i odtąd używany jako element tytulatury (imienia) władców państwa

rzymskiego (cezar).

4 Paweł Apostoł , Paweł z Tarsu, święty – (ok. 10 – między 64 a 67 r.) najważniejszy misjonarz i teolog wcze-

snego chrześcijaństwa, zw. Apostołem Narodów. Autor „Listów świętego Pawła”, główna postać „Dziejów

Apostolskich”. Urodził się w Tarsie (Cylicja) w rodzinie żydowskiej należącej do faryzeuszów, mającej oby-

watelstwo rzymskie; miał na imię Saul (spolszczenie Szaweł), używał jednak innego – Paweł (gr. Paulos ).

Studiował w Jerozolimie u Gamaliela I; był przeciwnikiem chrześcijaństwa; nawrócił się ok. 35 r. w drodze

do Damaszku, ujrzawszy w wizji Chrystusa. Około 58 r. przybył do Jerozolimy z darami dla ubogich z tam-

tejszej gminy, zebranymi wśród chrześcijan z miast greckich; pod wpływem oskarżeń żydowskich areszto-

wany przez władze rzymskie i więziony 2 lata w Cezarei Palestyńskiej; po odwołaniu się do cesarza, odesła-

ny statkiem do Rzymu, gdzie przebywał w areszcie domowym, po czym prawdopodobnie został zwolniony

i odwiedził Grecję, być może także Hiszpanię; po śmierci św. Piotra prawdopodobnie przewodził gminie

chrześcijan w Rzymie. Zginął w Rzymie podczas prześladowań chrześcijan za panowania cesarza Nerona.

5 „ Pierwszy List św. Pawła do Koryntian ” (1 Kor 11,20, 23–27) – „Wieczerza Pańska”: Tak więc, gdy się

zbieracie, nie ma u was spożywania Wieczerzy Pańskiej. Każdy bowiem już wcześniej zabiera się do własne-

go jedzenia, i tak się zdarza, że jeden jest głodny, podczas gdy drugi nietrzeźwy. Czyż nie macie domów,

aby tam jeść i pić? Czy chcecie znieważać Boże zgromadzenie i zawstydzać tych, którzy nic nie mają?

Cóż wam powiem? Czy będę was chwalił? Nie, za to was nie chwalę! Ja bowiem otrzymałem od Pana to,

co wam przekazałem, że Pan Jezus tej nocy, kiedy został wydany, wziął chleb i dzięki uczyniwszy połamał

i rzekł: «To jest Ciało moje za was [wydane]. Czyńcie to na moją pamiątkę». Podobnie, skończywszy wiecze-

rzę, wziął kielich, mówiąc: «Ten kielich jest Nowym Przymierzem we Krwi mojej. Czyńcie to, ile razy pić bę-

dziecie, na moją pamiątkę». Ilekroć bowiem spożywacie ten chleb albo pijecie kielich, śmierć Pańską głosi-

cie, aż przyjdzie. Dlatego też kto spożywa chleb lub pije kielich Pański niegodnie, winny będzie Ciała i Krwi

Pańskiej.

6 eklezja – (gr. ekklesia ‘zgromadzenie’) w starożytnej Grecji zgromadzenie pełnoprawnych obywateli mające

prawo uchwalania praw i ratyfikacji decyzji innych organów władzy w polis; stopień kontroli przez e. in-

nych władz był różny, zależnie od tego czy polis była arystokratyczna, czy demokratyczna; najlepiej znana

jest e. ateńska, która obradowała pierwotnie na agorze, w V w. p.n.e. na wzgórzu Pnyks, a później w teatrze

Dionizosa; w zależności od okresu i okoliczności zbierała się od 10 do nawet 40 razy w roku; organem ści-

śle powiązanym z e. była Rada Pięciuset, której najważniejszym zadaniem było przygotowywanie porządku

obrad e. i opracowywanie projektów ustaw do przegłosowania; terminy używane na określenie e. w innych

polis: agora, apella, (h)alia.

7 agape – (gr., filoz.) miłość; miłość – (filoz., religiozn.) uczucie skierowane do osoby (m.: Boga, bliźniego, ob-

lubieńcza, rodzicielska, braterska) lub przedmiotu (m. ojczyzny), wyrażające się w pragnieniu dla nich do-

bra (i czynienia go), szczęścia i zachowania ich istnienia. Jej wyrazem i sprawdzianem jest bezinteresowna

1 z 6

„Chrześcijański dom” Richard Sennett

www.maturazpolskiego.pl

siadach, wyobrażali sobie, że to orgie 9 .

3. Uczta chrześcijan zrywała z tradycją pogańskich przyjęć, takich jakie opisał Petroniusz 10 w „Satyry-

kach 11 ” , ilustrując rzecz zgoła karykaturalnymi 12 przykładami. Petroniusz opowiada o uczcie wydanej

przez Trymalchiona, nadzwyczaj majętnego wyzwoleńca, który niemalże pogrzebał gości pod górą tłuste-

go jadła i utopił w drogich winach. Po kilkunastu dniach wpadli w odrętwienie, Trymalchion natomiast,

aż nadto rześki, ani na chwilę nie przestawał mówić. Z czasem biesiada zmieniła się w istny teatr okru-

cieństwa z bekającymi, pierdzącymi i wymiotującymi aktorami. „Uczta Trymalchiona”, przeciwnie

niż grecki sympozjon 13 , ukazywała dominację 14 jednego człowieka nad otoczeniem. Zamiast ogólnego

współzawodnictwa pojawił się przesadnie ożywiony gospodarz i bierni, przypochlebni 15 goście. Ci jednak

nie byli niewinnymi ofiarami. Każdy znalazł w brzuchu jeszcze trochę miejsca na ostrygi 16 w śmietanie,

ostatkiem sił zdołał unieść kielich po dolewkę wina. Chociaż wszystko dookoła podkreślało bogactwo

i władzę Trymalchiona, chociaż przepych dosłownie zniewolił gości, to jednak wracali po więcej, ofiarowy-

wali własne ciała gospodarzowi – nienasyceni i przez to pokorni 17 klienci.

4. Agape odrzucała taki układ zależności. Przy wspólnym stole wszyscy są sobie równi: „nie masz Żyda

ani Greka, nie masz niewolnika ani wolnego, nie masz mężczyzny ani kobiety 18 ” . Na pogańskie bankiety 19

zazwyczaj przychodziło się ze stosownym zaproszeniem, w domu chrześcijańskim podejmowano na-

wet obcych przybyszów. Właśnie do biesiadników zgromadzonych w jadalni święty Paweł wystosował

służba dla innych; jeden z gł. wątków nauczania Jezusa, który wzywał do miłości Boga i bliźniego, do na-

śladowania miłości Bożej i do okazywania miłości nawet nieprzyjaciołom; w etyce rozróżnia się rodzaje mi-

łości: między kobietą i mężczyzną (gr. eros, łac. amor), wśród członków rodziny i między przyjaciółmi (gr.

philía , łac. amicitia) oraz miłosierną i uczynną miłość bliźniego (gr. agape, łac. caritas ) .

8 celebracja – zachowanie (się) uroczyste, ceremonialne; wykonywanie czegoś w sposób uroczysty.

9 orgia – rozwiązła zabawa; (przen.) wielka różnorodność czegoś.

10 Petroniusz , Titus Petronius lub Caius Petronius – (data ur. nieznana – 66 r.) pisarz rzymski; oskarżony

o udział w spisku Pizona i zmuszony do samobójstwa; autor zręcznych epigramatów i romansu przygodo-

wego „Satyryki”, zachowanego we fragmentach, z których najdłuższym jest „Uczta Trymalchiona”. Jeden

z głównych bohaterów powieści „Quo vadis” H. Sienkiewicza.

11 „ Uczta Trymalchiona ” Petroniusz – obszerny fragment „Satyryk”, romansu przygodowego Petroniusza,

wzorowanego na „Odysei” Homera. Główny bohater Enkolpiusz – niczym Odys – prześladowany przez bo-

gów (Priapa i Posejdona) rozpoczyna wędrówkę w Marsylii, potem podróżuje przez Rzym i Kampanię i udaje

się na południe. W ciągu całej podróży przeszkadza mu w tym obrażony Priap. W pewnym mieście w Kam-

panii bierze udział w uczcie wyprawionej przez dorobkiewicza Trymalchiona. Dla poety to doskonała okazja

do zakpienia z warstwy nowobogackich, stanowiących swego rodzaju zaplecze władzy. Petroniusz bez mała

rozkoszuje się opisem złego gustu, demonstracyjnie wystawnego życia i ciasnych horyzontów zarówno go-

spodarza uczty, jak i jego gości, wplatając w opowieść parodię poematu pewnego moralisty: Nadmierny

zbytek strawił szpik Rzymianom,/ W kojcu dla waszych podniebień paw tyje,/ Szatą kobiercom babiloń-

skim równy (…) Petroniusza razi wystawność biesiady, nieumiarkowanie w piciu i jedzeniu przechodzące

wszelkie granice, spoufalenie z niewolnikami, pozór ogłady. Z talentem satyryka wykpiwa tryb życia wzbo-

gaconego pospólstwa, pragnącego – jak Trymalchion – olśniewać otoczenie swoją wspaniałomyślnością

i głębią refleksji. Nic dziwnego, że „Ucztę”, uważaną za najciekawszy z zachowanych epizodów „Satyryk”;

uważa się, że postać Trymalchiona, jest karykaturą Nerona.

12 karykaturalny – mający cechy karykatury; karykatura – obraz lub opis uwydatniający i wyolbrzymiający

charakterystyczne cechy postaci, przedmiotów, zjawisk itp. aż do śmieszności; (przen.) o kimś dziwacznym

lub o czymś zdeformowanym, wypaczonym.

13 sympozjon – (gr. symposion ‘wspólne picie’) nocna, męska biesiada u Greków epok archaicznej i klasycz-

nej; istniał ustalony porządek czynności w czasie s.; s. należały do głównych, oprócz sportu i polowań, roz-

rywek arystokratów gr. (heterie).

14 dominacja – przewaga.

15 przypochlebiać się , przypochlebić się – mówić komplementy, chwalić, przymilać się, starając się zdobyć

czyjeś względy.

16 ostryga – małż morski o ciele osłoniętym dwuczęściową muszlą, przyrośniętą dolną częścią do podłoża.

17 pokorny – przejawiający pokorę, nacechowany pokorą; też: będący wyrazem czyjejś pokory.

18 „ List Św. Pawła do Galatów ” (Ga 3, 28) – „Ograniczone zadanie Prawa”: Nie ma już Żyda ani poganina,

nie ma już niewolnika ani człowieka wolnego, nie ma już mężczyzny ani kobiety, wszyscy bowiem jesteście

kimś jednym w Chrystusie Jezusie.

19 bankiet – wystawne, oficjalne przyjęcie.

2 z 6

„Chrześcijański dom” Richard Sennett

www.maturazpolskiego.pl

swój „List do Rzymian”, wykładając zasady, które później określą strukturę 20 Kościoła. Posłaniec 21 apo-

stoła 22 nosił list do „komórek domowych” w mieście, w każdej odczytywał słowa Pawła, a wierni nad nimi

dyskutowali. Dalsza dyskusja przenosiła się do innych domów. Podczas takich debat 23 , inaczej

niż na uczcie Trymalchiona, nie dominował, prawem gospodarza, żaden głos.

5. W czasie tych spotkań etos 24 chrześcijański zmienił układ miejsc przydzielonych w jadalni. Zgodnie

z rzymską regułą najważniejsza osoba zasiadała u szczytu stołu, pozostałe dookoła, ściśle według hierar-

chi i 25 . Agape zburzyła ten porządek, rozmieszczenie ludzi w pokoju teraz zależało od siły ich wiary. Po-

stulanci 26 , którzy się interesowali nową religią, lecz sami dotychczas na nią nie przeszli, a także katechu-

meni 27 – osoby nawrócone, ale jeszcze nieochrzczone – stali w drzwiach bądź też wzdłuż ścian jadalni,

„pełnoprawni” chrześcijanie natomiast siedzieli przy stole.

6. „Ciało podąża przeciw duchowi, a duch przeciw ciału” – pisał święty Augustyn 28 , wyznając, co czuł

na wspólnej biesiadzie, rozochocony 29 wonią potraw i trunkiem 30 . „Ciągle odnowa zmuszam moje ciało

do posłuszeństwa. A potem przyjemność jedzenia i picia rozprasza udrękę 31 ” . Augustyn szukał ukojenia

w słowach „Ewangelii świętego Łukasza 32 ” (21,34): „Baczcie na siebie, aby serca wasze nie były ociężałe

wskutek obżarstwa i opilstwa oraz troski o byt 33 ” . Niemniej agape wystawiała go na ciężką próbę, dzięki

20 struktura – wzajemne powiązanie, układ elementów jakiejś całości; całość zbudowana w pewien sposób

z poszczególnych elementów.

21 posłaniec – człowiek posłany dla załatwienia jakiegoś polecenia; człowiek zawodowo wykonujący te czyn-

ności.

22 apostoł – uczeń Chrystusa powołany do głoszenia ewangelii; krzewiciel chrześcijaństwa; (przen.) szerzyciel,

propagator jakiejś idei, nauki, jakichś zasad.

23 debata – dyskusja, obrady.

24 etos – (gr. ethos , ‘porządek’, ‘ład’) u starożytnych Greków termin oznaczający stały sposób postępowania

właściwy człowiekowi, a zwł. jego stosunek do innych ludzi. Współcześnie jako pojęcie etyczne etos ma 2 gł.

znaczenia: 1) prawość moralna jakiejś grupy ludzi w określonym środowisku, oceniana poprzez zapatrywa-

nia i przekonania moralne uważane w tej grupie za normę (np. etos lekarski, nauczycielski, grupy etnicz-

nej, wspólnoty religijnej, narodu); 2) faktyczne uznanie i praktykowanie powinności moralnej, a więc po-

prawność moralną rzeczywistego postępowania ludzi w świetle norm obiektywnie obowiązujących; elemen-

tami tak pojętego etosu są zasady moralne w ich historycznej konkretyzacji, przekonania moralne (np. do-

tyczące pojęć dobra i zła, winy i kary), postawy i style życia. Pojęcie etosu, rozumianego jako charaktery-

styczny dla danej grupy społecznej całościowy wzór kulturowy lub obowiązujący styl życia, zaproponował

W.G. Sumner, dla którego etos był tożsamy z obyczajem. Podobnie etos rozumiała M. Ossowska, przestrze-

gając przed myleniem go z pojęciem etyki. Według podobnych ujęć teorią etosu zajmuje się etyka opisowa,

wcześniej etologia.

25 hierarchia – układ jakichś elementów, zwłaszcza stanowisk urzędniczych, wojskowych, kościelnych itp.

na zasadzie podporządkowania i wzajemnej zależności.

26 postulat – życzenie, dotyczące spraw politycznych, społecznych lub ekonomicznych; (filoz.) teza, którą się

przyjmuje bez dowodu jako aksjomat.

27 katechumen – człowiek dorosły przygotowujący się do przyjęcia chrztu.

28 Augustyn , Augustyn z Hippony, Augustyn Aureliusz, święty – (354–430 ) teolog i filozof okresu patrystyki,

Ojciec Kościoła i jeden z czterech wielkich Doktorów Kościoła zachodniego (oprócz świętych: Ambrożego,

Hieronima i Grzegorza Wielkiego), główny autorytet filozofii i teologii zachodniej do XIII w. Był synem poga-

nina, obywatela rzymskiego Patrycjusza i chrześcijanki Moniki (późniejszej świętej). Nie został ochrzczony

jako dziecko, ale otrzymał chrześcijańskie wychowanie. Podczas studiów związał się z kobietą, z którą miał

syna Adeodata. W środowisku mediolańskim rozpoczął się proces jego religijnego nawrócenia. Pod wpły-

wem lektury neoplatoników (Plotyna i Porfiriusza z Tyru), kazań św. Ambrożego i modlitw matki, 387 przy-

jął chrzest. W 396 przyjął święcenia kapłańskie, a 395 został biskupem Hippo Regius. Urząd biskupa peł-

nił przez 35 lat, organizując Kościół w północnej Afryce i walcząc z herezjami manicheizmu i pelagianizmu.

Za nieprzejednaną postawę w tej walce nazwano go „młotem na heretyków”. Zmarł w Hippo Regius w cza-

sie oblężenia miasta przez Wandalów.

29 rozochocić – pobudzić do wesołości, wprawić w dobry humor; rozochocić się – nabrać ochoty do czegoś.

30 Św. Augustyn, „Wyznania”, przeł. Z. Kubiak, Warszawa 1987, wyd. 3 popr., s. 243.

31 Św. Augustyn, „Wyznania”, s. 250.

32 Łukasz Ewangelista , święty – (ok. 20 – ok. 100) wg tradycji starożytnego chrześcijaństwa autor trzeciej

z „Ewangelii” kanonicznych oraz jej dalszego ciągu – „Dziejów Apostolskich”; uczeń św. Pawła, lekarz po-

chodzący z Antiochii, jako jedyny z autorów „Nowego Testamentu” nie był Żydem; jego dzieła były przezna-

czone głównie dla nawróconych z pogaństwa chrześcijan. W ikonografii chrześcijańskiej jego atrybutem jest

wół.

33 „ Ewangelii świętego Łukasza ” (Łk 21,34–35) – „Potrzeba czujności”: Uważajcie na siebie, aby wasze serca

3 z 6

„Chrześcijański dom” Richard Sennett

www.maturazpolskiego.pl

czemu po raz pierwszy zrozumiał, co oznacza „obce ciało Chrystusa”.

7. Kwintesencją 34 braterstwa, a zarazem najtrudniejszą próbą była Eucharystia 35 , spożywanie chleba

i wina symbolizujących ciało i krew Chrystusa. Kiedy święty Paweł pisał swój „Pierwszy List do Koryn-

tian”, rytuał 36 Eucharystii już się utrwalił w niezmiennej postaci 37 . Próba polegała na tym, żeby się opie-

rać przypływowi energii, którą dają chleb i wino. Jak nauczał Orygenes 38 , dusza tryumfuje, kiedy zmysły

nie czują nic. W ten sposób, pisze historyk Kościoła Wayne Meeks, Eucharystia nadawała sens rytualny

biblijnym przykazaniom, aby „zewlec z siebie starego człowieka i przyoblec nowego” – Chrystusa 39 .

8. Spośród wszystkich pisarzy, którzy w naszej epoce rozważali chrześcijańskie dążenie do przemiany,

nikt nie traktował owych pragnień z większą niechęcią niż młody Fryderyk Nietzsche 40 . W pracy „Z gene-

alogii moralności” zawarł przypowieść o jagniętach i o „wielkich ptakach drapieżnych”, które się nimi ży-

wią. Baranek 41 to, oczywiście, symbol chrześcijański, natomiast drapieżne jastrzębie 42 , królewskie zwie-

rzęta, symbolizują Rzym. W przypowieści jastrzębie są silniejsze od jagniąt. Mocy nie dają wyłącznie

nie były ociężałe wskutek obżarstwa, pijaństwa i trosk doczesnych, żeby ten dzień nie przypadł na was

znienacka, jak potrzask.

34 kwintesencja – cecha lub właściwość najbardziej charakterystyczna i najistotniejsza dla danej rzeczy.

35 Eucharystia – (gr. eucharistos ‘obdarowany, z tej racji wdzięczny’, eucharistein ‘dziękować’, ‘zachowywać

się jak obdarowany’) dziękczynienie, sakrament chrześcijański, w którym jest składana ofiara chleba

i wina; centralna cześć kultu chrześcijańskiego: uobecnia życie, mękę, śmierć i pojęte jako uwielbienie

zmartwychwstania Jezusa Chrystusa; Eucharystia wywodzi się z Ostatniej Wieczerzy; w katolickim porząd-

ku liturgicznym składa się z 2 głównych części: przeistoczenia chleba i wina w ciało i krew Chrystusa

(transsubstancjacja) oraz komunii.

36 rytuał – zespół czynności stanowiących formę zewnętrzną obrzędu religijnego, uroczystości, ceremonii.

37 „ Pierwszy List św. Pawła do Koryntian ”, 11,23–25 – „Wieczerza Pańska”: Ja bowiem otrzymałem od Pana

to, co wam przekazałem, że Pan Jezus tej nocy, kiedy został wydany, wziął chleb i dzięki uczyniwszy poła-

mał i rzekł: «To jest Ciało moje za was [wydane]. Czyńcie to na moją pamiątkę». Podobnie, skończywszy

wieczerzę, wziął kielich, mówiąc: «Ten kielich jest Nowym Przymierzem we Krwi mojej. Czyńcie to, ile razy

pić będziecie, na moją pamiątkę».

38 Orygenes – (ok. 185 – ok. 254) filozof i teolog wczesnochrześcijański, pisarz kościelny; kapłan, katecheta,

twórca szkoły katechetycznej w Cezarei Palestyńskiej, która stała się ważnym ośrodkiem intelektualnym;

torturowany w Cezarei Palestyńskiej w czasie prześladowania chrześcijan za panowania cesarza Decjusza,

wkrótce zmarł; jako filozof nawiązywał do Platona, stoików i neoplatonizmu; w egzegezie kładł nacisk

na alegoryczny sens „Pisma Świętego”; przyjmował preegzystencję dusz ludzkich; jako pierwszy użył w od-

niesieniu do Chrystusa określenia Bóg-człowiek i jest prawdopodobnie autorem określenia Marii jako Bo-

garodzicielki ( Theotokos ); dopuszczał apokatastazę, wykluczającą wieczność piekła i potępienie szatanów;

propagował surową ascezę prowadzącą do przytłumienia namiętności (apatia).

39 W tym kontekście cyt. w: W.A.Meeks, „The Moral World of First Christians”, Filadelfia 1986, s. 113.

40 Nietzsche [ni:cze] Friedrich Wilhelm – (1844–1900) filozof niemiecki; postulaty Nietzschego: filozofia

jako „mądrość tragiczna”, „przewartościowanie wszelkich wartości”, usytuowanie się „poza dobrem i złem”,

przekroczenie historii przez ideę „wiecznego powrotu”, ideał „nadczłowieka” powodowanego „wolą mocy” re-

alizującą się w dążeniu do władzy i panowania oraz obwieszczenie „śmierci Boga” i krytyka chrześcijaństwa

stały się w kulturze epoki modernizmu symbolami buntu przeciw filisterstwu kultury mieszczańskiej i ob-

łudnej religijności. U źródeł dramatyzmu przenikającego „filozofię życia” Nietzschego tkwi przeżycie i próba

rozwiązania dylematu dwoistości człowieka oraz kultury; człowieka – jako wolnego, spontanicznego twórcy

i jako istoty zdeterminowanej biologicznie; kultury – jako autonomicznego wytworu ludzkich działań, rozry-

wanej przez przeciwstawne żywioły: dionizyjski – symbolizujący spontaniczność, twórczość, irracjonalność,

wtopienie się indywiduum w świat, bliskość naturze i cielesności, sferze popędów; apoliński – symbolizują-

cy harmonijność, umiarkowanie, kontemplacyjność, racjonalność, odrębność indywiduum wobec świata.

Choroba oraz napięcie wynikające z buntu, skrajnie krytyczne postawy wobec współczesności oraz wysiłku

przezwyciężenia antynomii rozdzierających człowieka i kulturę, pozbawionych absolutnego, boskiego

usankcjonowania, doprowadziły Nietzschego do obłędu.

41 Baranek Boży – (łac. Agnus Dei ) w „Nowym Testamencie” symboliczne określenie Jezusa Chrystusa, na-

wiązujące do ofiar przebłagalnych w „Starym Testamencie”, w których zwierzęciem ofiarnym był m.in. ba-

ranek; jako Baranek Boży Jezus jest ofiarą za grzechy ludzi, ale również triumfatorem; w liturgii częste

określenie Chrystusa; w Eucharystii jedna z części stałych mszy św., modlitwa przy wzniesieniu hostii

przed komunią; w sztuce symbolizuje Chrystusa i jego ofiarę odkupienia.

42 jastrząb , gołębiarz – ( Accipiter gentilis ) ptak z rodziny jastrzębiowatych; dł. do 65 cm; upierzenie brunatne,

na brzuchu białawe w poprzeczne pręgi; skrzydła stosunkowo krótkie, szerokie; ogon długi, zaokrąglony,

z 4 poprzecznymi pasami; Eurazja, Ameryka Północna; w Polsce nieliczny gat. lęgowy lasów i zadrzewień,

osiadły, chroniony.

4 z 6

„Chrześcijański dom” Richard Sennett

www.maturazpolskiego.pl

szpony ani dzioby; ptaki są silne, bo nieświadome własnej potęgi. Wzorem Schopenhauera 43 , Nietzsche

uznawał mocne ciało za ciało nieskrępowane świadomością, umysłem. Co też w sensie filozoficznym

oznacza, że dla zmysłowego człowieka „nie ma żadnego bytu poza czynieniem, działaniem, stawaniem

się”. Jedyna obrona słabych to „prawo winienia ptaka drapieżnego, że jest ptakiem drapieżnym 44 ” . Słabe

ludzkie jagnięta oplatają silne ciało siecią układów społecznych i moralnych ocen, krępują wątpliwościa-

mi, refleksjami 45 .

9. Przypowieść 46 nie uwzględnia zachowania istot słabych, lecz niepodobnych do jagniąt. Słabi ludzie

próbują zapanować nad własnym ciałem, po to aby stawić opór silnym. W Rzymie porządek zawarty

w ciele, ustalony przez Witruwiusza 47 , a przez Hadriana wprowadzany w życie, uwięził Rzymian w świecie

pozorów 48 . Sprzeciw wobec tego porządku dał chrześcijanom siłę, żeby mogli się pozbawić korzeni, wyru-

szyć na pielgrzymkę w czasie: siłę tę czerpali z pogardy dla własnego ciała. Jagnię nie było ofiarą ludzkie-

go jastrzębia, lecz jego sobowtórem 49 . Zamiast niszczyć „człowieka natury”, chrześcijaństwo przeobraziło

sposób, w jaki ludzie szukali pocieszenia, gdy nazbyt im doskwierały sprzeczności życia.

Na podstawie: Richard Sennett, „Chrześcijański dom”, „Jastrzębie i jagnięta” Nietzschego

„Ciało i Kamień”, przeł. M. Konikowska, Wydawnictwo MARABUT, Gdańsk 1997.

Zadania do tekstu:

1. Dlaczego, zdaniem autora, uczestnicy uczty Trymalchiona byli jego klientami, a nie ofiarami?

(0–1 p.)

2. Nazwij zabieg artystyczny, którym jest fraza: „{Trymalchion} (…) niemalże pogrzebał gości pod górą

tłustego jadła i utopił w drogich winach”.

(0–1 p.)

3. Jaką funkcję pełnią użyte w akapicie 3. wyrazy dosadne i wulgaryzmy?

(0–1 p.)

43 Schopenhauer [szo:pnhauer] Arthur – (1788–1860) filozof niemiecki; prekursor filozofii życia, twórca teorii

łączącej woluntaryzm w metafizyce (istotą rzeczywistości jest wola) z kantowską epistemologią (akt jest

dany nam w poznaniu przez zjawiska); filozofii Schopenhauera nie można zaliczyć do żadnego z wielkich

prądów myślowych dominujących w filozofii niemieckiej 1. połowa XIX w.; poglądy Schopenhauera stały

w opozycji do heglizmu, racjonalistycznemu optymizmowi G.W.F. Hegla przeciwstawiał on pesymizm i prze-

konanie o nieuchronności ludzkiego cierpienia, którego źródło upatrywał we wszechpotężnym, bezrozum-

nym i ślepym działaniu woli, która uniemożliwia człowiekowi osiąganie celów; jedyną drogę do uniknięcia

zła moralnego i cierpienia widział Schopenhauer w rezygnacji z „woli życia”, w wyobcowaniu się ze społe-

czeństwa, w kontemplacji estetycznej, kierowaniu się etyką współczucia i zdławieniu w sobie „pędu

do działania”.

44 F. Nietzsche, „Z genealogii moralności”, przeł. L. Staff, Warszawa – Kraków 1913, s. 40.

45 refleksja – głębsze zastanowienie połączone z analizą, wyjaśnieniem, przewidywaniem itp.; wynik zastana-

wiania się.

46 przypowieść , parabola – rozbudowany utwór narracyjny o pouczającej treści; forma – schematyzm fabuły,

uproszczony wizerunek postaci, selekcja realiów – służy przekazaniu ogólnej prawdy moralnej, filozoficznej

lub religijnej; właściwa interpretacja przypowieści wymaga przejścia od jej znaczenia dosłownego do ukry-

tego znaczenia alegorycznego lub symbolicznego; liczne przykłady w „Nowym Testamencie”, także w kazno-

dziejstwie i parenetycznej literaturze.

47 Witruwiusz , Vitruvius – (I w. p.n.e.) architekt rzymski. Traktat w 10 księgach „O architekturze”, informu-

jący również o malarstwie ściennym, hydraulice, budowie zegarów wodnych i machin wojennych; jedyne

tego rodzaju dzieło zachowane z okresu starożytności; wydane drukiem 1486, wywarło ogromny wpływ

na sztukę renesansu i rozwój nowożytnej teorii architektury.

48 pozorny – niebędący tym, czym się wydaje.

49 sobowtór – człowiek bardzo podobny zewnętrznie do innego człowieka.

5 z 6

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: