Zuchowe teatrum_poradnik.doc

W metodyce pracy gromady zuchów teatr nie jest niczym nowym. Wystarczy sobie przypomnieć popisy, jakie ze swoją gromadą urządzał Antek Cwaniak. W zuchowej gromadzie spotykamy dwie formy teatru, teatr spontaniczny zwany również „teatrem samorodnym” i teatr właściwy zwany „teatrem wielkim”. Pierwszy z nich należy do codziennej praktyki gromady zuchowej, powinien przynajmniej raz wystąpić w realizacji każdego cyklu tematycznego. Teatr właściwy występuje znacznie rzadziej, wymaga on znacznie staranniejszego i trudniejszego przygotowania, a przygotowania mają często formę zabawy w teatr (np. zdobywanie sprawności „Aktor”). To opracowanie jest poświęcone głównie tej drugiej znacznie trudniejszej, ale niezwykle ciekawej, pożytecznej i satysfakcjonującej formie teatru.

Teatr może przynieść wiele pożytku gromadzie zuchowej, pomijając oczywiste i omówione dalej walory wychowawcze warto podkreślić, że może on być znakomitym rozwiązaniem na różne okazje i święta (przedstawienie teatralne bywa atrakcyjniejsze od akademii). Może też złakomicie zaprezentować gromadę zuchów w szkole czy gminie i sprawić że będzie ona poważniej traktowana a może nawet stanie się partnerem w sprawie organizacji różnych imprez.

Często bywa, że boimy się realizacji przedstawienia teatralnego uważając, że to dla nas za trudne. Jest to całkowicie niesłusznie. Znane są takie drużyny, które z grupki dzieci bawiącej się w teatr wyrosły na światowej sławy zespół, najlepszym przykładem może być GAWĘDA, najważniejsza jest wiara w siebie. Miałem kiedyś okazję popatrzeć jak ze swoim zespołem Gawędą pracuje druh Andrzej Kieruzalski, to była wspaniała przygoda i niezła lekcja, nie uwierzylibyście jak można prostymi środkami wyczarować na scenie cuda. Jeżeli nie spróbujecie nigdy nie dowiecie się czy to jest możliwe, czy warto i może za jakiś czas będziecie żałować, że nie spróbowaliście. Fakt wymaga to chęci, zapału i trochę twórczej pomysłowości, ale tych przecież raczej nam nie brakuje. Pewne rozwiązania i propozycje mogą wydać się trudne w realizacji. Zapewniam, że warto podjąć trud ich realizacji. Zawsze jednak ostateczna decyzja, czy i które rozwiązania zastosować decyduje drużynowy-reżyser przedstawienia.

Życzę sukcesów i wiele satysfakcji z doświadczeń teatralnych w zuchowej gromadzie.

Z historii teatru

Starożytność

Kiedy zajmujemy się jakąś dyscypliną sztuki często pragniemy poznać jej historię. Przeszłość może być dla nas źródłem inspiracji lub zrozumienia teraźniejszości. Oczywiście i teatr ma swoją historię. Zaczyna się ona w starożytnej Grecji. Teatr narodził się z uroczystości religijnych ku czci Dionizosa. Początkowo była to pieśń, przy której składano ofiarę, pieśni te nazywano dytyrambami. Śpiewano je przy wtórze fletni. Chór miał swojego przewodnika zwanego korfeuszem ( do dziś tak nazywa się przodujących aktorów). Do tych obrzędów wprowadzono chór przebrany za satyrów a w IV wieku p.n.e. poeta Tespis wprowadza pierwszego aktora. Aby upodobnić się do boga, aby podkreślić swoją wyniosłość aktor zakłada koturny (podwyższające buty) i maskę. Aktor przyodziewa też specjalną uroczystą szatę-kostium. Z tych pieśni i recytacji aktora wyłonił się klasyczny teatr grecki. Przedstawienia były wielkimi wydarzeniami. A ich autorzy, tacy jak Ajschylos, Eurypides czy Sofokles cieszyli się wielkim szacunkiem. Przedstawienia odbywały się w wielkich amfiteatrach. Otoczone były opieką państwa. W klasycznym przedstawieniu grało jednocześnie w jednej scenie do trzech aktorów a poszczególne sceny nazwane epejzodionami przerywały pieśni nazwane stasimonami. Starożytni Grecy wierzyli, że udział w przedstawieniu przynoszący wielkie przeżycie daje im oczyszczenie ducha nazwane katharzis.

Inaczej traktowali teatr Rzymianie. Dla nich teatr był rozrywką i tak był też traktowany. Rzymianie preferowali widowiska mimów.

Wieki średnie

Teatr średniowieczny zrywał z tradycją starożytną, podobnie jednak jak teatr grecki związany był z religią. W średniowieczu właśnie narodziły się widowiska pasyjne (związane z Męką i zmartwychwstaniem Chrystusa) oraz widowiska związane z Bożym Narodzeniem-jasełka. Pod koniec średniowiecza teatr stopniowo staje się coraz bardziej świecki, zmieniają się treści a wystawiany jest nie tylko w kościele, ale i w innych miejscach. Pojawiają się też wędrowne trupy aktorskie wystawiające swoje przedstawienia na jarmarkach i rynkach. W średniowieczu w Europie pojawia się też teatr kukiełkowy. W tym czasie rozwija się również teatr w Chinach, Indiach i Japonii. Szczególnie ciekawą formą, która stamtąd pochodzi i ma starożytny rodowód jest teatr cieni. Ma on różne formy.

Epoka Odrodzenia

Epoka Odrodzenia przynosi nowe zmiany. Mecenasami teatru stają się wielcy magnaci. Następuje oddzielenie widza i aktora kurtyną. Zaczyna się też dzielić publiczność, są miejsca dla bogatych (loże, balkony) oraz gorsze na dole i najgorsze, galeria. Pojawiają się również teatry dworskie. Sceny tych teatrów charakteryzuje przepych i bogactwo. Dla nich pracują wybitni artyści np. Leonardo da Vinci. Teatr epoki Odrodzenia daje również początek operze i baletowi. Osobny rozdział w historii teatru tego okresu i historii teatru w ogóle stanowi Wiliam Szekspir i jego teatr. Zjednoczył on w sobie cechy teatru dworskiego i misterium ludowego. Po teatrze szekspirowskim ważnym etapem rozwoju jest teatr Moliera. Rozwija on i doprowadza do perfekcji komedie. Jako pierwszy wprowadza też na scenę kobietę do odgrywania ról kobiecych.

Commedia Dell’arte

W tym samym czasie, gdy Molier tworzył swoje dzieła, we Włoszech narodził się teatr, który stał się niezwykle popularny wśród pospólstwa. Ta komedia ludowa nazywana commedia dell’arte (czyt. komedia del arte).

Komedia ta nie posiadała gotowego tekstu a jedynie ustalony schemat scenariusza. Zadaniem aktorów było improwizowanie tekstu i sytuacji. Główne postacie powtarzające się w tego typu komedii to:

Kolombina- sprytna i przebiegła, zdradzająca męża,

Poliszynel- chciwy i zazdrosny wieśniak, którego zdradza żona,

Kapitan- blagier, bohater samochwała,

Pantalone- chciwy, stary, skąpy i dający się oszukiwać kupiec wenecki,

Arlekin- żywy i dowcipny służący, oszukujący, zwłaszcza kobiety, które potrafi w sobie

rozkochać, w innych krajach przyjął imię Pierrot,

Doktor- blagier, znachor, posługujący się nieodpowiednio cytatami z łaciny

Komedia del arte operowała zabawnymi i prostymi chwytami, miała nieprawdopodobną i śmieszną fabułę, była prosta radosna.

Początek teatru w Polsce

Pierwszy polski dramat napisał Jan Kochanowski. Nosił on tytuł „Odprawa posłów greckich”.. Mecenasami teatru byli Zygmunt III i Władysław IV, który sprowadził do Warszawy operę włoską. Wielkim mecenasem teatru był Stanisław August Poniatowski. Zbudował on wspaniały i niezwykle nowoczesny jak na tamten czas teatr dworski, i amfiteatr, które możemy podziwiać w Łazienkach. Twórcą polskiego teatru narodowego jest tworzący w czasach St. Augusta Wojciecha Bogusławski. Tworzony przez niego teatr był żywym odzwierciedleniem potrzeb kraju. A dzieła takie jak „Krakowiacy i górale” czy „Henryk IV na łowach” są grane do dzisiaj. Warto z jego pisarskiej spuścizny zapamiętać jedno zdanie „Sławę moją zostawiam zdaniu potomności, a jeżeli w sercu choć jednego prawdziwego Polaka pozyskam wdzięczne starań moich wspomnienie, jeszcze na tamtej stronie grobu szczęśliwym będę”.

Okres zaborów był czasem rozwoju polskiej sztuki teatralnej w trudnych warunkach. Teatr miał oczywiście miał swoje gwiazdy a największą z nich była Helena Modrzejewska. Wiele dzieł jednak doczekało się wystawienia na scenie dopiero po I Wojnie Światowej.

Teatr w zuchowej gromadzie

Teatr Samorodny

Teatr samorodny stanowi i powinien stanowić częsty element zbiórki. Pasuje on do każdego tematu. Jest on zabawą w inscenizację, zuchy są tu widzami i aktorami. W odróżnieniu od zabawy tematycznej tu wszystko odbywa się w konwencji teatru, jest scenariusz i miejsce wyznaczone jako scena. Inscenizacja ma charakter samorodny (to znaczy jest wytworzona samodzielnie przez zuchy, pod wpływem przeżyć związanych z przedstawianym tekstem, gawędą itd.). Zuchy inscenizują gawędę, przeczytany tekst, coś, o czym słyszały. Inscenizacja jest jednak zawsze dziełem zuchów To one od momentu określenia namawiają się jak coś pokazać. Określają w ten sposób scenariusz, podział ról, reżyserią rozumianą jako sposób grania. Zuchy też omawiają wyniki starań, kto grał dobrze a kto źle.

W zuchowym teatrze samorodnym nie ma wyuczonych ról. Zuchy nie uczą się tekstów na pamięć. Nie studiują też akcji scenicznej. Zwyczajnie umawiają się, kto kim będzie i co będzie po czym. Kolejną cechą jest umowność dekoracji i rekwizytów. Ołówek jest tu magiczną pałeczką, a wieszak na ubrania rajskim drzewem. Nie ma w teatrze samorodnym dekoracji, po porostu ustala się co jest czym. Rola drużynowego w teatrze samorodnym ogranicza się do pomocy. Zadaniem drużynowego jest wprowadzenie tematu i czuwanie nad całością ewentualnie doradzanie. Zasadniczo są trzy sposoby wprowadzenia teatru:

- wszyscy przygotowują to samo (np. po usłyszanej gawędzie)

- dzieli się usłyszaną akcję na części (np. akty, odcinki) i każda szóstka pokazuje inny akt

- widowiska pokazywane przez grupy mają różną tematykę a zuch swobodę interpretacji

Teatr samorodny trwa zazwyczaj 2-5 minut, a jego przygotowanie 7-15 minut.

Występy szóstek można podzielić grami lub piosenkami.

Teatr wielki lub właściwy

Wielki teatr w gromadzie zuchów jest zawsze dziełem całej gromady.

Organizując go trzeba pamiętać, że:

- w przygotowaniu musi uczestniczyć cała gromada, nie wszyscy muszą grać, część może przygotowywać dekoracje, pełnić rolę inspicjentów itp.

- ma się do czynienia z tekstem, który zuchy muszą opanować w tej lub w innej formie ( w wypadku teatru lalek może to być odczytywanie

- przygotowanie takiego przedstawienia wymaga zawsze wielu prób i zwykle kończy cykl sprawnościowy

Teatr możemy podzielić na pewne kategorie, z których w tym opracowaniu omówimy:

teatr żywego aktora,

teatr lalkowy,

teatr cieni.

Wychowawcza rola teatru

Wychowanie przez zabawę w teatr to wychowanie przez uczestnictwo we wspólnie realizowanym przedsięwzięciu twórczym. Dlatego właśnie wychowawcza rola zabawy w teatr ma wiele wymiarów.

Teatr jest na pewno formą uczestnictwa w kulturze. Z tego punktu widzenia kształtuje postawy i potrzeby kulturalne młodego widza i aktora. Zuch rozumie na czym polega teatr tworząc go uczy się również odbierać przedstawienia teatralne, lepiej rozumie ich wyraz i symbolikę.

Zuchowa zabawa w teatr daje również możliwość przeżycia i utożsamienia się z bohaterami i ich problemami. Tą drogą przybliża zuchy do wartości, których opisania w zwykłym poznawczym tego słowa znaczeniu jest nie możliwe a poznawać możemy je tylko współodczuwając.

Tworzenie przedstawienia teatralnego stawia też zuchy w sytuacji, w której znajdują się po raz pierwszy. Pozwala to im na ćwiczenie umiejętności i kompetencji społecznych, które dotychczas nie były trenowane. Zuchy uczą się pokonywać własną nieśmiałość, mówić do dużej grupy, prezentować siebie i mają możliwość prezentowania oraz ćwiczenia różnego rodzaju zachowań twórczych. Sytuacja scenografii, maski, kostiumu ułatwia to.

Wspólny teatr może też spełnić ważną rolę w społecznym rozwoju gromady. Takie przedsięwzięcie uczy zuchy pracować razem, może też przynieść wielką satysfakcję ze wspólnego działania. Satysfakcję tym bardziej ważną z wychowawczego punktu widzenia, bo nie można jej osiągnąć samotnie.