Filozofia w skrócie na egzamin.doc

1.Zagadnienia Wstępne

FILOZOFIA

fileo + sophia

fileo - miłować, dążyć ku czemuś, być skłonnym;

sophia - wiedza, mądrość

Filozofia -  najbardziej ogólna, fundamentalna, racjonalna i krytyczna wiedza o wszystkim, co istnieje; w znaczeniu źródłowym f. oznaczała umiłowanie mądrości, czyli nieustanne dążenie do wiedzy i poszukiwanie pewności .

Swoiste cechy filozofii:

1. maksymalna ogólność - zamiar uczynienia przedmiotem poznania absolutnie wszystkiego, a nie tylko jakiejś warstwy, części rzeczywistości. Punkt widzenia maksymalnie ogólny.
2. maksymalny krytycyzm - przyjmowanie, że wszystko może stać się problemem. Nic nie jest rozstrzygnięte, a rozstrzygniętym może stać się jedynie własnym wysiłkiem filozofującego.

Dzieli się ją na: ontologię (teoria bytu), epistemologię (teoria poznania), aksjologię (teoria wartości), antropologię filozoficzną i filozofię społeczną.

DZIAŁY FILOZOFII

1.      Teoria bytu (inaczej: metafizyka, ontologia) - metafizyka oznacza etymologicznie „po fizyce”, zaś ontologia oznacza „nauka o będącym, o tym co jest”

Dawniej określeń tych używano zamiennie. Od czasu Husserla zwykle traktuje się metafizykę jako refleksję nad tym, co jest nad bytem rzeczywistym, a ontologię jako refleksję nad bytem możliwym. Byty możliwe są szerszym zespołem możliwości.Teoria bytu zajmuje się bytem, strukturą, warstwami poznania.

2.      Teoria poznania. Dzieli się na dwa działy:

1)     gnoseologia

2)     epistemologia

Używane zamiennie albo przy stosowaniu pojęcia „gnoseologia” do czynności i aktów poznania.

Teoria poznania zajmuje się:

·  źródła,

·  rodzaje

·  ogólne metody poznania,

·  kryteria prawdy

3.      Teoria wartości (aksjologia) - refleksja nad wartościami. Zajmuje się:

·  genezy wartości

·  hierarchie wartości

·  relacje między różnymi typami wartości

Dzieli się na działy :

1)     etyka - teoria wartości moralnych. Przedmiotem są: oceny moralne, problem dobra i zła itd.

2)     estetyka - teoria piękna i sztuki. Przedmiotem refleksji są właściwości przeżycia estetycznego.

              W koncepcjach tradycyjnych przynajmniej do czasów Kartezjusza (pierwsza połowa XVII wieku), podstawą systemów filozoficznych była teoria bytu (metafizyka). Sposób rozstrzygnięcia podstawowych problemów teorii bytu i przyjmowanych tam założeń określał z góry w znacznym stopniu sposób ujęcia, postawienia i rozwiązywania problemów ze sfery teorii poznania, teorii wartości, a także antropologii - jego istotą, wartościami które go obowiązują itd.

Filozofia jest najbardziej samoświadomą formą ekspresji kulturowej. Można zatem sądzić, że nosi w sobie pewne właściwości epoki w której powstaje. Stąd najbardziej podstawowy podział dzieł filozofii pokrywa się z zasadniczym podziałem historycznym - np. starożytność - filozofia starożytności. Filozofia pragnie wyrazić prawdy uniwersalne, wykraczające poza horyzont epoki. Dzięki temu można mówić o pewnej wspólnocie filozofii w ogóle. - np. Platon, Arystoteles.

DZIAŁY FILOZOFII FUNKCJONUJĄCE DO DZIŚ;

1. ONTOLOGIA – teoria bytu (gr, on – byt) od starożytności do odrodzenia
2. ETYKA
3. ESTETYKA
4. FILOZOFIA SPOŁECZNA to filozofia polityki
5. HUMANIZM – ontologi filozofia człowieka
6. TEORIA POZNANIA I METODOLOGIA

DYSCYPLINY FILOZOFICZNE

Główne dyscypliny filozoficzne są następujące:

- metafizyka lub ontologia czyli nauka o bycie,

- epistemologia czyli teoria poznania ( nauka o źródłach, rodzajach, przebiegu i granicach poznania oraz o istocie wiedzy, prawdy i naukowości),

- logika (jako nauka o poprawnym rozumowaniu, w dużym stopniu pokrywająca się z logiką formalną, czyli matematyczną),

- etyka (nauka o moralności, jej naturze i pochodzeniu, o podstawach obowiązywania norm moralnych),

- estetyka (nauka o pięknie, doświadczeniu estetycznym i twórczości),

- psychologia (dziś usamodzielniona jako dyscyplina pozafilozoficzna)

- historia filozofii (której odrębną gałęzią jest historia filozofii Wschodu, zwłaszcza indyjskiej).

Obecnie używa się też często takich określeń, oznaczających rozległe dyscypliny, jak

- antropologia filozoficzna (filozofia człowieka),

- aksjologia (teoria wartości),

- filozofia religii,

- filozofia dziejów,

- filozofia polityki.

Ta ostatnia tworzy łącznie z etyką tzw. filozofię praktyczną; do dziś żywe jest to ustalenie terminologiczne, wywodzące się jeszcze z pism Arystotelesa.

PODZIAŁY NURTÓW FILOZOFICZNYCH;

MATERIALISTYCZNE; 

o       Starożytny materializm atomistyczny (nawet świadomość składa się z atomów)

o       Mechanistyczny (wszystko jest mechanizmem)

o       Współczesny (funkcjonowanie materii zależy od człowieka)

IDEALISTYCZNE

o       Idealizm obiektywy (idea istnieje poza człowiekiem np. Bóg)

o       Idealizm subiektywny (istotę pierwotną jest indywidualna świadomość człowieka)

POWSTANIE FILOZOFII ( IV W P.N.E.)

Filozofia to wiedza racjonalna, dziedzina ogólnych rozważań opartych na rozumowaniu na temat istoty i struktury bytu (ontologia) człowieka i jego miejsca w świecie (antropologia), tajemnicy istnienia (metafizyka), zasad poprawnego myślenia oraz na temat dobra i zła. Narodziła się w starożytnej Grecji ok VI wieku przed Chrystusem, a podstawowymi czynnikami jej powstania były:
a) Łagodny klimat Grecji kształtujący postawę otwartości wobec zewnętrznego świata
b) Ustrój niewolniczy - grek posiadając liczną służbę mógł oderwać się od przyziemnych zajęć codziennych i oddać teoretycznym rozmyślaniom
c) Uogólnienie konkretnych wiadomości - potrzeba znalezienia racjonalnych odpowiedzi na podstawowe pytania typu: "Jak powstał świat?"
d) Zastąpienie opowieści mitycznych myśleniem racjonalnym

PODZIAŁ TEORII FILOZOFICZNYCH
Podział ze względu na poznanie
empiryzm - filozofia zakładająca wyższość poznania zmysłowego nad rozumowym, w skrajnej postaci odrzucająca wszystko, co nie ma bezpośredniego odniesienia do poznania zmysłowego. Odwrotnością empiryzmu jest idealizm poznawczy.
racjonalizm - filozofia zakładająca możliwość poznania za pomocą tworzenia spójnych i logicznych systemów poglądów, w swojej skrajnej postaci odrzuca ona jakąkolwiek wartość poznania pozaumysłowego.
idealizm poznawczy - filozofia odrzucająca możliwość poznania zewnętrznej rzeczywistości.

Podział ze względu na byt
idealizm - filozofia uznająca pierwszeństwo idei nad rzeczywistością materialną. Uznaje ona obiektywne istnienie idei jako bytów samodzielnych i uważa byt materialny za wtórny w stosunku do świata idei. W skrajnej postaci odrzuca istnienie rzeczywistości materialnej i uznaje ją za złudzenie (idealizm subiektywny).
realizm - filozofia uznająca różne formy współistnienia idei i materii w przeświadczeniu, że obie są bytami obiektywnymi, wzajemnie dopełniającymi się.
materializm - filozofia odrzucająca obiektywne istnienie idei, uważająca, że są one w całości wytworem człowieka, uznająca za to obiektywne istnienie świata materialnego.
aktywizm - filozofia nie uznająca w ogóle bytów jako takich. Według aktywizmu wszystko się tylko "dzieje" i nie ma żadnego istnienia obiektywnego.
fenomenalizm - filozofia, która unika pojęcia bytu obiektywnego i wprowadza w to miejsce pojęcie fenomenu, czyli zbioru odczuć zmysłowych i/lub psychicznych odbieranych przez podmiot (czyli w praktyce przez człowieka) i składających się na wrażenie "istnienia" określonych zjawisk.

SPIRYTUALIZM stanowisko w ontologii, zgodnie z którym cała rzeczywistość jest w swej istocie natury duchowej, a świat materialny stanowi jedynie przejaw aktywności owego pierwiastka duchowego (absolutu, Boga, ducha).

MATERIALIZM

1) kierunek filoz. głoszący, że jedynym istniejącym, samoistnym bytem jest materia; rozróżnia się materializm dialektyczny, materializm historyczny, mechanistyczny i materializm wulgarny;

2) pogląd uznający materię jako pierwotną, a świadomość jako wtórną.

TEORIA POZNANIA (epistemologia, filozofia poznania, gnoseologia), dyscyplina filoz., której przedmiotem jest poznanie i wiedza; zajmuje się m.in. źródłami poznania, jego przedmiotem, granicami i pojęciem prawdy.

STOICY, zał. przez Zenona z Kition w poglądach stoików, zw. stoicyzmem, nastąpiło połączenie  racjonalizmu z  materializmem; w fizyce stoicy głosili materialist. monizm w duchu  hylozoizmu, finalizmu i panteizmu; w etyce przyjmowali, że szczęście daje człowiekowi tylko cnota, stanowiąca największą doskonałość, jest samowystarczalna (autarkia) i prowadzi do obojętności wobec wszystkiego innego; stoicy postulowali wyzbycie się uczuć (apatia), które uważali za źródło zła; wartość moralną uczynków uzależniali od intencji; logikę pojmowali jako naukę o znaku i o tym, co on oznacza; łącząc racjonalizm z sensualizmem, odróżniali pojęcia naturalne i wytworzone oraz rozważali zagadnienia spostrzeżeń zmysłowych, sądów, kryterium prawdy; tworząc teorię logiki formalnej, uznawali za jej jednostkę nie termin, ale sąd. 4 rodzje afektów (zawiśc pożądliwość, smutek, obawa) Do szkoły stoików należeli m.in.: Chryzyp z Soloj, Seneka, Epiktet i Marek Aureliusz.

CZYM RÓŻNIŁA SIĘ FILOZOFIA STOICKA OD EPIKUREJSKIEJ

Stoicy propagowali złagodzoną formę etyki cynickiej głosząc, że jedyne dobro, do którego należy dążyć to zgodna z rozumem cnota, która jest źródłem prawdziwej wolności. Epikurejczycy nawiązywali do filozofii hedonistycznej, stawiając za cel ludzkiego działania dążenie do szczęścia

EPIKUREIZM, Epikura (306 p.n.e. — założenie szkoły w Atenach, uznający za cel życia indywidualne szczęście, a filozofię za środek służący do jego osiągnięcia; gł. przedstawiciele: Metrodor z Lampsakos, Hermachos z Mityleny, Zenon z Sydonu, Filodemos z Gadary, Lukrecjusz; głosili teorię etyczną utożsamiającą życie szczęśliwe z życiem moralnym; za warunek wystarczający do osiągnięcia szczęścia uważali brak cierpień; 4 lęki (przed niemożnością osiągnięcia szczęścia,przed cierpieniem,przed Bogiem, przed śmiercią)

EMPIRYZM [gr.], filoz. datujące się od starożytności stanowisko zakładające, że podstawową rolę w poznaniu pełni doświadczenie, a rola umysłu jest mniej znacząca; rozróżnia się empiryzm genetyczny (przeciwstawny natywizmowi) i e. metodol. (aposterioryzm); w XVII w. także kierunek filozofii przeciwstawny racjonalizmowi. Empiryzm genetyczny (przeciwstawny ® natywizmowi) głosi, że umysł jest pierwotnie pozbawiony treści poznawczych (tabula rasa ‘nie zapisana tablica‘Empiryzm metodologiczny,., broni tezy, że poznanie prawdziwe jest zawsze oparte na poprzedzającym je doświadczeniu i jedynie w nim może znajdować uzasadnienie; teza ta nie oznacza negowania roli czynników rozumowych

RACJONALIZM W sporze o pochodzenie wiedzy i o metody jej uzasadniania, w opozycji do empiryzmu, racjonalizm upatruje w rozumie naczelne (lub w wersji skrajnej — jedyne) źródło poznania i kryterium prawdy (tzw. racjonalizm genetyczny, ® natywizm) oraz uznaje istnienie poznania niezależnego od doświadczenia, „czysto rozumowego”, i możliwość uzasadniania wiedzy bez odwoływania się do doświadczenia (tzw. racjonalizm metodologiczny, ® aprioryzm). Racjonalizm jako stanowisko przeciwstawne irracjonalizmowi głosi, że jedynie wartościowe jest poznanie racjonalne, tj. zgodne z rezultatami nauki, odrzuca wszelkie środki i sposoby poznania dostarczające wiedzy niedyskursywnej i nie poddającej się sprawdzeniu (np. intuicję, objawienie

W szczególnym rozumieniu występuje termin racjonalizm w etyce i estetyce; racjonalizm etyczny wyraża pogląd, wg którego rozum jest najwyższą normą moralną lub głosi, że wartość moralna czynów jest zdeterminowana wiedzą o rzeczywistości; racjonalizm estetyczny utrzymuje, iż rozum odgrywa gł. rolę w przeżyciu estet. lub że o wartości artyst. dzieła sztuki stanowi przejrzystość i racjonalność jego konstrukcji.

SENSUALIZM pogląd, wg którego źródłem poznania (wiedzy) są wrażenia zmysłowe, rozumiane bądź jako odbicie rzeczywistości (materializm), bądź jako jedyna dostępna rzeczywistość.

A PRIORI wcześniejszy, przed faktem, przed poznaniem faktu;

1) w średniowieczu: wyjaśnienie przebiegające w porządku zgodnym z bytową zależnością przyczynową (od przyczyny do skutku);

2) w okresie nowoż.: dedukcja, jako rozumowanie od ogółu do szczegółów; od XVIII w.: poznanie zdobyte poza wszelkim doświadczeniem, oparte na pojęciach wrodzonych umysłu ludzkiego. Przeciwieństwo  a posteriori.

A POSTERIORI późniejszy, po fakcie, po poznaniu faktu;

1) w średniowieczu: wyjaśnienie przebiegające w kierunku zgodnym z kolejnością poznania (od skutku do przyczyny);

2) w okresie nowoż.: indukcja, jako rozumowanie od szczegółów do ogółu; od XVIII w.: poznanie oparte na doświadczeniu.

Przeciwieństwo a priori.

PLURALIZM wynika z przekonania, że odrębność i...