Zdrowie, choroba, społeczeństwo.doc

Socjologia Medycyny

Ostatnia dekada ubiegłego stulecia – wyraźna poprawa stanu zdrowia społeczeństwa (wyraża się głównie spadkiem umieralności na choroby układu krążenia). Tłumaczona na dwa sposoby:

- polepszenie się warunków życia (przez przemiany społeczno gospodarcze) (redukcja poziomu stresu, lepsze przystosowanie się obywateli do zmian)

- zmiany systemowe sprzyjające zdrowemu trybowi życia (redukcja palenia tytoniu, spożycia alkoholu) zdrowemu trybowi życia (redukcja palenia tytoniu, spożycia alkoholu).

Przemiany gospodarczo-społeczne wpływające na polepszenie się stanu zdrowia będą zachodzić coraz wolniej a ich głównym stymulatorem będzie świadomość zdrowotna.

Wzrost poziomu wykształcenia i zamożności obywateli

Bariery uniemożliwiające prozdrowotny tryb życia (wynikające z pasywnych postaw wobec zdrowia):

Zdrowe życie to ogólnie rzecz ujmując zdrowe odżywianie się, rekreacja oraz umiejętność radzenia sobie ze stresem, unikanie używek, przestrzeganie higieny, korzystanie z opieki medycznej. Gdy chodzi o własne zdrowie, bardziej zwracamy uwagę na korzystanie z opieki medycznej. Dwa sposoby dbania o zdrowie:

- częsty kontakt z usługami instytucji medycznych (charakteryzuje osoby starsze o niższej ocenie własnego zdrowia) zachowania medyczne

- obejmuje pojęcia związane z prozdrowotnym stylem życia (rzadszy, cechuje osoby młode, wykształcone o wyższej pozycji społecznej) zachowania prozdrowotne

Co piąta osoba nie robi nic aby dbać o własne zdrowie (często ludzie celowo unikają kontaktów z instytucjami medycznymi).

Deklaracje o dbaniu o swoje zdrowie nie pokrywają się z faktami, co czwarta osoba twierdzi, że nie potrzebuje działań w kierunku poprawy swojego stanu zdrowia. Im bardziej zbliżamy się do działań realnych dotyczących zdrowia tym bardziej powiększa się grupa osób, która o nie nie dba. Nieświadomie postępujemy w sposób szkodliwy dla własnego zdrowia (+ brak zachowań prozdrowotnych).

W naszym kraju zdrowie przez 2/3 Polaków uznawane jest jako jeden z najważniejszych warunków udanego życia. Podobnie większość z nas uważa, że stan zdrowia zależy głównie od nas niż od innych czynników. Zdrowie to efekt naszej pracy, a nie dar, można je utrzymać i wzmacniać, a nie podlega ono ciągłemu zużyciu (tak uważa większość). Mała część nas uważa także, że ich sytuacja życiowa w jakikolwiek sposób utrudnia im dbanie o zdrowie. Brak troski o zdrowie można tłumaczyć tym, że nasza wiedza o zachowaniach prozdrowotnych jest ogólna, a nie zawiera szczegółowych ustaleń medycznych w tym zakresie, lub niechęć jej stosowania do własnej osoby. Innym tłumaczeniem będzie niższe wartościowanie zdrowia – jednak to nie pokrywa się za bardzo z prawdą. Kolejnym wyjaśnieniem będzie fakt, iż człowiek zaczyna troszczyć się o własne zdrowie dopiero po jego utracie (co też wg. Statystyk nie zbiega się z prawdą). Następnym wyjaśnieniem może być teoria umiejscowienia poczucia kontroli, mówiąca o tym, że o zdrowie dbają te osoby, które mają poczucie, że same kierują swoim życiem, że ich stan zdrowia zależy od tego, co dla niego zrobią (pokrywa się z prawdą).Rozwinięciem tej koncepcji jest przekonanie o samoskuteczności, czyli działania podjęte celowo i realizowane – odniosą zamierzony skutek.

Modele wyjaśniające zachowania zdrowotne zwykle nie mogą zostać jednogłośnie zaakceptowane przez badaczy z punktu widzenia ich roli wyjaśniającej te zachowania, ponieważ zakładają one, że podmiot z nich korzystający dokona wielu skomplikowanych ocen dotyczących swojej sytuacji zdrowotnej oraz korzyści i strat wynikających z przyjęcia takiego zachowania. Często zwraca się uwagę na to, że ludzie pomijają ten proces i „idą na skróty” rezygnując z wielu rozważań, co prowadzi do uproszczeń.

Wyjaśnienie aktywności związanej ze zdrowiem dokonuje się przez odwołanie do procesów w skali makro w płaszczyźnie ekonomicznej, legislacyjnej czy politycznej (zmiany w tych obszarach wymuszają określony typ zachowania).

Grupa osób pasywnych wobec zdrowia nie jest jednorodna (od ludzi którzy całkowicie odcinają się od swojego zdrowia do tych, którzy chcieli by działać, mają „słomiany zapał”/ różnią się pasywnością wobec zdrowia).

Osoby bierne traktują swoje zdrowie jako zasób, z którego można korzystać, cechuje je także brak wiary w możliwości zmiany własnego stanu zdrowia, bezrefleksyjność i poddanie się chorobie. Charakteryzuje ich wycofana postawa oraz różnego typu usprawiedliwienia braku własnej aktywności. Poszukują subiektywnych racjonalizacji braku troski o swoje zdrowie. Natomiast osoby aktywne traktują zdrowie jako receptę na życie, wyzwanie, któremu trzeba sprostać.

Dominującą postawą wśród osób pasywnych wobec zdrowia jest: „życie jest ciężkie, wiec nie ma sensu z własnej woli narażać się na dodatkowy dyskomfort”. Trzy grupy przekonań wzmacniających tą postawę:

- wiara w odporność swojego organizmu, wpływ opieki medycznej > własne zachowania, negatywny wpływ zatrutego środowiska

- niedostateczne wsparcie w systemie społecznym (brak wsparcia bliskich i przyjaciół, słabość infrastruktury)

- zachowania prozdrowotne jako fałszywa świadomość (tymczasowa moda, odciąganie uwagi od ważnych problemów)

Gorsza ocena stanu zdrowia sprzyja poszukiwaniu racjonalizacji wyjaśniających brak dbałości o nie.

Czynniki/Modele działania:

- poczucie podmiotowości (operacjonalizacja koncepcji umiejscowienia kontroli)

- nawiązuje do koncepcji samooceny

- refleksyjność

- potoczna koncepcja zdrowia

- autoocena stanu zdrowia

- poziom wykształcenia

- wpływ sytuacji materialnej

Racjonalizacje pojawiają się wtedy, gdy ludzie doświadczają przeciwności tych czynników (a więc czynników niesprzyjających aktywności zdrowotnej: niskie poczucie podmiotowości, małej wytrwałości, rzadkiej refleksyjności, pasywnej koncepcji zdrowia, niskiej jego autoocenie, niższym poziomie wykształcenia i sytuacji materialnej). Racjonalizacje dotyczące tych czynników występują częściej u osób niedbających o zdrowie.

Najmniej związane z pasywnym stosunkiem do zdrowia wydają się przekonania dotyczące: słabej infrastruktury dla aktywności zdrowotnej, obawy o śmieszność działań na rzecz zdrowia, niezrozumienie tych działań w gronie najbliższych i niejednoznaczność zaleceń na temat tego jak mamy żyć.