„Europejski model socjalny i otwarta koordynacja polityki społecznej” Stanisława Golinowska
CZY ISTNIEJE EUROPEJSKI MODEL SOCJALNY?
O wspólnym modelu socjalnym można mówić w rożnych kategoriach:
1. Wspólne wartości
· solidarność – solidaryzm o charakterze przymusowych składek (podatki/składki); wysoki poziom podatków w Europie; wysokie podatki jako hamulec w dynamizacji gospodarki i tworzenia miejsc pracy
· Egalitaryzm – wyrównane dochody, ale tendencja do lekkiego wzrostu nierówności dochodowych; wysoka dostępność niekomercyjnych usług społecznych (szkolnictwo, zdrowie itp.)
· Praktyka dialogu społecznego – negocjacje w układach dwu- trój – i wielostronnych; efekt doświadczeń hist.; instytucjonalne i proceduralne możliwości uczestnictwa zainteresowanych w podejmowaniu decyzji (wysokie koszty negocjacyjne i zawartych porozumień, stabilizacja Polit.; problemy z realnym funkcjonowaniem)
2. Podobieństwo instytucji państwa opiekuńczego
· Trzy modele państwa opiekuńczego
Ø Kraje Europy Północnej – uniwersalne zasady w przyznawaniu licznych świadczeń pieniężnych; powszechność i wysoki poziom usług opiekuńczych i edukacyjnych dla dzieci; rozwinięte świadczenia pieniężne oraz usługi dla starszych i niepełnosprawnych
Ø Anglo – saksoński – relatywnie niższe wydatki społeczne; świadczeń społeczne o charakterze niezróżnicowanych obywatelskich świadczeń pieniężnych
Ø Europy kontynentalnej – podstawowe świadczenia związane z udziałem w rynku pracy (prawo do ubezpieczenia społ.); przyznawanie różnego typu zasiłków; hojne świadczenia emerytalno – rentowe;
· Wysoki poziom państwa opiekuńczego; wysokie wydatki społeczne;
· Traktat Amsterdamski – nowe podejście do polityki pracy na skutek wysokich kosztów utrzymania grup z poza rynku pracy
· Europa Środkowa i Wschodnia – rozbudowane państwo opiekuńcze realnego socjalizmu; obecnie model najbardziej zbliżony do modelu E. kontynentalnej; instytucja ubezpieczeń społ. – wysokie koszty pozapłacowe pracy dla pracodawcy; instytucja pomocy społecznej w oparciu o pawa obywatelskie i człowieka;
3. Podobny poziom życia
· Wyrównany i wysoki poziom życia celem Wspólnoty
· Społeczna spójność – social cohesion
· Współczesne procesy prowadzą do tendencji odwrotnych; potrzeba elastyczności
· Jak pogodzić spójność i elastyczność: trwały wzrost gospodarczy, nowa rola państwa, przeorientowanie welfare state, rola społ. obywatelskiego, możliwość kształcenia przez całe życie
· Czy kraje UE stają się bardziej spójne? – wg badań postęp w zbliżaniu się jest powolny; wykorzystane wskaźniki: materialny poziom życia w PKB na osobę, poziom kształcenia, aktywność zawodowa, zakres wydatków społ. poziom infrastruktury, stan zdrowia, dostęp do opieki zdrow., warunki mieszkaniowe, zopatrzenie w energię, stan środowiska naturalnego;
· 3 fundusze strukturalne dla wyrównywania poziomu życia: Europejski Fundusz Socjalny, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej; specjalny Fundusz Spójności dla wyrównania poziomu w 4 najbiedniejszych krajach (później także nowych członków)
4. Inne: tradycje historyczne, zwyczaje, religia
EUROPEJSKI MODEL SOCJALNY JAKO CEL ZINTEGROWANEJ EUROPY
· Wyzwania przed Europą: zmieniający się rynek pracy; zmiany na poziomie rodziny; starzejące się społ.;
Potrzeba zawarcia nowego kontraktu społecznego, który powinien zawierać:
1. Pakt w sprawie zatrudnienia
· Zapobieganie bezrobociu, tworzenie nowych miejsc pracy
· UE wzywa do mobilizacji, potrzebne działania szczegółowe na szczeblach krajowych
· Wzrost zatrudnialności i umiejętności dostosowawczych
· Tzw. ESZ – Europejska Strategia Zatrudnienia; 19 wytycznych m.in. wzrost zatrudnienia, rozwój przedsiębiorczości, równe szanse i równy dostęp, równiuprawnienie,
· Otwarta koordynacja poprzez podstawowe wskaźniki wyznaczone przez UE
2. Edukacja
· Podnoszenie kwalifikacji, gospodarka oparta na wiedzy; szanse dla mniej wykształconych starszych itp; kształcenie i dokształcanie;
· Wyzwanie dla nowych członków i państw kandydujących;
· Edukacja jako narzędzie do walki z ubóstwem i wykluczeniem społ.
3. Walka z ubóstwem i wykluczeniem społ.
· Nacisk na integrację przez pracę - Wprowadzanie na rynek pracy ludności z niego wykluczonych - Konsekwencja i część strategii zatrudnienia
· Przejście od pomocy biernej (świadczenia pieniężne) do aktywnej
· Kosztowność programów tego typu
· Inkluzja społ - proces wtórnej socjalizacji, odzyskiwania dla społeczeństwa jednostek i całych grup środowiskowych.
· Cele UE: ułatwienie uczestnictwa w pracy i umożliwienie dostępu do zasobów, praw, dóbr i usług; zapobieganie ryzyku wykluczenia; pomoc najbardziej narażonym; mobilizowanie władz i instytucji do realizacji tych celów (Nicea 2000)
4. Nowa polityka rodzinna
· Zmiana modelu rodziny – coraz większa rola kobiet na rynku pracy; mężczyzna nie jest już jedynym żywicielem rodziny; nowe formy rodziny (związki partnerskie); krótkotrwałość małżeństw;
· Wsparcie dla godzenia życia zawodowego i rodzinnego
· Niski przyrost naturalny, spadek dzietności;
· Odpowiednie warunki rozwojowe dla dzieci – konkurencyjne w przyszłości
· Dziedziczenie ubóstwa
5. Równy status kobiet i mężczyzn
· Komercjalizacja tradycyjnych zadań kobiet – usługi wychowawcze, pomoc domowa itp.
· Udział mężczyzn w realizacji funkcji tradycyjnie przypisanych kobiecie (prace domowe, wychowanie dzieci)
· równouprawnienie w sferze pracy;
· kobiety często lepiej wykształcone, niższe prace
· kobiety w życiu Polit.
· Cele UE: równy dostęp do edukacji, zdrowia, swobód Polit, regulacja antydyskryminacyjne; godzenie ról rodzicielskich i macierzyńskich z praćą zawodową
· Nowy kontrakt płci - niepisana społeczno-kulturowa umowa określająca relacje kobiet i mężczyzn
· Wciąż daleka droga przed krajami nowo przyjętymi
6. Zabezpieczenie starości
· wydłużenie się długości życia – starzenie się społ. europ. – dochody i zdrowie
· dwa cele: zabezpieczenie stabilnego finansowania emerytur w zgodzie z zasadami zrównoważonych finansów publicznych i zabezpieczenie odpowiedniego poziomu emerytur
· brak możliwości podniesienia składek – obniży konkurencyjność gosp. i zmiejszaja motywacje do zatrudnienia
· wpływ finansowania emerytur na budźet państwa – wzrost deficytu
· wydłużenie fazy aktywności zawodowej i związane z tym kwestie; blokowanie miejsc dla młodych, wydłużenie kształcenia
· kształtowanie zrównoważo0nych procesów demograficznych – proporcjonalne relacje miedzy ilością osó w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym; wspieranie dzietności
· sprawiedliwe relacje między generacjami
OTWARTA KOORDYNACJA POLITYKI SPOŁECZNEJ
· jeśli nastąpi zgoda co do celów społecznych, trzeba zadecydować o metodach ich osiągnięcia
· początkowo sprawy socjalne w gestii państw; stopniowe zbliżanie się do rozwiązań unijnych na skutek różnych kwestii
· metoda otwartej koordynacji (decyzja Lizbona 2001) – rodzaj zarządzania przez cele; 1. Wspólne wyznaczanie celów europejskiej polityki społ. na konkretne okresy; 2. Wskazywanie i/lub konstruowanie wskaźników społecznych, które będą określać cele w sposób wymierny oraz wskazywanie odniesień (BENCHMARKS), które pozwolą na wskazanie do czego należy dążyć 3. Przeniesienie ustaleń europejskich na poziom krajowy i dostosowanie ich do polityki narodowej i regionalnej 4. Systematyczna obserwacja i wspólna ocena realizacji ustalonych celów
· brak specjalnych sankcji i zachęt (środków) do realizacji
1. wskaźniki społeczne
· funkcje wskaźników
A. analiza procesów społecznych - celem analizy:
B. informowanie społ. o przebiegu procesów społ – rozwijanie świadomości obywatelskiej;
C. definiowanie i mierzenie celów społ;
D. ocena przebiegu realizacji założonych celów oraz skuteczności i efektywności ich realizacji - monitoring
· wskaźniki syntetyczne – np. Human Development Index;
· system wskaźników
· wskaźniki społ. kluczowymi narzędziami w otwartej koordynacji – definiują polityczne cele w kategoriach pozwalających na ich mierzenie oraz wyznaczanie etapów ich osiągnięcia
· tworzenie wskaźników:
A. wskaźniki pojedyncze: 1. identyfikacja istoty problemu oraz klarowna i akceptowalna interpretacja z normatywnego punkty widzenia 2. Oparty na solidnych podstawach statystycznych, a jego wartość powinna być systematycznie aktualizowana 3. Odzwierciedlający efektywną interwencję społeczną, nie podlegać manipulacji 4. Mierzalny w sposób umożliwiający porównania między krajami UE 5. Odpowiedni do bierzących sytuacji z możliwością dostosowywania do zmiany 6. Konstruowanie i uzyskanie danych nie powinno stanowić obciążenia dla krajów członkowskich, firm i instytucji unijnych
B. grupy wskaźników: 1. powinien uwzględniać wiele różnych przekrojów 2. Wskaźniki powinny być wzajemnie istotne, a waga jednego powinna być proporcjonalna do innych 3. Zestaw powinien być przejrzysty i w miarę możliwości dostępny dla obywateli UE
2. Benchmark
· Odniesienia do dla definiowanych celów, wartości konstruowanych wskaźników, czy sposobów realizacji celów
· Najczęściej benchmarkiem jest przykład dobrej praktyki wydobyty w wyniku wspólnej oceny realizacji programu
· Wskazywanie kierunku skontekstualizowanego w danym kraju a nie tworzenie idealnych wzorów
· Potrzebne jest twórcze myślenie i analiza krajowych uwarunkowań
3. Narodowe plany działania
· Każy kraj buduje swój własny NAP Narodowy Plan Działanai
· Włączenie rożnych aktorów mogących być pomocnymi przy realizacji celów
· Nie przewiduje się sankcji (metoda otwartej koordynacji)
· Warunkiem powodzenia akceptacja planów i samodzielna realizacja
4. Monitorowanie i wspólna ocena
· Dokonywana corocznie
· Możliwość wskazywanie uwag i rad przez KE
· Brak sankcji
PODSUMOWANIE
kopytkotn