Katarzyna Lausch PLANOWANIE PRACY W SZKOLE
Praca nauczyciela w szkole życia prowadzona jest na dwóch podstawowych płaszczyznach: płaszczyźnie analizy teoretycznej i płaszczyźnie realnych doznań. Realne działania musza być poprzedzone teoretyczną analiza zastanej sytuacji. By praca nauczyciela była efektywna, konieczne jest bardzo szczegółowe rozplanowanie w czasie wszystkich działań realizowanych na obu płaszczyznach.
1. Płaszczyzna analizy sytuacji:
* Sprecyzowanie ogólnej wizji pracy- wyobrażenie sobie całokształtu działań z określona grupą uczniów (z osobami z ich najbliższego otoczenia) w określonym czasie i w określonych warunkach. Wizja pracy zależy nie tylko od cech osobowościowych nauczyciela, jego umiejętności, posiadanej wiedzy oraz doświadczenia zawodowego, ale także od ogólnej atmosfery panującej w szkole.
* Określenie podmiotu oddziaływań „z kim?”- punktem wyjścia dla nauczycieli jest zgromadzenie informacji o uczniu, z którym mamy pracować. Konieczne jest całościowe spojrzenie na dziecko oraz niezbędność spojrzenia na grupę przez pryzmat poszczególnych uczniów wchodzących w jej skład. Co to oznacza: rozwój pewnych sprawności nie jest możliwy bez rozwoju innych, różne sprawności nie zawsze rozwijają się jednocześnie, nie można patrzeć na ucznia tylko przez pryzmat jego funkcjonowania na terenie szkoły (zwrócić uwagę na funkcjonowanie w rodzinie), praca z najbliższym otoczeniem ucznia (rodzicami, rodzeństwem, opiekunami). Posiadając w miarę kompletne wiadomości o każdym ze swych uczniów nauczyciel dopiero wtedy może przystąpić do skonstruowania indywidualnych profilów ich funkcjonowania. Profil ten stanowi z jednej strony podstawę do określenia tzw. punktu wyjścia (widać na nim, czemu należy poświęcić najwięcej uwagi, jakie kategorie zachowań, sprawności, umiejętności trzeba ćwiczyć od podstaw, a co wystarczy tylko utrwalić). Z drugiej strony profil jest także punktem odniesienia przy dokonywaniu oceny rozwoju ucznia. Profile te najczęściej sporządzane są przez wychowawcę grupy. Nauczyciele współpracujący z wychowawcą mogą albo wspólnie z nim je układać, albo na swój własny użytek dodatkowo sporządzić profile bardziej szczegółowe. Na podstawie indywidualnych profilów funkcjonowania dziecka można opracować profil funkcjonowania całej grupy. Profil taki powstaje w wyniku zebrania w jedna całość danych o poszczególnych uczniach. Może dotyczyć wybiórczej sfery bądź całości funkcjonowania grupy. Pozwala na uzyskanie informacji o poziomie jednorodności grupy.
Etapy konstrukcji planu zbiorczego:
*wyznaczenie sfery podlegającej obserwacji i ocenie,
*nasienie w ramach każdej sfery informacji o poziomie funkcjonowania poszczególnych uczniów,
*określenie płaszczyzny wspólnych oddziaływań.
*Określenie hipotetycznych celów pracy „co i dlaczego?”- na początku niezbędne jest uświadomienie sobie zasad determinujących sposób pracy z osobami z głębszą n.i. Mając świadomość tego, z kim będzie pracować, nauczyciel może przystąpić do roboczego określania płaszczyzny oddziaływań i celu swej pracy, a więc odpowiedzieć na pytania- co robić i dlaczego właśnie to. Planowanie pracy (a więc określenie podstawowych celów na dany rok, dobranie metod i form pracy) w oparciu o indywidualny profil rozwoju należy rozpocząć od określenia najbliższej sfery rozwoju poszczególnych uczniów. Ona bowiem wyznacza zakres podstawowych treści, które można włączyć do realizacji programu. Dostosowanie tych treści do sfery najbliższego rozwoju ucznia zwiększa prawdopodobieństwo ujawnienia się w jak najkrótszym czasie oczekiwanych rezultatów. Określając sferę najbliższego rozwoju ucznia szkoły życia zawsze należy brać pod uwagę fakt istniejących ograniczeń wynikających z jego n.i. i przez pryzmat tych ograniczeń patrzeć na dynamikę jego postępów.
* Analiza własnych możliwości i określenie oferty pedagogicznej- zanim przystąpi się do pracy, trzeba mieć jasność co do oferty pedagogicznej, jaką ze swej strony jesteśmy w stanie zaproponować uczniom. Oferta pedagogiczna to warunki, jakie zostają stworzone dla uczniów (wyposażenie, zapewnienie różnego rodzaju terapii), a więc to, co zależne jest od czynników zewnętrznych, jak i czynniki tkwiące w samym nauczycielu (cechy osobowości, jego umiejętności). Samoocena nauczyciela musi dotyczyć: czy posiadam aktualną wiedzę dotyczącą metod i form pracy z uczniami ze znacznym i głębokim n.i. ? Czy i na ile znane metody i formy mogą być przydatne uczniom? Czy moje umiejętności pozwalają mi na pracę tymi metodami? Czy w szkole, klasie znajdują się niezbędne wyposażenie i w jakim jest stanie?
*Określenie zakresu współpracy z innymi- zanim przystąpimy do codziennej pracy, trzeba mieć jasna wizję, z kim będziemy współpracować i na ile w naszej pracy jesteśmy zależni od innych, a inni od nas. Zależność ta dotyczy tego wszystkiego , co gwarantuje ciągłość oddziaływania pedagogicznego (m.in. wychowawca musi na bieżąco kontaktować się np. z terapeutą mowy, by nie rozmijać się w realizacji treści). Wszyscy nauczyciele muszą ściśle ze sobą współpracować i okresowo każdy z nich może pełnić rolę koordynatora. Zależy to od edukacyjnych potrzeb uczniów, przyjętych priorytetów oddziaływania. Współpraca nauczycieli jest nieodzowna na wszystkich etapach edukacji, ale szczególnie ważna jest na 1 etapie, na którym realizuje się tzw. kształcenie zintegrowane. Idealna sytuacja to taka, w której wszyscy nauczyciele uczący danego ucznia czy grupę systematycznie spotykaja się i na bieżąco analizują swoją prace oraz uzgadniają postępowanie. Mówiąc o współpracy między osobami pracującymi z uczniami nie można pominąć roli pomocy nauczyciela. Do obowiązków osoby pracującej na tym stanowisku należy przede wszystkim pełnienie funkcji opiekuńczych w stosunku do dzieci. Pomoc nauczyciela może być również wykorzystana do prowadzenia części zajęć.
2. Płaszczyzna realnych działań:
Dobór programów edukacji- programem edukacyjnym nazywamy nazywamy rejestr celów i zadań szkoły oraz treści do realizacji przez uczniów w określonej klasie. Rejestr ten jest ilustracją wypełniania przez szkołę zadań edukacyjnych. Reforma oświaty w związku ze zmianą koncepcji kształcenia wprowadziła zasadę pluralizmu programowego. W myśl tej zasady, nie ma już jednego obowiązującego dla wszystkich programu. Poszczególne szkoły wybierają takie programy, które im odpowiadają. Zasada pluralizmu programowego dotyczy również szkół dla uczniów z głębszą n.i. Oznacza to, że ta grupa uczniów nie musi realizować wspólnego dla wszystkich programu nauczania. Nauczyciele również mają prawo wyboru takiego programu, który ich zdaniem jest najbardziej stosowny dla określonej grupy uczniów. Nie można skonstruować uniwersalnego programu edukacyjnego, według którego bez dokonania odpowiednich zmian można by pracować ze wszystkimi uczniami (każdy uczeń z głębszą n.i. ma własne tempo i rytm rozwoju, praktycznie nie zdarza się, by w grupie znaleźli się choćby dwaj uczniowie tak samo funkcjonujący, mimo że w orzeczeniu o niepełnosprawności mają wpisany podobny poziom upośledzenia).
Analiza podstawy programowej- jest zasadniczym aktem prawnym regulującym działania edukacyjne. Określa, jakim celom ma służyć i jakie zadania ma realizować kształcenie szkolne, zawiera kanon podstawowych treści, precyzuje zakres sprawności i umiejętności, jakie uczeń powinien opanować, oraz wskazuje, rozwojowi jakich postaw sprzyjać powinna edukacja. Wszystkie programy dla uczniów z n.i. w stopniu umiarkowanym i znacznym powstają na bazie " Podstawy programowej kształcenia ogólnego uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym w sześcioletnich szkołach podstawowych i gimnazjach” z dn. 24.01.2001r. Dokument składa się z 4 części:
*wskazania ogólne,
*cele edukacyjne,
*zadania szkoły,
*treści nauczania.
Aby właściwie posługiwać się podstawą programową, należy rozumieć podstawowe pojęcia związane z funkcjonowaniem szkoły:
Cel edukacji- końcowy efekt, do którego zmierza się w pracy z uczniami rozumiany ogólnie oraz poprzez wyodrębnione w jego ramach cele szczegółowe i podporządkowane im do realizacji zadania.
Zadania edukacyjne szkoły- to wszystkie działania, jakie musza zostać podjęte przez szkołę jako instytucję, by mogła realizować cele.
Treści- to materiał, w obrębie którego realizuje się założone cele.
Opracowanie zestawu indywidualnych programów edukacji dla poszczególnych uczniów - każdy program indywidualny musi być zgogny z podstawą programową. Obojętne jest, czy będziemy program konstruować wychodząc od podstawy, czy też wykorzystamy programy zatwierdzone przez MEN. Po zgromadzeniu niezbędnych inf. o poszczególnych uczniach formułujemy zagadnienia do realizacji na dany okres. Stosowanie zasad pedagogiki specjalnej obowiązuje przy konstruowaniu programu.
Ø Podstawą do pracy z uczniem jest nawiązanie pozytywnego, wyzwalającego radość kontaktu emocjonalnego.
Ø Gdy nauczyciel nawiąże z uczniem kontakt, konieczne staje się wypracowanie sposobu porozumiewania się (uczeń musi rozumieć komunikaty regulujące relacje między nim a nauczycielem oraz w sposób powszechnie akceptowany musi komunikować swoje potrzeby).
Ø Jeśli uczeń dopiero rozpoczyna edukację, należy wyposażyć go w podstawowe kompetencje ( postrzeganie własnej odrębności cielesnej i psychicznej, poczucie sprawczości, praktyczne rozumienie elementarnych zasad funkcjonowania w grupie).
Ø Gdy uczeń posiada te kompetencje, można zacząć pracę nad aktywnym poznawaniem otoczenia i naukę funkcjonowania w nim zarówno w zakresie samoobsługi jak i relacji z innymi ( uczeń powinien rozwijać umiejętności z zakresu samoobsługi, uczyć się pełnienia różnych ról społecznych, ćwiczyć wszystkie funkcje, które ułatwiają mu poznawanie świata i funkcjonowanie w nim).
Ø Umożliwienie uczniowi kreowania poznawanego świata, m.in. dokonywanie świadomej i celowej eksploracji najbliższego otoczenia, akceptowanie w otoczeniu innych osób, maksymalne samodzielne zagospodarowanie swojego otoczenia, samodzielne podejmowanie decyzji i dokonywanie wyborów oraz poczucie odpowiedzialności za podejmowane działania.
W programach indywidualnych muszą się znaleźć zarówno główne cele pracy, jaki i cele szczegółowe im podporządkowane. Planowane cele można podzielić na 2 grupy:
- realizowane codziennie lub przynajmniej dość regularnie w określonych przedziałach czasowych (zadania dotyczące rozwijania samodzielności w samoobsłudze).
- realizowane tylko w konkretnych sytuacjach, w jakich uczeń się znajdzie ( np. zadania związane z wprowadzeniem w określone role społeczne).
Istnieje więc konieczność zaznaczenia, do jakiej kategorii należy zaplanowany cel. W każdym programie indywidualnym obok każdego z celów powinna być umieszczona adnotacja o sposobie jego realizacji.
Planowanie bieżącej pracy- dobrze opracowany i zanalizowany profil rozwoju, właściwe określone sfery najbliższego rozwoju ucznia w poszczególnych zakresach funkcjonowania oraz skonstruowany w oparciu o te elementy program nauczania łatwo rozpisać na zadania do bieżącej realizacji. Wielu nauczycieli ma problemy z zaplanowaniem bieżącej pracy w grupie (m.in. dobór tematyki stanowiącej płaszczyznę, na której realizowane będą cele, dobór zadań do poszczególnych celów, rozplanowanie w czasie swych zajęć).
Konstrukcja planów pracy z grupą w określonym przedziale czasowym - punktem wyjścia jest zawsze analiza zbiorczego profilu funkcjonowania grupy. Analiza ta, stanowi punkt wyjścia do ułożenia szczegółowego programu pracy. W praktyce jest on równoznaczny z planem bieżącej pracy z całą grupą. Obejmuje cele pracy w każdym z zakresów i dobrane do tych celów odpowiednie zadania dla nauczyciela oraz aktywności dzieci podporządkowane tym zadaniom. Mając spisane zadania do realizacji systematycznej, na bieżąco formułujemy jedynie te, które należy osadzić w określonej tematyce. Najpierw wypisujemy cele, których realizację zaplanowano z każdym uczniem. Na końcu spisujemy cele do pracy indywidualnej. W planie musi znaleźć się miejsce na odnotowanie, kogo dotyczy określone zadanie i co będzie wskaźnikiem jego wykonania. Później określamy tematykę, w ramach której będziemy realizować plan (zapewnia to uczniom poczucie bezpieczeństwa; brak działania chaotycznego). Tematyka na różnych poziomach funkcjonowania grupy odgrywa inną rolę w codziennej pracy i początkowo stanowi tylko swoistą obudowę działań nauczyciela, czyli płaszczyznę, która pozwala na stworzenie odpowiedniej atmosfery zajęć i zaimprowizowanie środowiska pedagogicznego. Tematyka jest zatem tylko środkiem do realizacji różnych celów i dostarcza narzędzi do pracy. Następnie tematyka (gdy uczniowie zostali wyposażeni w elementarne narzędzia do aktywnego pozna nawania otoczenia) staje się treścią do realizacji. Zadania do realizacji dla poszczególnych uczniów będą wypływały z jej tematyki. Realizowana tematyka zawsze musi mieć realne odniesienie w konkretnej rzeczywistości.
Planowanie pracy dziennej- Planowanie pracy dziennej dotyczy 3 aspektów tej pracy: merytorycznego ( co i z kim?), metodycznego (w jaki sposób?) i organizacyjnego (w jakich warunkach?). Punktem wyjścia jest właściwa organizacja zajęć, która zapewnia uczniom realizację potrzeby bezpieczeństwa przez umożliwienie przewidywalności zdarzeń. Praca dzienna powinna być tak zorganizowana, by uwzględniała naturalny rytm funkcjonowania uczniów w ciągu dnia. Dlatego w planie muszą się przeplatać ze sobą różne rodzaje ich aktywności. Trzeba uwzględnić męczliwość uczniów i zapewnić im możliwość odreagowania nadmiernych napięć, pamiętając jednocześnie o zachowaniu pewnego stałego schematu zajęć.
Konstruowanie konspektów i scenariuszy zajęć lekcyjnych oraz zapis w dzienniku – są to narzędzia ułatwiające planowanie dnia pracy. Konspekt ma formę bardziej ogólną, a scenariusz – rozbudowaną. Biorąc pod uwagę specyfikę funkcjonowania uczniów z głębszą n.i. oczywistym staje się fakt, że dla nich nie można w zasadzie napisać dokładnego scenariusza zajęć. Specyfika pracy nauczyciela polega m.in. na tym, że przez cały czas musi podążać za uczniem, na bieżąco modyfikować różne elementy zaplanowanych zajęć i dostosowywać je do aktualnych jego potrzeb. Konspekt powinien być tak skonstruowany, by oddawał obraz pracy nauczyciela w ciągu dnia, ale mógł być elastycznie odczytywany i modyfikowany w zależności od rozwoju sytuacji na zajęciach. Każdy nauczyciel może sobie wypracować dowolną formę zapisu zasadniczej części konspektu. Po zakończeniu zajęć nauczyciel musi nanieść odpowiednią adnotacje do dziennika lekcyjnego, którego prowadzenie jest obowiązkiem każdej placówki. Zapis w dzienniku powinien odzwierciedlać to, co faktycznie działo się na zajęciach, powinny znaleźć się uwagi o sposobie realizacji zadań przez poszczególnych uczniów.
Monitorowanie rozwoju uczniów i ocenianie poziomu ich funkcjonowania – stałe monitorowanie osiągnięć uczniów należy do ważnych obowiązków nauczycieli pracujących z dziećmi z głębszą n.i. konieczne jest dokonywanie oceny zmian rozwoju każdego ucznia. Powinny to robić wszystkie osoby z nim pracujące. Żaden dokument nie precyzuje, jak powinno przebiegać monitorowanie rozwoju ucznia. Nie ma idealnych narzędzi do oceniania zmian rozwoju uczniów. Każdy nauczyciel musi sam wypracować sposób prowadzenia obserwacji oraz przygotować własne narzędzie do nanoszenia uwag dotyczących obserwowanych zmian. Każda placówka jest zobowiązana do wypracowania własnego, wewnątrz szkolnego system oceniania osiągnięć ucznia. Konieczna jest ocena opisowa – jest to relacja pedagogiczna dotycząca rozwoju uczniów w zakresie samoobsługi, funkcjonowania w środowisku oraz w zakresie posiadanych sprawności i umiejętności. Ocena jest swoistą diagnozą pedagogiczną osiągnięć ucznia na podstawie oceny opisowej rodzice modyfikuję obraz dziecka oraz wyrabiają sobie opinie o pracy szkoły. Ocena pełni funkcje diagnostyczną oraz kształcąco – terapeutyczną. Ocena opisowa musi pełnić następujące cechy:
Ø Nie może być ogólnikowa,
Ø Powinna być indywidualna,
Ø Musi zawierać opis osiągniętego poziomu w porównaniu z poziomem ocenianym poprzednio,
Ø Musi być dokumentem wartościującym przebieg postępów w uczniu w stosunku do możliwości ucznia,
Ø Generalnie powinna być oceną pozytywną, musi jednak obiektywnie opisywać ucznia.
Planowanie pracy z rodzicami – każdy rodzic ma prawo decydowania o sposobie wychowywania swego dziecka i wyborze placówki oświatowej, do której chce je posłać. Ma prawo do wyrażania opinii o pracy placówki. Szkoła musi uwzględniać specyfikę funkcjonowania rodziny w planowaniu pracy z dzieckiem. Wspólnie z rodziną tworzony jest plan oddziaływań rehabilitacyjnych. Szkoła ma obowiązek konsultowania z rodziną opinii na temat postępów, jaki dziecko czyni, oraz trudności, które u niego występują. Szkoła wspiera rodzinne w wychowaniu i rozwiązywaniu różnych problemów.
Bieżąca praca z rodzicami – nauczyciel powinie spojrzeć na rodzinne z nastawieniem pozytywnym. Nauczyciel nie powinien oceniać rodziców; powinien obdarzać ich takim szacunkiem jakiego sam wymaga od nich w stosunku do siebie; jeżeli spotka go przykrość ze strony rodziców, nie może kierować się urażoną ambicją (powinien sam wyciągnąć do nich rękę). Wszystkie kontakty powinny mieć nadany status osobisto – formalny).
Wspieranie rodziców w pracy z dziećmi – może przybierać rożne formy. Najłatwiejsze do przeprowadzenia jest bieżące rozwiązywanie problemów w trakcie rozmów indywidualnych na terenie domu, szkoły czy podczas spotkań klasowych. Można też organizować dla rodziców spotkania w fachowcami oraz umożliwić kontakt z innymi, którzy borykają się z podobnymi problemami.
Refleksje nad własną pracą – nauczyciel powinien na bieżąco analizować swoje poczynania musi. Odpowiedzieć sobie na pytanie, czy właściwie wywiązuje się ze swych obowiązków. Ta samokontrola działania jest konieczna, by ni popaść w rutynę. Nauczyciel nie może dopuścić do powstania syndromu wypalenia zawodowego ( ważne jest, by kontrolować swoje samopoczucie).
madziala5