Anna Runge
Zakład Geografii Społecznej
Zagadnienia do egzaminu z geografii społecznej
1. Przedmiot i zadania badawcze geografii ludności (wg Kosińskiego). Etapy badań nad ludnością (antropogeografia, geografia człowieka, demogeografia, zachowania przestrzenne ludności). Kierunki badawcze (regionalny, ekologiczny, analityczno-przestrzenny). Związek z innymi dyscyplinami nauki. L. Kosiński - Geografia ludności; A. Jagielski - Geografia ludności; Wielka Encyklopedia Geografii Świata t. 12.
2. Źródła informacji statystycznej o ludności. J.Z. Holzer – Demografia; Wielka Encyklopedia Geografii Świata t. 12. Ludność świata.
3. Metody badania rozmieszczenia ludności: kartograficzne (kropkowa, izolinii, kartogram), koncentracji (krzywa Lorenza, wskaźnik Hoovera, centroid).
L. Ratajski -Metodyka kartografii społeczno-gospodarczej; L. Kosiński - Geografia ludności; Kurkus M., Przewodnik do ćwiczeń z geografii ludności.
4. Rozmieszczenie ludności świata (ogólne prawidłowości rozmieszczenia ludności na świecie, główne skupiska ludności, wpływ czynników przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych na rozmieszczenie ludności), Wielka Encyklopedia Geografii Świata t. 12. Ludność świata; Z. Dobosiewicz, T. Olszewski, Geografia ekonomiczna świata; E.Z. Zdrojewski - Zarys geografii ludności, Przewodnik do ćwiczeń.
5. Ruch naturalny ludności: elementy ruchu naturalnego, czynniki kształtujące poziom urodzeń i zgonów, mierniki ruchu naturalnego (współczynniki: przyrostu naturalnego, rodności, płodności, dzietności, reprodukcji ludności) i ich interpretacja. Fazy rozwoju demograficznego (równowaga pierwotna, eksplozja, implozja, równowaga nowoczesna, regres demograficzny). Teoria transformacji demograficznej (przejścia demograficznego) - A. Landry, W. Thompson, C.P.Blacker. Polityka ludnościowa. J.Z. Holzer – Demografia; L. Kosiński - Geografia ludności (polityka ludnościowa); R. Jedut - Problem nierównomiernego wzrostu ludności świata w następstwie przejścia demogr., Czasop. Geogr. 1989 z.4;
6. Dynamika ludności. Przyrost rzeczywisty. Mierniki (indeks dynamiki, tempo wzrostu, średni roczny współczynnik wzrostu) i metody badania (wykres klasyfikacyjny J. Webba). Wzrost liczby ludności świata. Depopulacja - jej przyczyny i konsekwencje.
Jagielski - Geografia ludności; M. Kurkus - Przewodnik do ćwiczeń z geografii ludności; Gawryszewski A., Zmiany w rozmieszczeniu, ruchu naturalnym, migracjach i strukturze ludności Polski 1918-2005, Przegląd Geogr. 2007, z.3-4, Potrykowska A., Przestrzenne zróżnicowanie sytuacji demograficznej w Polsce, Przegląd Geogr. 2007, z.3-4, P. Eberhardt - Regiony wyludniające się w Polsce, Prace Geogr. IGiPZ PAN nr 148, 1989.
7. Migracje ludności - pojęcia, klasyfikacja (kryteria), metody pomiaru. Prawa Ravensteina. Ogólne tendencje migracji w świecie. Migracje międzykontynentalne (np. USA), migracje ekonomiczne (np. Niemiec), migracje polityczne (np. Polski - w związku ze zmianą granic po II wojnie św.), kierunki migracji wewnętrznych, konsekwencje migracji. A. Maryański - Migracje w świecie; A. Jagielski - Geografia ludności; Jędrzejczyk D., Podstawy geografii ludności. Gawryszewski A., Ludność Polski w XX w. rozdz. Przemieszczenia ludności.
8. Teorie ludnościowe - koncepcja optimum ludnościowego (Konfucjusz, Platon, Arystoteles), koncepcja merkantylizmu, koncepcja T. Malthusa, teoria ekonomiczna H. Leibensteina, teoria spadku płodności J.C. Caldwella). J.Z. Holzer – Demografia; E.Z. Zdrojewski - Zarys geografii ludności, Przewodnik do ćwiczeń.
9. Struktura ludności wg płci i wieku: współczynniki feminizacji i maskulinizacji, czynniki kształtujące strukturę płci, grupowanie ludności wg wieku, mierniki wieku populacji (wskaźnik starości demogr. - interpretacja, mediana wieku, współczynniki obciążenia ekonomicznego i obciążenia demograficznego), typy piramid, pojęcie wyżów i niżów demograficznych, ich przyczyny oraz wpływ na strukturę wieku ludności, falowanie wyżów i niżów demograficznych w Polsce. J.Z. Holzer – Demografia; Z. Długosz - Zróżnicowanie struktury wieku ludności na świecie, Przegląd Geogr. 1996 z.1-2;
10. Struktura ludności wg cech społeczno-zawodowych: pojęcie i elementy rynku pracy (popyt na pracę, podaż pracy, potencjalne zasoby pracy, realne zasoby pracy, aktywni zawodowo, bierni zawodowo, czynni zawodowo, pracujący, zatrudnieni, bezrobotni), przyczyny wystąpienia bezrobocia w Polsce w latach 90., struktura zawodowa a struktura zatrudnienia, struktura ludności wg źródeł utrzymania, fazy rozwoju społeczno-gospodarczego (agrarna, industrialna, postindustrialna), podział gospodarki na sektory i sekcje.
E.Z. Zdrojewski - Zarys geografii ludności, Przewodnik do ćwiczeń, E. Małuszyńska - Zmiany struktury zatrudnienia na świecie w latach 1947-1988, Czasop. Geogr. 1992 z.. 2 (model Fourastie);
11. Prognozy demograficzne - pojęcie, rodzaje (wersja biologiczna, wersja pomigracyjna), etapy opracowania. J.Z. Holzer - Demografia.
12. Klasyfikacja, typologia i regionalizacja demograficzna (podstawowe pojęcia, przykłady).
Runge J., 2008, Metody badań w geografii społeczno-ekonomicznej
A. Runge, J. Runge, 2008, Słownik pojęć z geografii społeczno-ekonomicznej
Pojęcia z zakresu geografii ludności
Geografia jako nauka:
geografia społeczno-ekonomiczna, geografia ekonomiczna, geografia społeczna,
antropogeografia, determinizm geograficzny, geografia człowieka, possybilizm geograficzny, demogeografia, geografia ludności,
antropologia, demografia, etnografia, etnologia,
region powierzchniowy, region węzłowy, struktura, struktura przestrzenna,
dynamika zaludnienia, indeks dynamiki, tempo wzrostu,
ruch naturalny ludności, przyrost naturalny, ubytek naturalny, współczynnik przyrostu naturalnego, współczynnik urodzeń, rodność, dzietność, płodność, współczynnik płodności, umieralność, śmiertelność, współczynnik zgonów, współczynnik umieralności niemowląt, przeciętny czas trwania życia, reprodukcja ludności (nowoczesna, prosta, rozszerzona, tradycyjna, zawężona), rzeczywisty przyrost ludności, rozwój demograficzny, transformacja demograficzna, fazy rozwoju demograficznego, równowaga pierwotna, eksplozja demograficzna, mała eksplozja, implozja demograficzna, równowaga nowoczesna, regres demograficzny, depopulacja, ludnościowa polityka, antynatalistyczna polityka, pronatalistyczna polityka, Malthusa teoria, merkantylizm, optimum, laicyzacja.
cecha demograficzna, cecha społeczna, struktura, struktura demograficzna, struktura ludności, struktura płci, feminizacja, współczynnik feminizacji, współczynnik maskulinizacji, rodności trend, umieralności trend, struktura wieku, grupy wieku, demograficzne grupowanie wieku, wiek (biologiczny, kalendarzowy, matrymonialny, społeczny, rozrodczy), współczynnik starości demograficznej, mediana wieku, ekonomiczne grupowanie wieku, nieprodukcyjny wiek, ekonomiczne obciążenie ludności, urbanistyczne grupowanie wieku, infrastruktura społeczna, piramida płci i wieku, piramida progresywna, piramida regresywna, piramida stacjonarna, wyż demograficzny, kompensata urodzeń, niż demograficzny, starzenie się społeczeństw, poliandria, poligamia, poligynia.
bezrobocie, bezrobocie frykcyjne, bezrobocie koniunkturalne, bezrobocie strukturalne, bezrobotni, stopa bezrobocia,
gospodarka, gospodarka centralnie sterowana, gospodarka rynkowa, klasyfikacja gospodarki, Europejska Klasyfikacja Działalności, sektor gospodarki, dział gospodarki, gałąź gospodarki, przemysł, gałąź przemysłu, struktura gałęziowa przemysłu, górnictwo, budownictwo, przemysł lekki, przemysł wysokiej techniki, usługi, usługi wyższego rzędu, czwarty sektor, handel, industrializacja, inwestycja, koniunktura,
rozwój gospodarczy, fazy rozwoju gospodarczego, agrarna faza, industrialna faza, postindustrialna faza, agrotechnika, rolnictwo ekstensywne, rolnictwo intensywne, chów, chów intensywny/ekstensywny, hodowla, mechanizacja rolnictwa, lokalizacja działalności gospodarczej, korzyści aglomeracji, mechanizacja produkcji, restrukturyzacja, okręg przemysłowy, okręg przemysłowy nowej generacji, dolina krzemowa, kraje nowouprzemysłowione, kraje rozwijające się, kraje Trzeciego Świata,
struktura wykształcenia, współczynnik skolaryzacji, analfabetyzm.
Cz. 2. Geografia społeczna
Wstęp
13. Proces uspołecznienia geografii społeczno-ekonomicznej. Czynniki i procesy kształtujące środowisko człowieka. Definicja geografii społecznej (do wyboru def. wg Otok S., Buttimer A., Eyles J., Rykiel Z.). Relacje materialne i niematerialne (humanistyczne) człowiek-środowisko.
14. Podstawowe nurty metodologiczne w geografii społecznej: behawioryzm (neobehawioryzm), nurt humanistyczny, pozytywizm (neopozytywizm), nurt radykalny i liberalny.
Terytorialne zbiorowości społeczne
15. Składniki i mierniki społecznego dobrobytu. Pojęcia: warunki bytowe, poziom życia, jakość życia. Rodzaje potrzeb społecznych i mierniki ich badania (cząstkowe i syntetyczne). Struktura społeczna i stratyfikacja społeczna. Przyczyny nierówności społecznych (uprzywilejowanie ekonomiczne, polityczne, kulturowe). Egocentryzm grup społecznych. Egalitaryzm społeczny (zasada sprawiedliwości merytokratycznej).
16. Nierówności społeczne w skali międzynarodowej – zakres nierówności (wyżywienie, edukacja, ochrona zdrowia, dochody ludności), geneza, procesy kształtujące owe nierówności (czynniki i procesy techniczno-ekonomiczne i społeczno-kulturowe; międzynarodowy podział pracy w warunkach stałego postępu technologicznego i specjalizacji produkcji, prawo Engla, koncentracja produkcji i kapitału). Teoria rozwoju zależnego i teoria rozwoju spolaryzowanego.
17. Miejskie nierówności w poziomie życia – Lisowski od str.135. Struktura społeczno-przestrzenna miasta. Kryteria wyróżniania obszarów społecznych w miastach 1)str. 43-44. Problemy segregacji przestrzennej 1)str. 79-85. Miasto postindustrialne, miasta III świata (Maik – modele struktury przestrzennej). Miasto socjalistyczne i konsekwencje przestrzenne jego rozpadu1)str.132-142;103-109;2)str.69-80. Migracje wewnątrz miast i obszarów zurbanizowanych1)str.117-122. Procesy społeczne w strukturze społeczno-przestrzennej miast (m. in. rewitalizacja, gentryfikacja, segregacja i separacja przestrzenna, deindustrializacja, recesja i ugór miejski).
Doświadczanie środowiska przez człowieka
18. Środowisko w świadomości człowieka (str. 180-193). Percepcja i wyobrażenie środowiska, przyczyny powstawania zniekształceń w procesie percepcji. Zmienne pośredniczące w procesie doświadczania środowiska przez człowieka (percepcja, wyobrażenie, wartościowanie, postawa, decyzja, zachowanie przestrzenne). Mapy mentalne i ich rodzaje (wyobrażeń, preferencji, mitów). Funkcje map mentalnych. Rola stereotypów w kształtowaniu wyobrażeń i postaw.
19. Środowisko przyrodnicze w świadomości człowieka. Środowisko antropogeniczne w świadomości człowieka.
Literatura:
Zagadnienia 11-17 : A. Lisowski – Wstęp do geografii społecznej;
1)Węcławowicz G. 2003, Geografia społeczna miast;
2)Węcławowicz G., 2000, Przestrzeń i społeczeństwo współczesnej Polski;
Maik W., Podstawy geografii miast.
Geografia społeczna:
A. Lisowski – Wstęp do geografii społecznej (wybrane zagadnienia)
1. Przedmiot i zakres badań geografii społecznej (także uspołecznienie) - str. 38-39,
twórcy geografii społecznej – do str. 40
2. Relacje człowiek-środowisko od str. 23, zwłaszcza podejście humanistyczne str. 25-26
3. Doświadczanie środowiska przez człowieka str. 12-14
behawioryzm-neobehawioryzm str. 42-43 oraz str. 182 od akapitu „W geografii behawioralnej przedmiotem zainteresowań ... do str. 183
4. Percepcja i wyobrażenie środowiska str. 186-187; 189-190
5. Mapy mentalne str. 192-194
6. Warunki bytowe, poziom życia, jakość życia str. 47-48
7. Klasyfikacja potrzeb (wg Instytutu Badań ONZ nad Rozwojem Społecznym) str. 52
8. Wartości zapewniające realizację potrzeb społecznych str. 57
9. Struktura społeczna (wg Ossowskiego) str. 57 – (proszę pamiętać o wskazaniu elementów struktury pomiędzy którymi zachodzą owe relacje i więzi).
10. Międzynarodowe nierówności w poziomie życia ludności zwłaszcza teoria rozwoju spolaryzowanego oraz teoria rozwoju zależnego str. 78-79 – b. ważny rozdział 3.2.2. Czynniki techniczno-ekonomiczne str. 80-83.
geografia społeczna, uspołecznienie geografii, zachowania przestrzenne,
środowisko człowieka, behawioryzm, neobehawioryzm, percepcja, wyobrażenie środowiska, wartościowanie środowiska, doświadczanie środowiska, preferencje przestrzenne, dyspreferencje przestrzenne, mapa mentalna, mapa preferencji,
świadomość (regionalna, lokalna), tożsamość (regionalna, lokalna),
postawa, stereotyp.
potrzeba, potrzeb klasyfikacja, konsumpcja, warunki bytowe, poziom życia, poziomu życia mierniki, jakość życia, indeks rozwoju społecznego (HDI), indeks ubóstwa (HPI), produkt narodowy brutto, produkt krajowy brutto, społeczny podział pracy, terytorialny podział pracy, teoria rozwoju spolaryzowanego, teoria rozwoju zależnego, prawo Engla, ubóstwo, ubóstwo dochodowe, głód, głód utajony, kraje rozwijające się, kraje Trzeciego Świata,
formacja społeczno-gospodarcza, socjologia, społeczeństwo, społeczność, stratyfikacja społeczna, struktura społeczna, klasa społeczna, klasa średnia, warstwa społeczna, grupa społeczna, więź społeczna, uprzywilejowanie grup społecznych, uprzywilejowanie ekonomiczne, uprzywilejowanie polityczne, uprzywilejowanie kulturowe, segregacja przestrzenna, separacja przestrzenna, zbiorowość, zbiorowość społeczna, zbiorowość terytorialna, tożsamość (regionalna, lokalna), mała ojczyzna.
geografia społeczna miast, ekologia społeczna miast, integracja społeczna, interakcja społeczna, struktura przestrzenna miasta, struktura funkcjonalno-przestrzenna, dzielnica miasta, struktura społeczno-przestrzenna miasta, przestrzeń społeczna, obszar społeczny, adaptacja społeczna, asymilacja społeczna,
miasto socjalistyczne, miasto postsocjalistyczne, renta gruntowa, komercjonalizacja przestrzeni miasta, ugór miejski, rewitalizacja miast, gentryfikacja, gated communities, getto, slumsy, patologia społeczna, sakralizacja przestrzeni miasta.
amandka