Opieka zastępcza

W niniejszym dziale znajdą Państwo opis dwóch form rodzinnej opieki zastępczej: rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka.
Z pierwszej części dowiedzą się Państwo jakie są rodzaje rodzin zastępczych oraz jakie warunki należy spełnić, żeby zostać rodzicem zastępczym, jakie są prawa i obowiązki rodzica zastępczego oraz jakiej pomocy na dzieci można oczekiwać od państwa.
W drugiej części znajdują się informacje o założeniu i funkcjonowaniu rodzinnych domów dziecka.

Rodzina zastępcza

Rodzina zastępcza to taka rodzina, która zapewnia opiekę i wychowanie dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej, które z powodu przeszkód natury prawnej (rodzice nie zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej) nie mogą być przysposobione. Rodzina zastępcza może być ustanowiona także dla dziecka, które mogłoby zostać adoptowane (nie ma przeszkód natury prawnej), ale z różnych przyczyn nie udaje się znaleźć dla niego rodziny adopcyjnej.

W wypełnianiu swoich funkcji rodzina zastępcza kieruje się dobrem przyjętego dziecka i poszanowaniem jego praw. Opiekę nad powierzonym dzieckiem sprawuje osobiście, z wyjątkiem przypadków, gdy z powodów zdrowotnych lub losowych nie jest to możliwe, albo gdy dziecko okresowo przebywa w szczególności w sanatorium, szpitalu, domu pomocy społecznej, specjalnym ośrodku szkolno - wychowawczym lub w innej placówce zapewniającej opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania.

Aby zostać rodzicem zastępczym należy spełniać łącznie poniższe warunki:

·         dawać rękojmię należytego wykonywania zadań rodziny zastępczej;

·         mieć stałe miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

·         korzystać z pełni praw cywilnych i obywatelskich;

·         nie być pozbawionym władzy rodzicielskiej, nie być ograniczone we władzy rodzicielskiej ani też władzy rodzicielskiej nie zawieszono;

·         wywiązywać się z obowiązku łożenia na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby, gdy ciąży taki obowiązek z mocy prawa lub orzeczenia sądu;

·         nie być chorym na chorobę uniemożliwiającą właściwą opiekę nad dzieckiem, co zostało stwierdzone zaświadczeniem lekarskim;

·         mieć odpowiednie warunki mieszkaniowe oraz stałe źródło utrzymania;

·         uzyskać pozytywną opinię ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na miejsce zamieszkania.

Wymagania dodatkowe:

·         uzyskanie pozytywnej opinii ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na miejsce zamieszkania kandydata do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, wydanej na podstawie rodzinnego wywiadu środowiskowego,

·         odbycia szkolenia oraz uzyskania zaświadczenia kwalifikacyjnego.

Przy doborze rodziny zastępczej dla dziecka uwzględnia się:

·         osoby spokrewnione lub spowinowacone z dzieckiem, jeżeli dają gwarancję poprawy sytuacji dziecka,

·         przygotowanie kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej,

·         odpowiednią różnicę wieku między kandydatami do pełnienia funkcji rodziny zastępczej a dzieckiem,

·         poziom rozwoju i sprawności dziecka, wymagania w zakresie pomocy profilaktyczno - wychowawczej lub resocjalizacyjnej oraz możliwości zaspokajania potrzeb dziecka,

·         zasadę nierozłączania rodzeństwa,

·         w miarę możliwości opinię wyrażoną przez dziecko.

Rodzaje rodzin zastępczych:

·         rodziny zastępcze spokrewnione

·         rodziny zastępcze niespokrewnione

·         rodziny zastępcze zawodowe, niespokrewnione z dzieckiem

Rodziny spokrewnione to takie, w których opiekę i wychowanie nad dzieckiem przejmują członkowie rodziny dziecka np. dziadkowie, wujostwo lub rodzeństwo.

Rodziny niespokrewnione to rodziny, które z punktu widzenia prawa, są obce dla dziecka (nie są rodziną).

Rodziny zastępcze zawodowe, niespokrewnione z dzieckiem:

·         wielodzietne - to te rodziny, w których umieszcza się w tym samym czasie nie mniej niż troje i nie więcej niż sześcioro dzieci; w razie konieczności umieszczenia w rodzinie licznego rodzeństwa określona powyżej liczba dzieci może się zwiększyć,

·         specjalistyczne - w tych rodzinach umieszcza się dzieci niedostosowane społecznie albo dzieci z różnymi dysfunkcjami lub problemami zdrowotnymi wymagającymi szczególnej opieki i pielęgnacji; w tym samym czasie w tego typu rodzinie może przebywać nie więcej niż troje dzieci,

·         o charakterze pogotowia rodzinnego - w takiej rodzinie umieszcza się nie więcej niż troje dzieci na pobyt okresowy do czasu unormowania sytuacji życiowej dziecka, nie dłużej niż na 12 miesięcy; w szczególnie uzasadnionych przypadkach pobyt dziecka może być przedłużony, jednak nie więcej niż o kolejne 3 miesiące; rodzina ta nie może odmówić przyjęcia dziecka w wieku do 10 lat, jeżeli zostało doprowadzone przez policję; w tej sytuacji dziecko przebywa w tej rodzinie do czasu wydania orzeczenia przez sąd opiekuńczy.

Zawodową, niespokrewnioną z dzieckiem rodziną zastępczą nie mogą być osoby całkowicie niezdolne do pracy.

Nie można łączyć pełnienia funkcji rodziny zastępczej z kierowaniem placówką rodzinną, a także nie można łączyć pełnienia różnych funkcji rodziny zastępczej. Z wyjątkiem pełnienia funkcji rodziny niespokrewnionej z dzieckiem i zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem, które nie wyklucza pełnienia funkcji rodziny zastępczej spokrewnionej z dzieckiem.

Powiatowe centrum pomocy rodzinie, rozpatrując oferty kandydatów do pełnienia funkcji niespokrewnionej z dzieckiem zawodowej rodziny zastępczej, bierze pod uwagę w szczególności:

·         predyspozycje psychofizyczne kandydatów do pełnienia tej funkcji, w zależności od typu rodziny zastępczej,

·         umiejętności niezbędne w opiece nad dziećmi o szczególnych potrzebach,

·         doświadczenie w pracy z dziećmi o szczególnych potrzebach,

·         informacje pozwalające na ocenę funkcjonowania kandydatów w środowisku lokalnym,

·         warunki mieszkaniowe kandydatów pozwalające na przyjęcie dziecka o szczególnych potrzebach.

Umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej:

Dziecko może być umieszczone w rodzinie zastępczej w dwojaki sposób. Najczęściej i co do zasady, umieszczenie to następuje na podstawie orzeczenia sądu. W takiej sytuacji kandydaci na rodziców zastępczych składają do sądu opiekuńczego (sąd rejonowy wydział rodzinny i nieletnich) wniosek o ustanowienie ich rodziną zastępczą dla konkretnego dziecka lub zgłaszają swoją gotowość do pełnienia funkcji rodziny zastępczej bez wskazywania konkretnego dziecka.

Jednakże w przypadku pilnej konieczności zapewnienia dziecku opieki zastępczej umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej jest możliwe na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka, na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej między rodziną zastępczą a starostą właściwym ze względu na miejsce zamieszkania tej rodziny. W takiej sytuacji starosta ma obowiązek niezwłocznego zawiadomienia sądu. Z dniem uprawomocnienia się orzeczenia sądu regulującego sytuację dziecka umowa, o której mowa powyżej wygasa.

Rodzice zastępczy mają w szczególności obowiązek:

·         sprawowania osobistej opieki i wychowania nad powierzonym dzieckiem,

·         zapewnienia dziecku warunków rozwoju i wychowania odpowiednich do jego stanu zdrowia i poziomu rozwoju,

·         współdziałania z powiatowym centrum pomocy rodzinie,

·         uczestniczenia w szkoleniu organizowanym przez powiatowe centrum pomocy rodzinie lub, na jego zlecenie, przez ośrodek adopcyjno - opiekuńczy lub inny podmiot.

Rodzice zastępczy mają w szczególności prawo do:

·         reprezentowania dziecka w dochodzeniu świadczeń przeznaczonych na zaspokajanie potrzeb związanych z jego utrzymaniem, w tym m.in.: alimentów, renty rodzinnej i odszkodowawczej czy zasiłku pielęgnacyjnego, z zastrzeżeniem jednak, że prawo to przysługuje tylko tym rodzinom, w których dziecko zostało umieszczone na mocy orzeczenia sądu opiekuńczego,

·         uzyskania, w powiatowym centrum pomocy rodzinie, szczegółowych informacji o przyjmowanym dziecku i jego sytuacji rodzinnej, informacji o specyficznych potrzebach dziecka, w tym o orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego czy udziału w zajęciach rewalidacyjno - wychowawczych oraz o konieczności objęcia dziecka pomocą profilaktyczno - wychowawczą lub resocjalizacyjną,

·         kontaktu z dzieckiem przed umieszczeniem go w tej rodzinie, jeżeli istnieje taka potrzeba,

·         wsparcia ze strony powiatowego centrum pomocy rodzinie w rozwiązywaniu zgłaszanych przez tę rodzinę problemów,

·         wynagrodzenia, które przysługuje tylko rodzinom zastępczym zawodowym niespokrewnionym z dzieckiem; zawodowa rodzina wielodzietna i specjalistyczna otrzymuje wynagrodzenie z tytułu świadczonej opieki i wychowania, a rodzina zawodowa o charakterze pogotowia rodzinnego otrzymuje wynagrodzenie z tytułu pozostawania w gotowości przyjęcia dziecka lub z tytułu świadczonej opieki i wychowania; wynagrodzenie dla rodzin zawodowych wypłacane jest na podstawie umowy zawieranej pomiędzy tą rodziną a starostą (umowy cywilnoprawnej), ? jeżeli umowę zawierają małżonkowie, wynagrodzenie przysługuje tylko jednemu z nich,

·         pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania każdego umieszczonego w niej dziecka.

Rodziny zastępcze uczestniczą w szkoleniu organizowanym przez powiatowe centrum pomocy rodzinie lub, na jego zlecenie, przez ośrodek adopcyjno - opiekuńczy lub inny podmiot.

Szkolenie spokrewnionych rodzin zastępczych prowadzi się według indywidualnego planu szkolenia, w zależności od potrzeb rodziny.

Szkolenie niespokrewnionych z dzieckiem rodzin zastępczych, oraz zawodowych, niespokrewnionych z dzieckiem rodzin zastępczych prowadzi się według programów szkolenia zatwierdzonych przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Zakres programu szkolenia dla niespokrewnionych z dzieckiem, zawodowych rodzin zastępczych uwzględnia specyfikę zadań opieki i wychowania stojących przed tymi rodzinami.

Pomoc finansowa dla rodziny zastępczej:

Rodzinie zastępczej udziela się pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania każdego umieszczonego w niej dziecka. Podstawą ustalenia wysokości pomocy pieniężnej jest, od 1 października 2006 r., kwota 1 647 zł. nazywana ustawowo "podstawą".

Wysokość pomocy, o której mowa powyżej uzależniona jest m.in. od wieku dziecka i jego stanu zdrowia, a także niedostosowania społecznego dziecka, jeżeli wykazuje ono przejawy demoralizacji w rozumieniu przepisów o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Warunki pomocy a wiek dziecka:

Wysokość pomocy pieniężnej wynosi miesięcznie w przypadku dziecka:

·         do 7 lat - 60% podstawy,

·         do 7 lat, posiadającego orzeczenie o niepełnosprawności - 80% podstawy,

·         od 7 do 18 lat - 40% podstawy, nie mniej niż 10 %,

·         od 7 do 18 lat, posiadającego orzeczenie o niepełnosprawności albo orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności - 60% podstawy,

·         od 7 do 18 lat, umieszczonego w rodzinie zastępczej na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich - 60% podstawy,

·         od 7 do 18 lat, posiadającego orzeczenie o niepełnosprawności albo orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności i umieszczonego w rodzinie zastępczej na podstawie ustawy, o której mowa w punkcie poprzednim - 80% podstawy.

Niespokrewniona z dzieckiem rodzina zastępcza otrzymuje dodatkowo na każde umieszczone w niej dziecko kwotę odpowiadającą 10% podstawy z tytułu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem i jego wychowania.

Jeżeli dziecko umieszczone w rodzinie zastępczej posiada dochód, do którego zalicza się kwotę otrzymywanej renty wraz z dodatkiem dla sierot zupełnych, zasiłek pielęgnacyjny, dodatek pielęgnacyjny, otrzymywane alimenty oraz kwotę odpowiadającą dochodom uzyskiwanym z majątku dziecka - kwotę pomocy pieniężnej ustalonej dla danej rodziny pomniejsza się o kwotę odpowiadającą 50% dochodu dziecka, z tym, że pomoc pieniężna nie może być niższa niż 10% podstawy.

Pomoc pieniężną na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka przyznaje się za okres pobytu dziecka:

·         w rodzinie zastępczej spokrewnionej z dzieckiem, rodzinie zastępczej niespokrewnionej z dzieckiem oraz zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem wielodzietnej i specjalistycznej rodzinie zastępczej, począwszy od dnia ustanowienia rodziny zastępczej,

·         w zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem rodzinie zastępczej o charakterze pogotowia rodzinnego, począwszy od dnia, w którym dziecko zostało faktycznie umieszczone w tej rodzinie

- nie wcześniej jednak niż od miesiąca złożenia wniosku.

Starosta może również przyznać rodzinie zastępczej jednorazowe świadczenie pieniężne na pokrycie niezbędnych wydatków związanych z potrzebami przyjmowanego do rodziny dziecka w wysokości do 150% podstawy.

Rodzina zastępcza może zrezygnować z przysługującej jej pomocy pieniężnej.

Jeżeli chcesz zostać rodzicem zastępczym poszukaj Centrum Pomocy Rodzinie lub Ośrodka Adopcyjno-Opiekuńczego w Twoim powiecie. Informację znajdziesz także w Ośrodkach Pomocy Społecznej.