Główne ośrodki życia literackiego i artystycznego.doc

Główne ośrodki życia literackiego i artystycznego w okresie Młodej Polski (Kraków, Warszawa, Lwów, Zakopane).

Epoka Młodej Polski to jeden z nielicznych okresów w dziejach kultury i sztuki, który orientował się wśród tak dużej liczby artystów. Do tej pory krytycy sprzeczają się na temat przyznania miana stolicy epoki Młodej Polski różnym miastom. Jednak bez wątpienia Kraków był gruntem, na którym najszybciej i najpełniej zakwitł modernizm w pełnym tego słowa znaczeniu. Mimo tego, iż ani czasy ani środowisko mieszczańskie Krakowa nie zapowiadało raczej przyjęcia jakichkolwiek zmian, to jednak Kraków stał się kolebką polskiej awangardy. Warto zaznaczyć, że władzę w Galicji sprawowało wówczas ugrupowanie zwane stańczykami - na ich czele stał hrabia Stanisław Tarnowski. Stowarzyszenie to zajmowało się głównie interesami właścicieli ziemskich i było raczej pokorne w stosunkach z zaborcami.
I właśnie w tej atmosferze uległości wobec zaborcy na początku lat dziewięćdziesiątych zaczęły pojawiać się zmiany. Pierwszym zwiastunem zmian był artykuł Zenona Przesmyckiego-Miriama Maurycy Maeterlinck i jego stanowisko we współczesnej poezji belgijskiej wydrukowany w czasopiśmie literacko-artystycznym Świt. Artykuł ten traktował nie tylko o samym pisarzu belgijskim, ale także o wzorze dla ówczesnej literatury polskiej, którym miał się stać poetycki symbolizm.
Drugim przejawem modernizmu w Krakowie była działalność Tadeusza Pawlikowskiego, który w 1893 roku został dyrektorem nowo otwartego teatru miejskiego. Pawlikowski wprowadził do teatru zmiany repertuarowe - zaczął wystawiać Ibsena, Maeterlincka, Hauptmanna. Ponadto teatr miejski był gościnny dla autorów dramatycznych nowego pokolenia takich jak Stanisław Wyspiański, Stanisław Przybyszewski czy Lucjan Rydel. Ważne są także zmiany w samej sztuce tworzenia spektakli, które Pawlikowski wprowadził do teatru miejskiego. Znacznie rozszerzyło się pole działalności reżysera teatralnego, dzięki czemu spektakl stał się dziełem całego zespołu teatralnego. Zwiększyła się także rola scenografii.
Okres neoromantyczny zagościł w teatrze miejskim podczas obecności na stanowisku dyrektora Józefa Kotarbińskiego. Jako znawca i wielbiciel dramatów Słowackiego wystawił on: Złota czaszkę, Kordiana, Księdza Marka, Sen srebrny Salomei, Marię Stuart, Balladynę, Lilię Wenedę. Ponadto dopiero wówczas po raz pierwszy w Polsce wystawiono pełną inscenizację Dziadów Mickiewicza, która powstała przy współpracy samego Wyspiańskiego. Wystawiono także Nie-boską komedię Zygmunta Krasińskiego. Należy także wspomnieć, że jak przystało na teatr neoromantyczny nie mogło tutaj zabraknąć sztuk Wyspiańskiego, dlatego na deskach miejskiego teatru publiczność krakowska mogła także obejrzeć: Wesele, Wyzwolenie, Bolesława Śmiałego.
Za początek Młodej Polski bardzo często przyjmuje się wydanie Poezji Tetmajera w 1894 roku, ze względu na zawarty w nim głos pokolenia rozdartego poprzez kryzys światopoglądowy, jako wyraz dekadentyzmu. Wydanie tego tomu poezji było kolejnym przejawem modernizmu w Krakowie.
Kolejną reformą modernistyczną tym razem w sztukach plastycznych było wkroczenie do krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych nie tylko nowego dyrektora - Juliana Fałata, ale także nowych zasad oscylujących wokół pojęcia impresjonizmu i symbolizmu. Wśród cenionych artystów pojawiły się więc nazwiska Wyspiańskiego, Malczewskiego, Pankiewicza, Axentowicza, Wyczółkowskiego. Powstały też dwa stowarzyszenia, bardzo ważne ze względu na odnowienie idei sztuki użytkowej - Sztuka i Polska Sztuka Stosowana.
Do pierwszego modernistycznego pisma, krakowskiego Życia, pisali m.in. Artur Górski (Młoda Polska), Władysław Orkan, Adolf Nowaczyński, Lucjan Rydel, Maciej Szuniewicz, Kazimierz Tetmajer, Tadeusz Miciński, Stanisław Wyspiański, Jan Kasprowicz, tutaj także redaktorem był Stanisław Przybyszewski, Ludwik Szczepański. Oprócz tego czasopisma w środowisku krakowskim ukazywało się także czasopismo redagowane przez Wilhelma Feldmana Krytyka. Czasopismo to głosiło przede wszystkim zaangażowanie literatury w problemy społeczne, w sprawy narodowe.
Kraków dzięki reformie teatralnej, reformie nowej sztuki obecnej na każdym kroku w kawiarniach, szkołach plastycznych, czasopismach stał się bez wątpienia ośrodkiem modernizmu. To tutaj swoje pierwsze kroki stawiał kabaret literacki Zielony Balonik, tutaj także tworzył najwybitniejszy twórca neoromantyzmu w Polsce, Stanisław Wyspiański.

Podam kilka ważnych dat – nie trzeba się ich oczywiście uczyć, ale warto wiedzieć, co mniej więcej się tam działo:

1900 r - w podkrakowskich Bronowicach odbyło się słynne wesele młodopolskie L. Rydla i J. Mikołajczykówny. Wydarzenie to stanowi temat słynnego dramatu S. Wyspiańskiego "Wesele".
1901 r - w mieście kursują pierwsze elektryczne tramwaje.
1904 r - prezydentem miasta został Juliusz Leo
1904 r - Stanisław Wyspiański projektuje strój dla słynnego krakowskiego Lajkonika.
1905 r - powstaje pierwszy polski kabaret "Zielony Balonik" - jest to szczyt okresy tzw. Młodopolskiego
1905 r - Austriacy opuszczają koszary na Wawelu
1906 r - powstanie pierwszych klubów sportowych "Cracovii" i "Wisły"
1910 r - na Placu Matejki staje Pomnik Grunwaldzki.
1911r.- Barbarzyńcy i wandale austriaccy opuszczają całkowicie zdewastowany przez siebie zamek królewski oraz całe wzgórze wawelskie
1912 r - powstają kina Wanda i Uciecha
1914 r - z krakowskich Oleandrów wyrusza I Kampania Kadrowa W okresie I Wojny Światowej Kraków jest głównym ośrodkiem politycznym Polski. To tutaj działa Naczelny Komitet Narodowy.
1915 r - samodzielne dotąd miasto Podgórze zostaje włączone administracyjnie do Krakowa. Od tej pory Kraków zlokalizowany jest po obu stronach Wisły.

Środowisko Warszawy, szerzej Królestwa Polskiego, przyniosło prozę Żeromskiego, Reymonta, Berenta, ale także herolda estetyzmu młodopolskiego w osobie Przesmyckiego. Warszawie udało się wprowadzić w sztukę młodopolską wybitną prozę, mimo, iż po powstaniu styczniowym panowała tam napięta sytuacja.Inaczej przebiegało też przyjęcie modernizmu w Warszawie. Przyczyny można dopatrywać się w niesprzyjającym dla rozwoju kultury polskiej zaborze rosyjskim. Ponadto, w przeciwieństwie do awangardowego Krakowa, w Warszawie ciągle słychać było hasła sztuki użytecznej społecznie. Jednak grunt pod modernistyczne założenia przygotowywał tutaj Stanisław Witkiewicz w czasopiśmie Wędrowiec. Niedługo później pojawiło się nowe czasopismo propagujące prądy modernistyczne, a redagowane przez Zenona Przesmyckiego-Miriama - Życie (warszawskie). Właśnie w tym czasopiśmie miejsce znalazły tłumaczenia utworów zagranicznych poetów, które miały stać się wzorem dla nowego pokolenia polskich twórców.

Warte uwagi jest również otwarcie się istniejących już czasopism o charakterze pozytywistycznym takich jak: Przegląd Tygodniowy, Tygodnik Ilustrowany, Głos na twórczość nowego nurtu poezji. Oprócz tego w duchu hasła sztuka dla sztuki działało pismo Chimera, typowo modernistyczna gazeta, która drukowała m.in. dzieła Przybyszewskiego, Berenta, Kasprowicza, Leśmiana, Micińskiego..

Do młodopolskiego środowiska artystycznego Lwowa należeli głównie Jan Kasprowicz, Leopold Staff, Karol Irzykowski, Maryla Wolska, Gabriela Zapolska. Byli to dość różni i przeciwstawni sobie twórcy. Bardzo mocno rozwinięte były tutaj ośrodki naukowe, na wysokim poziomie funkcjonowała filologia i filozofia na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza. Doskonale działało Ossolineum oraz liczne wydawnictwa. Również tutaj swoje modernistyczne założenia teatralne realizował Tadeusz Pawlikowski. Mimo braku działalności dziennikarskiej, czasopism programowych, w zaborze austriackim nie brakowało całego pokolenia młodopolskich twórców, którzy skupiali się głównie w kawiarniach i salonach literackich. Młodzież otaczająca twórców, takich jak Leopold Staff, kształtowała swoje zapędy artystyczne w kierunku dekadentyzmu, pesymizmu po (w końcowej fazie epoki) agitację życia i aktywności.

Swoją popularność w okresie Młodej Polski Zakopane zawdzięcza cyklowi opowiadań i reportaży tatrzańskich Na przełęczy i Z Tatr Stanisława Witkiewicza. Odtąd Zakopane stało się głównym miejscem spotkań twórców z trzech zaborów; przyjeżdżali tutaj Jan Kasprowicz, Jerzy Żuławski, Mieczysław Karłowicz czy Tadeusz Boy-Żeleński. Ten ostatni pokusił się nawet do podzielenia epoki Młodej Polski na: „szatańską” (Przybyszewski) i „tatrzańską”. I choć podział ten jest oczywiście jedynie wynikiem żartu artysty, to jednak patrząc na tematykę utworów twórców takich jak Tetmajer, Kasprowicz, Nowicki, Miciński, to trudno się z tym podziałem nie zgodzić.Widzimy więc, że cztery miasta, choć każde różne w kultywowaniu nowych prądów w literaturze i sztuce, to jednak związane były jednym dążeniem do modernizmu. Modernizm stał się nie tylko tematem dzieł, ale także wyznaczał modę i styl życia.

3