MAKROEKONOMIA [gr.], dział ekonomii badający całe systemy ekonomiczne, a bardziej szczegółowo — gospodarki narodowe, zwłaszcza dochód narodowy; poza określaniem dochodu narodowego makroekonomia zajmuje się głównie cenami oraz zatrudnieniem, rolą polityki fiskalnej i pieniężnej, określaniem konsumpcji i inwestycji, bilansem płatniczym, wzrostem gospodarczym.
MIKROEKONOMIA [gr.], dział ekonomii badający poszczególne rynki, przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe i indywidualnych konsumentów; gł. przedmiotem zainteresowania mikroekonomii jest efektywna alokacja ograniczonych zasobów między różne zastosowania, a bardziej szczegółowo — określanie ceny przez optymalizację zachowania jednostek gosp., polegającą na osiąganiu maks. użyteczności przez konsumentów i maks. zysku przez firmy; gł. dziedzinami m. są: teoria popytu, teoria przedsiębiorstwa, teoria popytu na pracę oraz na inne czynniki produkcji.
INFLACJA, ekon. stały wzrost przeciętnego poziomu cen. Przeciętny poziom cen jest konstrukcją statystyczną, którą z pewnym przybliżeniem można traktować jako średnią ważoną cen wybranego koszyka dóbr i usług. Może to być koszyk dóbr i usług konsumpcyjnych, wtedy miarą inflacji jest wskaźnik cen detalicznych (WCD). Wskaźnik ten wyraża zmiany przeciętnego poziomu cen, które gospodarstwa domowe płacą za dobra i usługi. Procentowy wzrost WCD w skali roku (stopa inflacji) jest najczęściej stosowanym miernikiem inflacji.
Stopa inflacji zależy nie tylko od procentowych zmian cen pewnej liczby różnych dóbr i usług, lecz także od znaczenia przydanego każdemu dobru i każdej usłudze, odpowiadającego ich udziałowi w całkowitych wydatkach przeciętnego gospodarstwa domowego.
Stopa inflacji informuje zatem co dzieje się z wartością (siłą nabywczą) pieniędzy wydawanych przez przeciętną rodzinę. Kiedy ceny rosną, wówczas siła nabywcza pieniądza maleje: za taką samą ilość pieniądza można kupić coraz mniej dóbr i usług. Inflacja może więc być określona jako sytuacja, w której wartość pieniądza maleje.
Ze względu na tempo wzrostu przeciętnego poziomu cen wyróżnia się inflację: pełzającą — 3–4% rocznie, kroczącą — 4–10%, galopującą — 10–50% i znajdującą się poza wszelką kontrolą hiperinflację — powyżej 50%.
Długoletnia inflacja sprawiła, że ludzie uwzględniają w swoich działaniach przyszły wzrost cen: pracownicy opierają swoje żądania płacowe nie tylko na wzroście cen z przeszłości, ale także na ich oczekiwanych podwyżkach. Również przedsiębiorstwa podnoszą ceny, aby pokryć zarówno przeszły, jak i przyszły wzrost cen. Te oczekiwania inflacyjne zwiększają stopę inflacji. Równocześnie inflacja wpływa na podział dochodu nar. — najczęściej tracą grupy bierne (renciści, emeryci) i słabiej zorganizowane (np. farmerzy).
W krajach wysoko rozwiniętych, o niskiej stopie inflacji, przesunięcia w strukturze podziału dochodu są niewielkie. Jest to konsekwencją działania państwa, które wprowadza systemy indeksacji dochodów, czyli automatycznego uwzględniania wzrostu kosztów utrzymania w wysokości świadczeń społecznych.
Teoretycy ekonomii różnią się w ocenie przyczyn inflacji. Niektórzy uważają, że to nadmierny popyt ciągnie ceny do góry. Inni twierdzą, że ich wzrost jest powodowany rosnącymi kosztami.
Monetaryści utrzymują, że przyczyną inflacji jest nadmierna emisja pieniądza przez bank centralny. Zwolennicy teorii inflacji popytu dowodzą, że ceny rosną wtedy, gdy łączny popyt na dobra i usługi oferowane po cenach bieżących jest większy od możliwości podaży całej gospodarki. Ta koncepcja tłumaczy inflację, gdy gospodarka znajduje się w stanie pełnego wykorzystania czynników produkcji: pracy oraz kapitału. Nadwyżka popytu, to luka inflacyjna. W warunkach „usztywnionej” podaży dóbr i usług, luka wypełnia się wzrostem cen.
Inflacja kosztów oznacza sytuację, w której mimo braku nadwyżki popytu ceny rosną, a źródłem procesów inflacyjnych są „czynniki produkcji”, które dążą do zwiększenia swojego udziału w dochodzie nar. przez podwyższenie „cen” (płac oraz zysków). W myśl tej koncepcji winę za inflację ponoszą albo związki zaw., domagające się nadmiernych płac (tj. większych niż wzrost wydajności pracy), albo też wielkie przedsiębiorstwa, które podnoszą ceny swoich produktów w celu utrzymania wysokiej stopy zysku. Koszty i ceny mogą też być pchane do góry przez wzrost świat. cen surowców, zwiększanie podatków pośrednich (takich jak VAT), a także przez podnoszenie cen towarów importowanych.
Monetaryści uważają, że wzrost podaży pieniądza (tj. ilości pieniądza w obiegu) zwiększa całkowite wydatki, gdyż tempo, w jakim pieniądz zmienia właściciela (czyli szybkość obiegu pieniądza), jest niemal stałe; sądzą oni, że inflacja występuje, gdy bank centralny zwiększa podaż pieniądza szybciej od wzrostu podaży dóbr i usług; pojawia się nadmierny popyt, spowodowany zbyt szybkim wzrostem podaży pieniądza; ponieważ podaż pieniądza znajduje się pod kontrolą banku centr., przyczyną inflacji jest błędna polityka pieniężna państwa.
Każda z tych koncepcji inflacji ma zalety i ograniczenia. Najbardziej rozpowszechniony pogląd, wyznawany nie tylko przez monetarystów, głosi, że wysoka inflacja jest wynikiem deficytów budżetowych.
Badania empiryczne wskazują, że nie ma bezpośredniego, oczywistego związku pomiędzy rozmiarami deficytu budżetowego (jako procentu produktu nar. brutto, PNB) a stopą inflacji. W Japonii wielki deficyt występuje w połączeniu z niską stopą inflacji; w W. Brytanii i Francji stopy nflacji są dużo wyższe, czemu towarzyszą mniejsze deficyty budżetowe w stosunku do PNB; Niemcy mają niewielki deficyt i niską inflacją.
Jest możliwy pewien zakres nieinflacyjnego finansowania deficytu; deficyty można także finansować pożyczkami; istnieje też łańcuch przyczynowy, biegnący w odwrotnym kierunku — od inflacji do deficytów.
Do narzędzi polityki antyinflacyjnej należą: 1) działania monetarne i budżetowe, prowadzące do zmniejszenia popytu; 2) działania zmierzające do podniesienia efektywności przemysłu w celu zwiększenia podaży; 3) polityka dochodowa, która ma na celu utrzymanie równowagi tempa wzrostu dochodu nominalnego i realnego (dochody pieniężne ludności nie powinny wzrastać szybciej od podaży dóbr i usług, na które dochody te są wydawane).
Zjawiska inflacyjne w mniejszych lub większych rozmiarach występowały w całym okresie PRL, szczególnie nasilając się w końcowym okresie lat 80.
Rozmiary inflacji w gospodarce państw komunistycznych są trudne do oceny, gdyż występowała ona również w postaci niejawnej. Podaż pieniądza była większa od produktu nar. wyrażonego w cenach bieżących. W gospodarce rynkowej wywoływało to wzrost cen (inflacja popytu); w gospodarce centralnie kierowanej ceny były ustalane w sposób administracyjny i nie rosły w wystarczającym stopniu, aby wypełnić lukę inflacyjną.
Konsekwencją tego były przymusowe oszczędności i kolejki w sklepach, odzwierciedlające niedobory rynkowe. Inflacja niejawna została wyeliminowana dopiero 1990, wraz z wprowadzeniem programu stabilizacyjnego Leszka Balcero-wicza. Jawna inflacja 1971–80 wynosiła 4,6%, 1981–90 — 112,4%; w latach 90. inflacja utrzymuje się na poziomie kilkudziesięciu procent rocznie i wykazuje powolną tendencję spadkową.
LUKA INFLACYJNA, ekon. nadwyżka agregatowego popytu nad agregatową podażą przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji; ponieważ produkcja nie może się zwiększyć, popyt zaspokaja się i przywraca równowagę przez wzrost przeciętnego poziomu cen, czyli inflację.
STAGFLACJA, ekon. - zbitka pojęciowa powstała z połączenia 2 terminów: stagnacji i inflacji; oznacza jednoczesne występowanie stagnacji i rosnącej inflacji; stagflacja miała miejsce w wielu krajach rozwiniętych po tzw. kryzysie energetycznym 1973; jej wystąpienie, sprzeczne z przyjmowaną ówcześnie przez keynesistów krzywą Phillipsa, wyrażającą wymienność inflacji i bezrobocia (w latach 50. i 60. wzrost inflacji powodował zmniejszenie bezrobocia i odwrotnie), przyczyniło się do zrewidowania keynesowskich poglądów na obydwa zjawiska oraz do umocnienia monetaryzmu; ponieważ w latach 50. i 60. polityka gosp. krajów rozwiniętych opierała się na krzywej Phillipsa, wystąpienie stagflacji przysporzyło politykom gospodarczym wielu trudności.
SLUMPFLACJA, ekon. - zbitka pojęciowa powstała z połączenia 2 terminów: slump (ang., ‘kryzys, krach’) oraz inflacja: oznacza jednoczesne występowanie recesji i rosnącej inflacji.
PHILLIPSA KRZYWA, ekon. krzywa ilustrująca odwrotną zależność między stopą inflacji a stopą bezrobocia (tzw. wymienność inflacji i bezrobocia) — gdy rośnie inflacja, spada bezrobocie i odwrotnie.
Krzywa Phillipsa była w latach 60. teoret. podstawą polityki gosp. krajów rozwiniętych. Prowadząc ekspansywną politykę fiskalną lub monetarną, rządy mogły ograniczać bezrobocie, płacąc za to cenę w postaci zwiększenia inflacji. Krzywa Phillipsa pokazuje poziom inflacji będący wynikiem wyboru takiej polityki fiskalnej i monetarnej, która spowodowałaby podniesienie poziomu globalnego popytu, który z kolei wywiera presję na wzrost płac oraz cen i prowadzi do wyższej inflacji, dając w zamian niższe bezrobocie.
Po 1973, po „szoku naftowym” i kryzysie energ., wystąpiły zjawiska stagflacji i slumpflacji, które podważyły prawdziwość krzywej Phillipsa — wystąpił jednoczesny wzrost inflacji i stopy bezrobocia. W krótkim okresie keynesiści i monetaryści dopuszczają wymienność bezrobocia i inflacji, natomiast przedstawiciele nowej klasycznej makroekonomii przeczą jej.
Współcześnie wśród teoretyków ekonomii zdania na temat krzywej Phillipsa są podzielone. Prawie wszyscy są jednak zgodni, że w długim okresie nie ma wymienności między bezrobociem a inflacją — krzywa Phillipsa jest wtedy pionowa.
Finanse – ogół zjawisk ekonomicznych związanych z przepływami zasobów pieniężnych, z gro-madzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych przez różne podmioty gospodarcze. W szerokim znaczeniu termin „finanse” jest synonimem określenia „gospodarka pieniężna”, polegającej na groma-dzeniu środków pieniężnych oraz na ich wydatkowaniu i lokowaniu i obejmującej także ramy insty-tucjonalne, w których te procesy przebiegają.
Finanse przedsiębiorstwa – osiąganie przychodów i dokonywanie wydatków przez przedsiębiorstwo, obsługa pieniężna jego działalności bieżącej i rozwoju. Środki pieniężne przedsiębiorstwo uzyskuje głównie ze sprzedaży produktów; ich źródłem mogą być także kredyty bankowe czy emisja papierów wartościowych. Wydatki związane są z pokrywaniem bieżących kosztów działalności (zakup surowców, materiałów, energii i innych czynników na cele produkcyjne, wynagrodzenia za pracę, składki na ubezpieczenia itp.) z podatkami i opłatami nie zaliczanymi do kosztów własnej działalności, a także z podziałem zysków na część stanowiącą dochody właścicieli (dywidendy od akcji itp.) i część służąca do finansowania jego rozwoju.
Finanse publiczne – gromadzenie i rozdzielanie zasobów pieniężnych przez instytucje publicznoprawne (państwo, związki państw, organizacje międzynarodowe, samorządowe, i inne); finanse publiczne są materialną podstawą działania tych instytucji i warunkiem spełniania przez nie funkcji społecznych i gospodarczych, do których zostały powołane. Głównymi formami (źródłami) dochodów publicznych są: podatki, opłaty publiczne, darowizny, emisja papierów wartościowych, wpływy ze sprzedaży lub dzierżawy mienia publicznego. Wydatki publiczne obejmują głównie finansowanie administracji państwowej, wymiaru sprawiedliwości, ochrony porządku publicznego, obronności, służby zdrowia, oświaty, nauki i sfery socjalnej (wypłaty rent, emerytur, stypendiów, zasiłków itp.); mogą one obejmować także finansowanie rozwoju gospodarki narodowej, poszczególnych procesów lub podmiotów gospodarczych. Jeżeli wydatki przekraczają wpływy, pojawia się deficyt, który jest finansowany głównie przez zaciąganie pożyczek w bankach i na rachunkach finansowych (emisja bonów skarbowych oraz obligacji państwowych i samorządowych).
PIENIĄDZ, powszechnie akceptowany środek wymiany dóbr i usług oraz miernik ich wartości, także środek tezauryzacji oraz środek zwalniania z zobowiązań; ta ostatnia funkcja może być realizowana przez dobrowolną akceptację przez wierzyciela pieniędzy przedstawionych do zapłaty albo poprzez przymus prawny, wyrażony formułą „prawny środek płatniczy”, która mówi, że pieniądz przedstawiony do zapłaty ma moc zwalniania ze zobowiązań, a wierzyciel nie ma prawa odmówić jego przyjęcia; nie zawsze pieniądz spełnia wszystkie wymienione funkcje, np. podczas inflacji przestaje być środkiem tezauryzacji oraz miernikiem wartości.
Dla określenia istoty pieniądza duże znaczenie ma pojęcie obiegu pieniężnego, współcześnie różnie definiowane: M-1 to zasoby pieniężne w ręku ludności plus rachunki czekowe a vista, czyli obieg pieniężny w tradycyjnym sensie; M-2 to M-1 plus małe (do 100 tys. dol. USA) wkłady oszczędnościowe i certyfikaty depozytowe; M-3 to M-2 plus duże salda rachunków terminowych; L to M-3 plus waluta bankowa, dokumenty handl. i obligacje skarbowe; precyzyjne rozgraniczenie powyższych kategorii zależy od specyficznych cech rynku pieniężnego w poszczególnych krajach.
Rodzaje pieniądza
Pieniądz kruszcowy w pierwotnym znaczeniu oznaczał system, w którym wartość kruszcu w monetach, będących w obiegu, odpowiadała nominalnej wartości tych monet; w znaczeniu, które upowszechniło się w XVIII–XIX w., pieniądz kruszcowy oznaczał system, w którym w obiegu były banknoty wymienialne na żądanie na kruszec przez instytucję emisyjną; w takim systemie rozmiary obiegu pieniężnego były limitowane przez zasoby kruszcu, choć pokrycie kruszcowe obiegu mogło być mniejsze niż 100%.
Pieniądz zdawkowy — każdy pieniądz istniejący w postaci monet lub biletów pieniężnych, który reprezentuje określoną wartość jedynie w sposób symbol., a jego siła nabywcza wynika nie z ...
ratownicy09