Współczesne teorie finansów publicznych
Neokeynesowskie teorie finansów publicznych
§ Uznanie możliwości zróżnicowania finansowania wydatków budżetowych, pożądane jest zrównoważenie budżetu w okresie jednego cyklu koniunkturalnego.
§ Zaciąganie długu publicznego w latach depresji na finansowanie niezbędnych wydatków gospodarki narodowej jest korzystne, gdyż zmniejsza depresję i przyspiesza ożywienie gospodarcze – A.H. Hansen.
§ Uznanie za uzasadnione stosowanie aktywne wszelkich środków polityki finansowej dla osiągnięcia celów strategicznych (ożywienie gospodarki, ograniczenie bezrobocia, inflacji) – teoria finansów funkcjonalnych.
§ Podstawowym kryterium wydatków publicznych powinna być maksymalizacja społecznej użyteczności lub ogólnego dobrobytu – przez finanse publiczne rząd może zwiększyć użyteczność środków publicznych (korzyści z wydatków publicznych przekraczają negatywne skutki podatków) – koncepcje organiczne wydatków publicznych.
§ System finansowy państwa może pogłębiać nierównomierny podział dochodów, być neutralny lub być systemem redystrybucyjnym – w miarę rozwoju społecznego rozwija się opiekuńcza rola państwa, a systemy stają się coraz bardziej redystrybucyjne.
§ Nie można utożsamiać zasad gospodarki prywatnej i gospodarki publicznej. Celem gospodarki prywatnej jest osiągnięcie maksymalnego zysku. Celem państwa jest zapewnienie możliwości rozwoju gospodarczego i społecznego, sprawiedliwego podziału wytworzonych dóbr, zwiększenie stopnia zaspokajania potrzeb obywateli itp.
Neoliberalne teorie finansów publicznych
§ Uznanie konieczności likwidacji deficytu budżetowego i bieżącego równoważenia budżetu.
§ Ograniczenie redystrybucji dochodów przez system finansów publicznych, gdyż zmniejsza to ogólną efektywność wykorzystania zasobów.
§ Powrót do koncepcji jak najmniejszego budżetu państwa, droga cięć jego wydatków gospodarczych i socjalnych.
§ Docelowe (po zrównoważeniu budżetu) ograniczenie obciążeń podatkowych.
§ System podatkowy ma być neutralny względem gospodarki i nie może zmieniać proporcji dochodów.
§ Celem strategicznym jest ograniczenie długu publicznego, a przedstawione działania mają umożliwić jego osiągnięcia.
Funkcje finansów publicznych
Funkcje finansów publicznych wynikają z funkcji państwa i zależą od przyjętej doktryny politycznej. Równocześnie finanse publiczne umożliwiają dokonywanie korekt nieprawidłowych proporcji wynikających z niedoskonałości rynku. Do podstawowych funkcji finansów publicznych należy zaliczyć:
§ funkcję rozdzielczą (redystrybucyjną) – polega na określeniu zasad gromadzenia środków na zaspokojenie potrzeb społecznych, gdyż rynek nie zapewnia „sprawiedliwego” podziału i nie gwarantuje sprawnego funkcjonowania systemu społecznego (sfery ubóstwa, zróżnicowanie regionalne czy branżowe, zapewnienie minimum egzystencji),
§ funkcję alokacyjną – polega na tym, że finanse publiczne są wykorzystywane przy podejmowaniu decyzji odnośnie ustalania proporcji i realizacji zadań publicznych oraz zadań społecznych, co do których rynkowa alokacja środków nie jest wystarczająca,
§ funkcję stabilizacyjną – polega na stabilizowaniu rozwoju gospodarki rynkowej, która podlega naturalnym wahaniom postrzeganym jako szkodliwe, można to robić instrumentami polityki fiskalnej (przy pomocy sterowania finansami publicznymi) i monetarnej (wykorzystując sterowanie rynkiem pieniądza);
Pomiędzy funkcjami finansów publicznych mogą istnieć sprzeczności. Rolą rządu jest ich łagodzenie i eksponowanie tych funkcji i instrumentów, które w danych warunkach najskuteczniej realizują przyjęte za priorytetowe cele polityki ekonomicznej państwa.
Struktury finansów publicznych
Finanse publiczne tworzą system umożliwiający gromadzenie i rozdyspo-nowywanie pieniężnych środków publicznych.
podmiotowe
prawne (ustawy)
instytucjonalne
instrumentalne
techniczne
Ø władze ustawodawcze różnych szczebli,
Ø władze wykonawcze różnych szczebli,
Ø aparat finansowy (skarbowy),
Ø podmioty finansowane z funduszy publicznych.
Ø konstytucja jako ustawa zasadnicza,
Ø prawo budżetowe,
Ø ustawy i uchwały budżetowe,
Ø podatkowe,
Ø o pozabudżetowych funduszach publicznych,
Ø o finansach samorządowych,
Ø regulujące działalność Ministra Finansów oraz działalność aparatu podatkowego,
Ø karno-skarbowa,
Ø o zobowiązaniach podatkowych.
Ø budżet państwa,
Ø budżety samorządowe,
Ø fundusze ubezpieczeń społecznych,
Ø pozostałe fundusze publiczne,
Ø fundacje publiczne.
Ø podatki centralne,
Ø podatki lokalne,
Ø opłaty niepodatkowe,
Ø cła,
Ø dochody z majątku publicznego,
Ø składki na ubezpieczenia społeczne,
Ø subwencje,
Ø dotacje,
Ø kredyty państwowe,
Ø pożyczki publiczne.
Ø klasyfikacja budżetowa,
Ø procedura budżetowa,
Ø postępowanie podatkowe,
Ø metody i procedury planowania dochodów i wydatków.
System finansów publicznych
System finansów publicznych w przekroju instytucjonalnym pokazuje poziomy gromadzenia i rozdysponowywania pieniężnych środków publicznych. Bazują one na obowiązku podatkowym oraz częściowo na dobrowolnych wpłatach, a wynikają z konieczności spełnienia tych funkcji państwa, jakie wynikają z realizowanych założeń polityki ekonomicznej.
Budżet państwa
Budżety samorządowe
Fundusze ubezpieczeń społecznych
Pozostałe fundusze publiczne
Fundacje publiczne
Scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych związanych z realizacją funkcji państwa, ma charakter planu finansowego państwa.
Fundusze publiczne uzyskiwane jako efekt transferów środków finansowych z regionu i do regionu, pozostające w gestii władz regionalnych i pozwalające na realizację specyficznych celów uznanych przez władze lokalne.
Fundusze wynikające z uznania obowiązków państwa wobec społeczeństwa, wynikają z przezorności grupowej, najczęściej obejmują: ubezpieczenia emerytalno-rentowe, zdrowotne i ubezpieczenia na wypadek bezrobocia.
Fundusze celowe ogólnego przeznaczenia istniejące jako alternatywa systemu budżetu państwa, powoływane dla osiągnięcia określonego celu, wyróżniamy fundusze: państwowe, samorządowe oraz ponadnarodowe,
Fundusze celowe oparte na dobrowolnych wpłatach ludności i podmiotów gospodarczych dla osiągnięcia określonych celów.
Dochody publiczne
Konieczność zapewnienia dochodów publicznych wynika z konieczności zapewnienia środków na finansowanie dóbr społecznych i celów polityki gospodarczej państwa. Dochody publiczne dzielimy na: bezzwrotne (podatki, dochody publiczne, inne) oraz zwrotne (kredyty i pożyczki publiczne, deficyt budżetowy i dług publiczny i inne).
bezzwrotne
zwrotne
podatki
dochody
inne
kredyty
pożyczki
Pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub władz lokalnych; podstawowe narzędzie przejmowania dochodów przez państwo; zaliczyć do tego typu świadczeń można: podatki, opłaty i cła.
dochody publiczne z majątku i praw majątkowych wynikają z zaangażowania majątku państwa i majątku komunalnego w procesy gospodarcze.
Inne dochody publiczne obejmują: opłaty (np. za świadczenie usług jednostek sektora publicznego), składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, składki na różne fundusze publiczne (celowe).
kredyty z banku centralnego i banków komercyjnych zaciągane na pokrycie bieżących potrzeb niemożliwych do sfinansowania z dochodów bezzwrotnych; są przyczyna powstawania długu publicznego.
pożyczki od rządów obcych i z banków zagranicznych zaciągane na pokrycie bieżących potrzeb niemożliwych do sfinansowania z dochodów bezzwrotnych; są przyczyną powstawania zadłużenia zagranicznego.
dochody stanowiące podstawę lub istotny składnik finansowania zaspokajania potrzeb społecznych uznanych za niezbędne z punktu widzenia polityki ekonomicznej; obejmują: część opłat, składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, składki na różne fundusze publiczne.
System podatkowy
Do podstawowych kryteriów klasyfikacyjnych podatków zaliczamy: kryterium przedmiotowe, kryterium związku pomiędzy podatkiem a podatnikiem, kryterium terytorialne i kryterium źródeł pochodzenia.
Kryteria podziału podatków
przedmiotowe
strukturalne
terytorialne
źródła pochodzenia
Struktura przedmiotowa określa podstawy naliczania podatków:
Ø podatki majątkowe i od praw majątkowych; podstawą podatku jest posiadany majątek, zasadą powinno być nienaruszalność ekonomicznej podstawy podatku,
Ø podatki od przychodów; podstawą podatku jest zakładany przychód, państwo może realizować premię inflacyjną,
Ø podatki od dochodów; podstawą podatku jest dochód, mogą prowadzić do zawyżania kosztów,
Ø podatki od wydatków; typowe podatki od konsumpcji, mogą być stosowane wybiórczo.
Z punktu widzenia związku między ciężarem podatkowym a ponoszącym go podatnikiem wyróżniamy:
...
ratownicy09