Na starość torba i kij.pdf

Na starość torba i kij

Kryzys fatalnie wpłynął na polski system emerytalny, a kondycja ZUS jest zła jak nigdy dotychczas. Istnieje

poważne zagrożenie, że w końcu I półrocza przyszłego roku emeryci nie dostaną swoich świadczeń.

Różnica między wartością świadczeń wypłacanych przez ZUS a wpływami ze składek osiągnęła poziom

krytyczny. Na ok. 7 mln emerytów w br. państwo powinno przeznaczyć ok. 139 mld zł, podczas gdy wpływająca

składka to tylko 73,5 mld., o 11 mld zł mniej niż w 2008 r. Deficyt, dotychczas niegroźny, wyniesie aż 65,5 mld zł,

a to oznacza załamanie systemu świadczeń ZUS. Już w czerwcu 2010 r. emeryci mogą nie otrzymać swoich

pieniędzy.

Rośnie dziura w emeryturach

ZUS-owi brakuje pieniędzy na wypłaty rent i emerytur, więc otrzymuje wysoką dotację z budżetu, a ponadto

sięgnie po zasoby z Funduszu Rezerwy Demograficznej (specjalny fundusz rządowy przeznaczony na

finansowanie przyszłych emerytur). Jednak i tak zabraknie ok. 5,5 mld zł i ZUS musi wziąć kredyty w bankach

komercyjnych. A kredyty zdrożały – oprocentowanie pożyczki dla ZUS to 6,42 proc., czyli do 5,5 mld zł trzeba

będzie dopłacić 350 mln zł odsetek. Niektórzy analitycy uważają, że to o wiele za dużo. Oceniają, że lepiej by

było, gdyby o pożyczkę dla ZUS wystąpił budżet państwa – wtedy odsetki byłyby znacznie mniejsze, bo banki na

korzystniejszych warunkach kredytują budżet.

W przyszłym roku wcale nie będzie lepiej, nawet jeśli sytuacja gospodarcza się poprawi. Wprawdzie według

szacunków składki wzrosną, ale to tylko przewidywania, które mogą się nie sprawdzić. Na pewno natomiast

wzrośnie liczba emerytów i bezrobotnych, co spowoduje, że państwo będzie musiało dopłacić ZUS-owi z

budżetu ok. 38 mld zł ponad plan. To z kolei wymusi zabranie z Funduszu Rezerwy Demograficznej ponad 7 mld

zł i zaciągnnięcie kolejnych kredytów w wysokości ok. 4 mld zł. Prognozy na kolejne lata wyglądają podobnie –

nie ma szans na zahamowanie wzrostu deficytu.

Jak załatać tę dziurę

Na wzrost wydatków wpływa głównie powiększająca się z roku na rok armia emerytów. Jeśli wierzyć statystykom

– mamy najmłodszych emerytów w całej Unii Europejskiej. Polacy gromadnie uciekają na wcześniejsze

emerytury przed groźbą bezrobocia, stymulują ich też zaniżone wynagrodzenia w wielu grupach zatrudnionych –

korzystnej jest otrzymać 700 zł świadczenia z ZUS niż 800 zł od pracodawcy, a wiele kobiet decyduje się na jak

najwcześniejszą emeryturę pod presją potrzeb domowo-rodzinnych. Remedium na gwałtowny wzrost liczby

emerytów miało być wydłużenie wieku emerytalnego. Mówi się o tym od dawna – ale ostatnio minister pracy

Jolanta Fedak zapowiedziała, że na razie tej zmiany rząd nie wprowadzi. To zrozumiałe, bo [spowodowana

kryzysem, zła] sytuacja na rynku pracy nie sprzyja znaczącemu zwiększeniu liczby zatrudnionych. Tym bardziej

że bezrobocie stale rośnie, więc wbrew deklaracjom wszyscy są zainteresowani „ucieczkami na emerytury”.

Pracodawcy – bo mają mniej ludzi do zwolnień grupowych. Pracownicy – bo unikną bezrobocia. Rząd – bo mniej

pogarsza się statystyka rynku pracy. Nic nie wskazuję więc na to, by w najbliższych latach przedłużył się okres

aktywności zawodowej Polaków.

OFE: miraż oszukańczy, czyli emeryt pod palmami. Może nastąpić za to rewolucja w składkach emerytalnych.

Minister pracy zastanawia się podobno nad propozycją zmniejszenia części składek przekazywanych do

Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE) z ZUS. System OFE i ZUS funkcjonuje od 1999 r. i był reklamowany

jako zapewniający godziwe pieniądze dla emerytów, którzy będą mogli beztrosko odpoczywać na plażach pod

palmami. Na konferencji zorganizowanej niedawno przez BCC minister Fedak powiedziała: „Kryzys pokazał, że

przekazanie emerytur w ręce fachowców od finansów nie zapewni nikomu emerytury pod palmami. [...] Oni się

pomylili co do wysokości emerytur kapitałowych”. Nieoficjalnie w resorcie pracy mówi się, że warto wzorować się

na Szwecji, gdzie tylko 2 proc. składek jest inwestowanych w prywatnych instytucjach finansowych, które składki

przyszłych emerytów lokują w papierach wartościowych (akcje, obligacje itp.). Takie lokaty mogą w warunkach

dobrej koniunktury przynieść bardzo wysokie zyski, powiększając przyszłe emerytury. Jednakże w razie

załamania gospodarczego na tych lokatach można utracić cały kapitał składkowy. Tak było z niektórymi

funduszami emerytalnymi w Stanach Zjednoczonych po kryzysie finansowym w Meksyku, kiedy rząd USA musiał

z budżetu wypłacić kilkadziesiąt mld dol. na odbudowę funduszy emerytalnych.

W Polsce po reformie emerytalnej z 1999 r. 7,3 proc. naszych zarobków brutto przekazywane jest do OFE za

pośrednictwem ZUS, a 12,22 proc. pozostaje w ZUS. Twórcy reformy emerytalnej chcieli zróżnicować

gospodarowanie pieniędzmi na przyszłe emerytury: część „bezpieczna” w ZUS i część do związanego z

ryzykiem inwestowania w papiery wartościowe. Obecnie obie części są zagrożone, ponieważ wpływy ze składek

drastycznie spadają.

Straty OFE to straty całej gospodarki?

Zmniejszeniem, a nawet zawieszeniem na okres dwóch do trzech lat przekazywania składki do OFE nieoficjalnie

interesowało się też Ministerstwo Finansów. Reprezentująca OFE Izba Gospodarcza Towarzystw Emerytalnych

(IGTE) nie potwierdza, aby dotarły do niej jakiekolwiek propozycje tego rodzaju zmian. Jednakże kapitały, jakie

zgromadziły obecnie OFE, to 170 mld zł aktywów – atrakcyjna kwota dla budżetu ZUS wobec rosnącego,

katastrofalnego deficytu. Zwolennicy reformy emerytalnej twierdzą, że takie rozwiązanie byłoby zaprzeczeniem

idei tych zmian. „Zamiast na inwestycje na rynku kapitałowym, co robią obecnie OFE, pieniądze przyszłych

emerytów zostałyby przeznaczone na inne cele, w tym zapewne na finansowanie deficytu budżetowego w ZUS”

– argumentują analitycy w IGTE. Przemilczają fakt, że finansowanie tego deficytu wynika z potrzeby ratowania

bieżących emerytur. Pominęła ewentualność takiej potrzeby właśnie owa „idea reformy”, zrywając z zasadą

solidarności międzypokoleniowej, choć trzeba przyznać, że tę zasadę trudno realizować w warunkach kryzysu

demograficznego. Inny argument IGTE ma charakter makroekonomiczny: OFE są dużymi graczami na giełdzie,

kupują także obligacje rządowe, bony skarbowe i jednostki NFI. Są więc jednym z najważniejszych aktywnych

uczestników rynku finansowego, wpływającym na kondycję całej gospodarki kraju. To ważne argumenty, ale dla

przyszłych emerytów osiągnięcia kapitałowe systemu OFE są mało atrakcyjne – świadczenia po zakończeniu

aktywności zawodowej (po 35 latach pracy) wyniosą w najlepszym przypadku 45 proc. ich ostatniego

wynagrodzenia. Dla kobiet (okresy zatrudnienia krótsze o kilka lat) – tylko 40 proc. A to wszystko przy

optymistycznym założeniu, że nie będzie kolejnego załamania gospodarki i OFE nie poniosą strat. Premier Tusk

krytycznie ocenił rolę OFE, dwa tygodnie temu powiedział dziennikarzom: „Instytucje zarabiające na składkach

emerytalnych powinny skuteczniej dbać o przyszłość emerytów, a te składki nie są po to, aby te instytucje

zarabiały na nich kokosy”. Istotnie – prowizja OFE jest wyjątkowo wysoka, wynosi 7 proc., gdy podobne

fundusze np. w Wielkiej Brytanii otrzymują tylko 2,5 proc. Premier mimo to zapowiada: „Nie będzie żadnych

radykalnych zmian”. A co na starość?

Najlepszym rozwiazaniem tej trudnej sytuacji byłoby radykalne poprawienie wpływów ze składek, ale na to

szanse są prawie żadne. Najkorzystniejsza była sytuacja w 2007 r., kiedy do ZUS dotarło niemal 90 mld zł –

prawie o 20 mld więcej niż w 2009 r. Ten poziom wpływów składki ZUS ponownie osiągnie za kilka lat, jednak

wtedy wydatki na bieżące wypłaty emerytur wzrosną o dalsze 20 mld.

Spadek wpływów ma kilka przyczyn. Jedną z nich jest wzrost liczby bezrobotnych (o czym już wspominaliśmy),

inną ta, że z rynku pracy ubyła liczna grupa imigrantów. Coraz więcej firm małych i średnich ucieka od płaceniem

składki, tnie koszty, ratując się przed upadłością, albo domaga się różnych ulg w płaceniu składek: rozłożenia na

raty, odroczenia terminów płatności, zmniejszenia ich wymiaru, często umorzenia. W pierwszej połowie br. takich

wniosków do oddziałów ZUS wpłynęło tyle, ile w ciągu całego ub.r. ZUS niebawem może stanąć przed decyzją,

czy ratować te firmy kosztem wypłat bieżących świadczeń (jak mowi nam proszący o anonimowość wysoki

urzędnik ZUS).

Jest też inna tendencja – małe firmy próbują formalnie uciec od składki. Ponad rok temu w internecie pojawiła się

usługa „nie płać legalnie na ZUS”, oferowana przez polskich pośredników załatwiających pracodawcom i

osobom prowadzącym samodzielną działalność gospodarczą oficjalne, choć w rzeczywistości fikcyjne

zatrudnienie w Wielkiej Brytanii albo na Litwie. Abonament za usługę miesięcznie wynosi 499 zł. Wynagrodzenia

oczywiście nie ma, „abonenci” prowadzą nadal działalność w Polsce, ale nie płacą składki na ZUS, ponieważ są

zatrudnieni za granicą. Mają też prawo do refundacji świadczeń zdrowotnych w NFZ. Wszystko to wynika z

przepisów Unii Europejskiej. Jednak – jak nam powiedział pewien brytyjski ekspert – jest to działanie

przestępcze. Pomimo powoływania się na przepisy UE polskie firmy pośredniczące w procederze – choć istnieją

legalnie – są przedmiotem dochodzenia organów brytyjskich. Przedstawiciele tych polskich firm gwarantują, że

działają zgodnie z prawem, także brytyjskim. „Po prostu znaleźliśmy lukę prawną. A to nie jest przestępstwo” –

twierdzą. Tyle że z luki prawnej „abonenci” w przyszłości emerytur mieć nie będą, a niepłacone składki

zmniejszają bezpieczeństwo finansowe obecnych emerytów. Okazuje się, że zgodnie z dawną mądrością, na

starość pozostaje torba i kij. Co zupełnie nie niepokoi Polaków poniżej 35. roku życia. Jak wykazują badania

socjologiczne, trzy czwarte ankietowanych tej populacji przyznaje, że w ogóle „nie myśli o tak odległej

przyszłości”.

Teresa Wójcik

(Gazeta Polska)

2009-11-03 (13:09)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: