ZAGADNIENIA WSTĘPNE

Język – system znaków akustycznych lub pisanych, układ uporządkowany, logiczny.

Cechy systemu

·         langue cechuje:

o       potencjalność,

o       kreacyjność, ma możliwości nieograniczone (kreacja języka jest najszersza ze wszystkich innych systemów),

o       abstrakcyjność (nie da się go zmierzyć, ma zasięg nieograniczony)

o       charakter stały, zmiany zachodzą w sposób niezauważalny

o       charakter konwencjonalny, umowny, ponadindywidualny

·         parole:

o       ma charakter fizykalny

o       jest konkretnym aktem wypowiedzi

o       nie ma charakteru trwałego, lecz momentalny, chwilowy (wypowiedź trwa tylko chwilę)

o       ma charakter indywidualny, jednostkowy

langue

system

parole

System to układ regularny, zhierarchizowany, oparty o prawa nadrzędności i podrzędności.

Język to jeden z systemów. Inne to np. system religijny, prawny, gospodarczy, kulturalny.

Istnieje różnica między językiem a pozostałymi systemami. Język jest dla nich nadsystemem, gdyż są one przekładane na język, zmiany w nich zachodzą przy udziale języka.

Język nas w pewien sposób ogranicza, nakłada siatkę pojęć.

Znak językowy – istnienie formy (postać graficzna lub akustyczna).

Wypełnianie formy treścią, nadanie formie znaczenia.

Fon – głoska, która wprowadza zmiany znaczeniowe wyrazu (np. taczka – paczka,
/t/ : /p/).

Ferdynand de Saussure wydał w 1916 Kurs językoznawstwa ogólnego i rozpoczął tym badania języka w sposób porównawczy, opisowy (wcześniej stosowano metodę historyczną).

System języka polskiego – uporządkowany, hierarchiczny.

1.     fonetyczny / fonologiczny

o       podstawowa jednostka badawcza – głoska w fonetyce i fonem
w fonologii

2.     morfologiczny (morfologia – nauka o budowie wyrazów)

1. 1. fleksyjny – odmiana wyrazów
   2. słowotwórstwo – budowanie wyrazów za pomocą przed-, przy
      i wrostków

3.     składniowy

4.     leksykalno-semantyczny

SYSTEM FONETYCZNY

ORGANY MOWY

·         płuca – pompują powietrze

·         tchawica

·         krtań

·         wiązadła głosowe – gdy powietrze przepływa przez nie, wprawiając je
w drgania, powstają głoski dźwięczne; gdy powietrze nie napotyka na opór – bezdźwięczne

PODZIAŁ GŁOSEK

1.     ze względu na układ wiązadeł głosowych

a.     dźwięczne

b.     bezdźwięczne

Uwagi:

·         h nie ma odpowiednika dźwięcznego jako jedyna polska spółgłoska (dźwięczne już raczej tylko w gwarach)

·         wszystkie samogłoski są dźwięczne – wiązadła głosowe nie stanowią oporów

·         głoski półotwarte są dźwięczne – wiązadła głosowe są otwarte, powietrze napotyka na opór w jamie ustnej (na dziąsłach, zębach, podniebieniu), a więc miejsce artykulacji upodabnia je do spółgłosek

2.     ze względu na położenie podniebienia miękkiego

a.     ustne (prawie wszystkie)

b.     nosowe:

§         spółgłoski: m, n, ń, m’, ŋ, ŋ’

§         samogłoski – nosowe odpowiedniki samogłosek ustnych

3.     ze względu na stopień zbliżenia narządów mowy

a.     otwarte – wszystkie samogłoski

b.     półotwarte (sonorne)

c.     zwarto-wybuchowe: p, b, k, g, t, d i ich odpowiedniki zmiękczone

d.     zwarto-szczelinowe: c, dz, cz, dż, ć, dź

e.     szczelinowe: f, w, s, z, sz, ż, ch i ich odpowiedniki zmiękczone, ś, ź

4.     ze względu na sposób i miejsce artykulacji

a.     dwuwargowe: p, b, p’, b’, m, m’

b.     przedniojęzykowo-zębowe: ł, t, d, n, s, z, c, dz i ich odpowiedniki zmiękczone

c.     wargowo-zębowe: f, f’, w, w’

d.     środkowojęzykowe: ś, ź, ń, dź, ć, k’, g’, ch’

e.     tylnojęzykowe: k, g, ch

Uwaga.

W różnych opracowaniach wyróżnia się też:

a.     welarne (tylnojęzykowe): k, g, ch, ŋ

b.     prepalatalne: ś, ź, ć, dź

c.      postpalatalne: k’, g’, h’, ŋ’

5.     ze względu na położenie środkowej części języka

a.     twarde: p, b, f, w, m, s...

b.     miękkie: p’, b’, f’, w’, m’, s’...

Ćwiczenie

1) październik

11 liter, 9 głosek, 3 sylaby[1]

2) siano

5 liter, 4 głoski, 2 sylaby

3) singel

6 liter, 5 głosek, 2 sylaby

TRANSKRYPCJA FONETYCZNA

Transkrypcja fonetyczna dotyczy tego, jak wymawiamy poszczególne głoski, jak akcentujemy wyrazy.

Znane są dwa typy transkrypcji:

·         międzynarodowa (w słownikach, tekstach obcych) – dostosowana do języków europejskich, w języku polskim nie znajduje jednak zastosowania ze względu na występowanie głosek takich jak ą, ę, ć, ś

·         odnosząca się do języków słowiańskich, kierująca się następującymi zasadami:

o       piszemy tak, jak słyszymy (ortografia nie obowiązuje w języku mówionym)

o       jednemu dźwiękowi odpowiada zawsze jeden znak

Znaki diakrytyczne – znaki, które modyfikują znaki główne, różnicują wymowę.

PODZIAŁ SAMOGŁOSEK

1. ze względu na układ warg

a.     okrągłe: o, u, õ

b.     obojętne: a

c.      płaskie: i, y, e, ę

2. ze względu na położenie języka – ruchy poziome

a.     przednie: e, ę, i, y

b.     środkowe: a

c.      tylne: o, õ, u

3. ze względu na położenie języka – ruchy pionowe

a.     wysokie: u, y, u

b.     średnie: e, ę, o, õ

c.      niskie: a, ã

4. ze względu na szerokość kanału głosowego

a.     szerokie: a

b.     półprzymknięte: e, o

c.      przymknięte (wąskie): y, u

przednie                            środkowe                            tylne

                  i                                                                                                  u

wysokie           y

średnie                                e                                                           o

                                                        ...