FITOPATOLOGIA - Ćwiczenia.doc

FITOPATOLOGIA - CZĘŚĆ

J

Phyton – roślina

Pathos – choroba

Logos – nauka

CHOROBA (pathos) – jest wypadkową wzajemnego oddziaływania na siebie patogena i rośliny żywicielskiej. W procesie tym zmienia się zarówno roślina jak i patogen. Reagując ma akcję patogena roślina staje się biologicznie odmienna, to samo dotyczy patogena np. Claviceps purpurea pasożytując na roślinie wytwarza alkaloidy. Takiej właściwości nie wykazują wzrastając na podłożach syntetycznych.

Według Göeumana choroba zakaźna to proces w którym roślina żywicielska i patogen tworzą wspólnotę życiową wyższego rzędu.

Choroba jest to dłużej trwające naruszenie równowagi czynności życiowych rośliny, spowodowane przez jakikolwiek czynnik chorobotwórczy ujawniający się zmianami w wyglądzie rośliny i uniemożliwiający jej normalny rozwój.

PATOGEN – organizm który po wyizolowaniu z chorej rośliny i ponownym przeniesieniu na roślinę zdrową, wywoła w sprzyjających warunkach te same objawy chorobowe.

CZYNNIKI CHOROBOWE   J

1 – Nieinfekcyjne

a – Atmosferyczne: opady, niska i wysoka temperatura, niedostatek światła, wilgotność    powietrza, zanieczyszczenie środowiska.

b – Glebowe: niedobór i nadmiar składników pokarmowych (N, K, P, B), zasolenie gleby, odczyn gleby, nadmiar i brak wody, struktura gleby.

2 – Infekcyjne

a – wirusy i wiroidy

b – fitoplazmy

c – bakterie

d – grzyby

e – pasożytnicze rośliny nasienne

Jeśli przyczyną choroby jest czynnik nieinfekcyjny wówczas choroba objawia się na dużym obszarze np. cała uprawa. W chorobach nieinfekcyjnych możemy łatwo i szybko doprowadzić do usunięcia choroby.

Jeśli przyczyną jest czynnik infekcyjny wówczas choroba objawia się placami (wśród zdrowych roślin znajdują się obszary z chorymi roślinami). Choroby wywołane czynnikami infekcyjnymi trudno się usuwa. Choroba rzadko się cofa.

PASOŻYTY BEZWZGLĘDNE – (ścisłe, obligatoryjne) żyją tylko na żywych roślinach.

PASOŻYTY FAKULTATYWNE – (okolicznościowe) żyją tylko jako saprofity, a w sprzyjających warunkach porażają rośliny, np. Botrytis cinerea

BEZWZGLĘDNE SAPROFITY – żyją na martwej tkance, nie pobierają pokarmu z żywej komórki roślinnej. Powlekają nalotem liście utrudniając prawidłowe funkcjonowanie rośliny, np. Alternaria

OBJAW CHOROBOWY -  reakcja rośliny na czynnik chorobotwórczy

TYPY OBJAWÓW CHOROBOWYCH   J

1 – Zmiany zabarwienia

a – mozaiki – infekcyjne chlorozy – zahamowanie syntezy barwnika lub utrata chlorofilu na części powierzchni liścia (pstrość liści, żółte plamy). Powstawanie jasnozielonych plam na tle zdrowej zielonej blaszki liściowej. Wirusy powodują niszczenie chlorofilu i uniemożliwiają powstanie nowego. W miejscu plam blaszka przestaje rosnąć bo miejsca te nie biorą udziału w fotosyntezie, miejsca zielone rosną dalej co powoduje wyboistość blaszki liściowej.

b – białaczka – całkowity zanik zielonego barwnika, zniszczenie chloroplastu

c – żółtaczka – niedorozwój chlorofilu na całej powierzchni rośliny

d – rozbicie barwy –rozkład antocyjanów np. pstrość tulipana.

2 – Nekrozy – lokalne obumieranie grup komórek określonej tkanki lub całych tkanek

a – zgnilizna mokra – dotyczy tkanek miękiszowych pod wpływem enzymów pektolitycznych i celulolitycznych. W przypadku bakterii Ervinia carotowowa następuje zakłócenie funkcji błony cytoplazmatycznej komórek, ich plazmoliza, przenikanie wody i składników treści komórki do przestworów międzykomórkowych.

b – zgnilizna sucha – rozkład tkanek który można określić jako próchnienie czy murszenie.

c – zgorzele – nekrozy prowadzące do zamierania całych organów. Obumieranie kiełków przed wydostaniem się nad powierzchnię gleby – to zgorzel przedwschodowa. Nekroza korzenie i części podliścieniowej oraz nekroza liści – organów nadziemnych  - to zgorzel powschodowa. Fusarium, Aphanomyces, Pythium.

WIROZY – choroby powodowane przez wirusy. Wirusy wnikają do roślin biernych tylko przez maleńkie zranienie kiedy tkanka dookoła ranki jest żywa ponieważ wirusy żyją tylko na tkankach żywych, ścisłych. Wirusy nie mogą same się rozmnażać dlatego też wykorzystują do tego celu metabolizm rośliny.

NIEINFEKCYJNE CHOROBY ROŚLIN: J

ZGORZEL LIŚCI SERCOWYCH I SUCHA ZGNILIZNA KORZENI BURAKA

– u buraka choroba objawia się na liściach najmłodszych (sercowych). Objawy: zanikają nerwy, następuje kędzierzawość liści sercowych, liście te są mniejsze, pomarszczone. Ogonek liściowy i nerw główny zawijają się do środka wyglądem przypominając sałatę. Pojawiają się brązowe plamy – nekroza. Tuż pod liśćmi sercowymi pojawia się czarna plama sięgająca w głąb korzenia która z czasem wykrusza się tworząc dziury, jamy.

Choroba ta wywołana jest niedoborem boru. Pojawia się ona pod koniec wegetacji. Bor jest pierwiastkiem trudnoprzemieszczalnym w roślinie.

SUCHA WIERZCHOŁKOWA ZGNILIZNA OWOCÓW POMIDORA

- Pojawiają się brązowe plamy na owocach (przez cały okres wegetacji) które biorą swój początek na wierzchołkach, bardzo szybko się powiększają obejmując większą powierzchnię owoców. W miejscu plamy tkanka się zapada. Widać wyraźną różnicę między chorą i zdrową tkanką.

Choroba ta wywołana jest brakiem wapnia (Ca) w glebie czego przyczyną jest zakłócenie równowagi między składnikami pokarmowymi w glebie. Magnez (Mg) i potas (K) obecny w glebie w zanadrzu oraz nadmierna wilgotność gleby utrudnia pobieranie Ca przez rośliny.

USZKODZENIA HERBICYDOWE

- Ten objaw najczęściej obserwujemy na liściach położonych najniżej gleby. Choroba ta dotyczy dolnej części korony drzew. Wywołana jest ona poparzeniami przez herbicydy.

INFEKCYJNE CHOROBY RIŚLIN - WIROZY: J

MOZAIKA ZWYKŁA FASOLI

Bean mosaic virus BMV (Phaseolus virus 1)

- choroba ta pojawia się bardzo wcześnie ponieważ wirus przenosi się wraz z nasionami. Jeśli wysiewamy chore nasiona to już na pierwszej parze liści pojawi się choroba. Liście porażone mozaiką zwykle są: silnie wydłużone, na brzegach blaszki liściowej pojawiają się żółte zabarwienia – brzegi blaszki ulegają chlorozie. Wierzchołek liścia zawija się do dołu, pojawiają się plamy – mozaika. Występuje wyboistość blaszki liściowej.

MOZAIKA OGÓRKA

Cucumber mosaic virus CMV (Cucumis virus 1)

- jest to mozaika marmurkowa, na blaszce zielone pozostają tylko nerwy liścia pozostała część tkanki bieleje, jest jasnozielona.

MOZAIKA JABŁONI

Apple mosaic virus AMV (Pyrus virus 2)

- Pojawiają się jasne plamy na tle zielonych części rośliny. Mozaika pojawia się na całej roślinie. Wyboistość blaszki liściowej.

PSTROŚĆ TULIPANA

Tulip breaking virus TBV (Tulipa virus 1)

- Choroba ta jest widoczna na kwiatach czerwonych i bordowych. Na płatkach korony obserwujemy jasne smugi. Często pojawia się ciemna plama w kolorze bordowym a nawet granatowym. Pstrość powoduje rozbicie barwy tulipana. Wirus bardzo długo przebywa na roślinie nie degradując całej rośliny. Choroba ta jest zaraźliwa, łatwo przenosi się z jednej rośliny na drugą.

BRĄZOWA PLAMISTOŚĆ POMIDORA

Tomato spotted wild virus TSWV(Lycopersicum virus 3)

- Pojawia się nekroza – brązowienie i zamieranie tkanek. Wirus ten powoduje typową mozaikę oraz staśmienia. Jego szkodliwość jest najbardziej niebezpieczna na roślinach ozdobnych. Na brzegach blaszki pojawiają się żółte obwódki.

LIŚCIOZWÓJ ZIEMNIAKA

Potato leaf roll virus PLRV (Soalnum virus 14)

- Wirus powodujący tę chorobę jest wirusem powodującym deformację rośliny (oprócz mozaiki i nekrozy). Liście zwijają się do środka. Wirus uszkadza rurki sitowe w roślinie przez co liście przestają odprowadzać asymilaty wytworzone przez nie do korzeni, (liście nie zmieniają barwy). Gromadzenie asymilatów w liściach powoduje pogrubienie blaszki liściowej oraz rynienkowate zwijanie się do góry. Choroba ta objawia się na górnych liściach rośliny. Wirus ten jest wirusem trwałym przenoszonym przez mszyce brzoskwiniową, musi on przejść okres inkubacji aby mógł zarażać. Nie jest on przenoszony mechanicznie tak jak większość wirusów.

MOZAIKA POMIDORA: ZIELONA, ŻÓŁTA, NITKOWATOŚĆ LIŚCI POMIDORA

Tomato mosaic virus TMV

- Blaszka liściowa ulega silnemu wydłużeniu, jest zredukowana, liście zwijają się. Deformacja roślin.

ŻÓŁTA KARŁOWATOŚĆ CEBULI

Onion yellow dwarf virus OYDV (Allium virus 1) 

- Choroba ta występuje bardzo wcześnie. Pojawiają się żółte plamy na szczypiorze. Wirus powoduje chlorozę liści, wielokrotne załamywanie się liści i ich zwisanie, spłaszczenie szczypiorku, zahamowanie wzrostu cebuli – są małe i mają średnicę pędu.

PIERŚCIENIOWA PLAMISTOŚĆ TYTONIU

Tabacco ring spot virus TRSV (Nicotina virus 12)

- Choroba ta powoduje nekrozę. Pojawiają się jasnozielone lub żółte smugi biegnące przy brzegach blaszki zataczając pierścienie. Często pierścienie łączą się ze sobą i wówczas tkanka zamiera.

SZARKA ŚLIWY

Plum pox virus PPV (Prunus virus 7)

- Najbardziej chorobę tę można zauważyć gdy owoce zbliżają się do dojrzałości. Owoce wcześniej fioletowieją. Pojawiają się jasne smugi biegnące w różnych miejscach owocu. Smugi te są zagłębione w tkankę. Następnie smugi brązowieją (nekroza) często aż do pestki. Następuje deformacja owocu. Ma on nierówny kształt ponieważ w miejscach nekroz tkanka się zapada.

SMUGOWATOŚĆ ZIEMNIAKA

Potato virus Y (Solanum virus 2)

- wirus wywołuje nekrozę na spodniej warstwie liści, atakuje ogonki, nerwy i pęd. Często nekroza przechodząc z np. nerwu głównego na boczny układa się w literę Y.

KĘDZIERZAWKA ZIEMNIAKA

Potato virus X + Potato virus Y (Solanum virus 1 + Solanum virus 2)

- Objawia się  tak samo jak w SMUGOWATOŚCI ZIEMNIAKA. Wirus powoduje karłowatość roślin. Liście osadzone są gęsto bo międzywęźla są silnie skrócone. Blaszki kędzierzawią się. Roślina przypomina pokrojowo kędzierzawą kępę.

KĘDZIERZAWKA PŁASZCZYŃCOWA BURAKA

Beet leaf curl virus BLCV (Beta virus 3)

- Wirus tylko w ciele owada nabiera chorobotwórczości, jest on trwały, przenoszony przez płaszczyńca burakowego. Objawem choroby jest kędzierzawienie liści najmłodszych, nerw główny i boczny ulega silnemu skróceniu à blaszka skędzierzawiona, nekroza, blaszka krucha, łamie się.

ZIMOWANIE WIRUSÓW    J

- z nasionami

- z bulwami

- z cebulami

- z wieloletnimi roślinami

- w ciałach owadów Hektorów

BAKTERIOZY – choroby powodowane przez bakterie

Dział I – Grucillicutes

Klasa 3 – Scotobacteria

Rząd 1 – Bacteriales

Rodzina 1 – Enterobacteriaceae

1. Erwinia carotovera subsp. atroseptica

    Erwinia carotovera subsp. carotovora – czarna nóżka i mokra zgnilizna bulw ziemniaka    <miekkie zgnilizny>

Rodzina 3 – Rhizobiaceae

2. Agrobacterium tumefaciens – guzowatość korzeni <na burakach i drzewach owocowych. Polifagiczne bakterie – poraża wiele roślin z różnych gatunków.

Rząd 2 – Pseudomonadales

Rodzina 1 – Pseudomonodaceae

3. Pseudomonas syringe pv. Lachrymans – bakteryjna kanciasta plamistość ogórka

Dział II – Firmicutes

Klasa 1 – Firmibacteria

Rząd 3 – Lactobacillates

Rodzina1 – Carynebacteriaceae

4. Clavibacter michiganensis subsp. Michiganensis – rak bakteryjny pomidora

Klasa 2 – Thallabacteria

Rząd 1 – Actinomycetales

Rodzina 3  - Streptomycetaceae

5. Streptomyces scabies – parch zwykły ziemniaka

CHOROBY:

ERWINIA CAROTOVORA SUBSP. CAROTOVORA – CZARNA NÓŻKA I MOKRA ZGNILIZNA  BULW ZIEMNIAKA < MIĘKKIE ZGNILIZNY>

Objawy choroby: Liście zmieniają zabarwienie na kolor szarozielony, jasnożółty, a następnie brązowieją i zamierają.  Pęd i ogonki liściowe stają się u nasady miękkie, śliskie, o nieprzyjemnym, rybim zapachu.  Choroba występuje na kilkuset różnych gatunkach roślin.

AGROBACTERIUM TUMEFACIENS – GUZOWATOŚĆ KORZENI

Nie powoduje zabicia i nie uszkadza porażonych komórek roślinnych, ale stymuluje ich wzrost i podział. Wielkość guzów zależy od tego w jakim czasie doszło do zarażenia. Wiosną są one bardzo duże, najwcześniejsze doprowadzają do dużych guzów na korzeniu głównym roślin sadowniczych. Im później tym guzy są mniejsze a na roślinach sadowniczych powstają na korzeniach bocznych. Początkowo guzy są miękkie, w trakcie dorastanie stają się one twarde, szorstkie i ciemnieją.

Bakterie powodują:

- utrudniają pobieranie wody i soli mineralnych przez roślinę, stąd rośliny są osłabione <szczególnie  młode rośliny>.

- przewodzenie soli mineralnych do góry jest zakłócone

- przewodzenie asymilatów z liści do korzeni nie zachodzi prawidłowo bo bakterie zużywają te asymilaty na swoje potrzeby.

Jest to bakteria bardzo groźna.

Rośliny fitosanitarne – wszystkie trawy <w tym zboża>

Polagrocyna – biopreparat oparty na szczepie bakterii antagonistycznych – ogranicza rozwój patogena, jego występowanie

PSEUDOMONAS SYRINGE PV. LACHRYMANS – BAKTERYJNA KANCIASTA PLAMISTOŚĆ OGÓRKA

Objawy choroby: W warunkach wilgotnej pogody na liściach ogórka występują żółto-brązowe, kanciaste plamy, które stopniowo mogą rozszerzać się na całe blaszki.  Plamy te po wyschnięciu nadają liściom „papierowaty" wygląd i mogą ulec postrzępieniu.  Plamy mogą także wystąpić na owocach, które często opadają.

Pierwsze objawy pojawiają się na zielonych liściach ogórka. Plamy są bardzo charakterystyczne, żółte lub zielone wydają się być tłuste, szczególnie widoczne od spodu blaszki liściowej. Bardzo szybko tkanka w miejscu plamy brązowieje i zamiera à ulega nekrozie. Następnie powstają dziury bo brązowe plamy wykruszają się. Objawy bardzo szybko następują po sobie.

Oprócz objawów chorobowych występują objawy etiologiczne – uzewnętrznienie się patogena na zewnętrznej warstwie rośliny.

W obrębie nekroz w czasie pogody deszczowej pojawiają się mętne plamy, otoczki śluzowe bakterii wydostają się na zewnątrz, jest to wyciek bakteryjny. Po wyschnięciu pozostaje biały nalot z wysuszonych komórek bakteryjnych.

Na owocach ogórka również pojawia się ta choroba – owoce pękają, są zniekształcone.

CLAVIBACETR MICHIGANENSIS SUBSP. MICHIGANENSIS –

RAK BAKTERYJNY POMIDORA

Choroba powoduje więdnięcie  roślin pomidora na skutek uszkodzenia wiązek przewodzących.

Pierwszym objawem jest nekroza wiązek przewodzących

- roślina więdnie bo nie ma jak przewodzić soli mineralnych i wody. Jakiekolwiek zranienie korzeni wystarczy aby bakterie dostały się do wiązek przewodzących. Więdnięcie zaczyna się od wierzchołka roślin. Roślina więdnie również dlatego, że bakterie znajdujące się w wiązkach przewodzących wytwarzają wtórne metabolity które uszkadzają ściany naczyń. Roślina broni się wytwarzając gumy i żele które uszczelniają śliny naczyń ale jednocześnie utrudniają przepływ wody i asymilatów. Jeśli roślina nie zdąży wytworzyć gum i żeli komórki sąsiednie miękiszowe wciskane są do wiązek przewodzących – są to zatyczki tylozowe. One również powodują utrudnienie przepływu wody i asymilatów, zatykają światło naczyń.

Na owocach pomidora powstają ptasie oczka. Zanim roślina zwiędnie dochodzi do spękań i smug.

STREPTOMYCES SCABIES – PARCH ZWYKŁY ZIEMNIAKA

Choroba powoduje nekrozy na powierzchni skórki ziemniaka w różnych miejscach. Tkanka pęka powodując gwieździste...