Z. Pietrasiński – Rozwój człowieka dorosłego

I.                    Szanse i rezerwy rozwoju

1.      Wątpliwości i kontrowersje

Rozbieżne opinie i emocje

Człowiek dorosły to taki, który osiągnął dojrzałość fizyczną i pełnoletniość prawną czyli od 18 r.ż. do śmierci. Nie ma wątpliwości co do stopniowego regresu fizycznego ludzi dorosłych. Kontrowersje pojawiają się w odniesieniu do rozwoju psychicznego. Zwolennicy rozwoju w wieku dojrzałym zakładają progresywne zmiany w odniesieniu do takich sfer jak osobowość, wizja świata i losy jednostki. Sceptycy z kolei łączą rozwój ze sprawnością działania i zdolnościami, które z wiekiem bardzo podupadają.

Biologiczny cykl rozwoju i regresu

Tradycyjnie dzieli się życie człowieka na:

§          Okres rozwoju – dzieciństwo i młodość – czas formowania się ciała i psychiki;

§          Okres produktywności – wiek średni – faza ekspansji poprzez pracę i wydawanie potomstwa;

§          Okres uwiądu – starość – czas niszczącego regresu.

Biologowie definiują rozwój fizyczny człowieka jako proces rozrostu, różnicowania się i dojrzewania organizmu, który prowadzi do powstania dorosłej jednostki optymalnie samodzielnej i zdolnej do wydawania potomstwa. Rozwój ten ma charakter etapowy: przechodzi przez kolejne stadia w ściśle określonym, nieodwracalnym porządku.

Osiągnąwszy dorosłość człowiek kończy fazę fizycznego  rozwoju i wkracza  w okres biologicznego regresu, który kończy się śmiercią. Zgodnie ze stereotypowym podejściem najlepszym okresem życia, fazą pełni sił, wigoru, zdolności do rozrodu jest początek wieku dojrzałego trwający od 18-21 r.ż. do wczesnych lat trzydziestych.

Zauroczenie psychologii modelem biologicznym

Punktem wyjścia dla pierwszych prac dotyczące rozwoju opierały się na osiągnięciach teorii ewolucji. Prace te koncentrowały się na dzieciach i doprowadziły do ugruntowania się w psychologii biologicznego modelu rozwoju, narzucającego badaczom precyzyjne ale zawężone pojmowanie tego procesu. Zgodnie z tym modelem, o rozwoju można mówić jedynie w odniesieniu do takich zmian, które spełniają szczególne warunki. Należą do nich między innymi:

1.       Ukierunkowanie zachodzących zmian na pewien z góry wiadomy stan końcowy;

2.       Powszechność zmian w danej populacji;

3.       Powiązanie zmian z wiekiem;

4.       Przewidywalność zmian jako następstwo punktów 1 –3.

Od początku 20 wieku badania psychologiczne dostarczały kolejnych danych świadczących o tym, że rozwój psychiczny trwa nie dłużej niż progresywne przemiany ciała:

Binet –  skala służąca określaniu „wieku inteligencji” wskazywała na systematyczny rozwój inteligencji aż do mniej więcej 15 r.ż. Po tym okresie ustalenie związku między przyrostem lat a przyrostem inteligencji okazało się trudne.

Wechsler – Każda zdolność człowieka po początkowym wzroście osiąga maksimum a następnie zaczyna maleć. Wiek osiągnięcia maksimum dla poszczególnych zdolności jest niejednakowy, ale rzadko następuje po trzydziestce, a większości przypadków ma to miejsce w połowie lat dwudziestych. Wskazuje on także, że inteligencja wykazuje większy spadek wraz z wiekiem niż wydolność fizyczna. Wechsler wykazał także, że nie wszystkie zdolności intelektualne maleją wraz z wiekiem w tym samym tempie. Stosunkowo mniejsze pogorszenie wyników następuje w odniesieniu do umiejętności wymagających znajomości i rozumienia wielu słów, natomiast największe pogorszenie następuje w testach zapamiętywania oraz w testach badających sprawność wykonywania operacji arytmetycznych.

Piaget – jego teoria rozwoju poznawczego potwierdzała, że osiągnięcie zdolności do abstrakcyjnego myślenia, stawiania hipotez i poddawania ich próbie, które osiągane jest miedzy 11 a 15 r.ż. jest ostatnim stadium rozwoju myślenia i w późniejszym wieku żadne istotne zmiany już nie następują.

Freud – też wykazał tendencje do zamykania rozwoju psychicznego w ramach pierwszej części ludzkiego życia. Zgodnie z psychoanalizą wszystkie istotne cechy osobowości, a wśród nich schematy reagowania na sytuacje trudne, konfliktowe formują się w dzieciństwie. Osobowość zostaje ukształtowana w pierwszych latach życia i aby zrozumieć reakcje dorosłego, trzeba się zwykle do nich cofnąć.

Koncentracja badań na wstępnej części życia

Powyższe wyniki i teorie wykorzystywane były na poparcie poglądu, że rozwój psychiczny  jest wyłącznym przywilejem wstępnej części życia. Znajdowały one jednak przeciwników w badaczach, którzy za najważniejszy przejaw rozwoju indywidualnego i gatunkowego uważają rozwój moralny. Ich teorie były jednak lekceważone przez psychologów akademickich z kilku powodów:

1.       fakty potwierdzające dalszy rozwój pochodziły raczej z niesystematycznych obserwacji i zapisów biograficznych Anie z dokładnych  i systematycznych badań;

2.       fakty te wydawały się łatwo sprowadzalne do zmian czysto ilościowych, co do których można się spierać, czy zasługują na miano rozwoju;

3.       Dotyczyły tylko części, nie zaś wszystkich ludzi dorosłych.

Powyższe teorie i badania doprowadziły do ugruntowania się poglądu, że właściwym przedmiotem psychologii rozwojowej są zmiany obserwowane u dzieci i młodzieży.

1