Chopin%20w%20poezji%20polskiej.pdf

Chopin

w poezji polskiej

Antologia

Cyprian Kamil Norwid (1821-83)

Fortepian Szopena

La musuque est chose éntrange!

Byron

L'art?... c'est l'art - et puis, voila tout.

Bérenger

Byłem u ciebie w te dni przedostatnie,

Niedocieczonego wątku - -

- Pełne, jak Mit,

Blade, jak świt...

- Gdy Ŝycia koniec szepce do początku:

,,N i e s t a r g a m C i ę j a – n i e! -

J a u w y d a t n i ę!..”

Byłem u ciebie w te dni przedostatnie,

Gdy podobniałeś – co chwila – co chwila

Do upuszczonej przez Orfeja liry,

W której się rzutu moc z pieśnią przesila,

I rozmawiają z sobą struny cztéry,

Trącając się

Po dwie – po dwie –

I szemrząc z cicha:

,,Z a c z ą ł Ŝ e o n

U d e r z a ć w t o n?...

C z y t a k i M i s t r z!... Ŝ e g r a...

c h o ć – o d p y c h a?...”

III

Szkic do portretu Fryderyka Chopina - Eugène'a Delacroix

Byłem u ciebie w te dni, Fryderyku!

Którego ręka... dla swojej białości

Alabastrowej – i wzięcia – i szyku –

I chwiejnych dotknięć, jak strusiowe pióro -

Mieszała mi się w oczach z klawiaturą

Z słoniowej kości...

I byłeś, jako owa postać, którą

Z marmurów łona,

Wyboru wierszy dokonał Janusz Nowosad według własnej antologii „Muzyka

płynąca z wierszy” (zbiór najpiękniejszych wierszy o muzyce autorstwa pol-

skich poetów, od Jana Kochanowskiego do Jana Twardowskiego) wydawnictwa

Polihymnia.

Niźli je kuto,

Odejma dłuto

Geniusz – wiecznego Pigmaliona!

VII

O Ty! – co jesteś Miłości – profilem,

Któremu na imię D o p e ł n i e n i e;

To – co w Sztuce mianują Stylem,

IŜ przenika pieśń, kształci kamienie...

O! Ty – co się w dziejach zowiesz E r ą

Gdzie zaś ani historii zenit jest,

Zwiesz się razem D u c h e m i Li t e rą

I ,, consummatum est ’’...

O! Ty – Do s k o n a ł e – w y p e ł n e n i e,

Jakikolwiek jest twój i gdzie... znak,

Czy w F i d i a s u? D a w i d z i e?

Czy w S z o p e n i e?

Czy w E s c h y l e s o w e j scenie?...

Zawsze – zemści się na tobie: BRAK!...

– Piętnem globu tego - niedostatek:

D o p e ł n i e n i e?... go boli!...

On – r o z p o c z y n a ć woli

I woli wyrzucać wciąŜ przed się – zadatek!

– Kłos?... gdy dojrzał, jak złoty kometa,

Ledwo, Ŝe go wiew ruszy,

Deszcz pszenicznych ziarn prószy,

Sama go doskonałość rozmieta...

A w tym, coś grał – i co? zmówił ton – i co powie,

Choć inaczej się echa ustroją,

NiŜ, gdy błogosławiłeś sam ręką Swoją

Wszelkiemu akordowi –

A w tym, coś grał: taka była prostota

Doskonałości Peryklejskiej,

Jakby staroŜytna która Cnota,

W dom modrzewiowy wiejski

Wchodząc, rzekła do siebie:

,,O d r o d z i ł a m s i ę w N i e b i e,

I s t a ł y m i s i ę a r f ą – w r o t a,

W s t ę g ą – ś c i e Ŝ k a...

H o s t i ę – p r z e z b l a d e w i d z ę z b o Ŝ e...

E m a n u e l j u Ŝ m i e s z a

N a T a b o r z e!”

I była w tym Polska, od zenitu

Wszechdoskonałości dziejów

Wzięta, tęczą zachwytu –

Polska – p r z e m i e n i o n y c h k o ł o d z i e j ó w!

TaŜ sama – zgoła,

Złoto – pszczoła!...

(Poznał – ci – Ŝebym ją – na krańcach bytu!...)

VIII

Oto patrz, Fryderyku!...to - Warszawa:

Pod rozpłomienioną gwiazdą

Dziwnie jaskrawa –

– Patrz, organy u Fary; patrz! Twoje gniazdo!

Ówdzie patrycjalne domy stare

Jak P o s p o l i t a – r z e c z,

Bruki placów głuche i szare,

I Zygmuntowy w chmurze miecz.

I – oto - pieśń skończyłeś - juŜ więcéj

Nie oglądam Cię - jedno słyszę:

Coś?... jakby spór dziecięcy –

– A to jeszcze kłócą się klawisze

O nie dośpiewaną chęć:

I trącając się z cicha,

Po ośm – po pięć –

Szemrzą: ,,P o c z ą ł Ŝ e g r a ć?

C z y n a s o d p y c h a?...”

Patrz!... Z zaułków w zaułki

Kaukaskie się konie rwą

Jak przed burzą jaskółki,

Wyśmigając przed pułki,

Po s t o – po s t o...

– Gmach zajął się ogniem, przygasł znów,

Zapłonął znowu oto pod ścianą

Widzę czoła oŜałobionych wdów

Kolbami pchane –

I znów widzę, acz dymem oślepian,

Jak przed ganku kolumny

Sprzęt podobny do trumny

Wydźwigają... runął... runął... Twój f o r t e p i a n!

Promethidion

(fragment)

B o g u m i ł

…Taka rozmowa była o Chopinie

(Który naczelnym u nas jest artystą):

– Co do mnie, polski ja w nim zamach cenię,

Nie melancholię romantyczno-mglistą,

I – chociaŜ małe mam wyobraŜenie

O sztuce – przecieŜ wiem, co jest muzyka,

I moŜe lepiej wiem od grającego:

Jeśli mi serce bierze i odmyka,

Jak ktoś do domu wchodzący własnego...

Ten!... co Polskę głosił, od zenitu

Wszechdoskonałości Dziejów

Wziętą, hymnem zachwytu –

Polskę – przemienionych kołodziejów,

Ten sam – runął – na bruki z granitu!

– I oto: jak zacna myśl człowieka,

Poterany jest gniewami ludzi,

Lub j a k – o d w i e k a

W i e k ó w w s z y s t k o, c o z b u d z i!

I – oto – jak ciało Orfeja,

Tysiąc Pasyj rozdziera go w części;

A kaŜda wyje: ,,N i e j a!...

N i e j a!” – zębami chrzęści –

……………………………………………….

Lecz Ty? – lecz ja? – uderzmy w sądne pienie,

Nawołując: ,,C i e s z s i ę, p ó ź n y w n u k u!

J ę k ł y – g ł u c h e k a m i e n i e:

I d e a ł – s i ę g n ą ł b r u k u ” – –

Nekrolog Fryderyka Chopina

(fragment)

Rodem Warszawianin,

sercem Polak,

a talentem świata obywatel

Fryderyk Chopin

zszedł z tego świata...

Fortepian Chopina to prawdziwe poetyckie arcydzieło. Wiersz ten powstał w 1865 roku. Zagęszcze-

nie metafor i głębia refleksji filozoficznych czyni go trudnym, wymagającym od czytelnika wnikliwe-

go zastanowienia. W wierszu odnajdujemy aŜ trzy wątki: historyczny-otóŜ 24 września 1863 roku do

generała Berga oddano strzały z Pałacu Zamoyskich w Warszawie. W odwecie Moskale zdemolowali

pałac wyrzucając na bruk fortepian Chopina; wątek wspomnieniowy-dotyczy ostatnich chwil kompo-

zytora, którego Norwid odwiedził krótko przed zgonem. Poeta opisuje „alabastrową rękę”, która deli-

katnie trącając klawisze wydobywa z nich zachwycające dźwięki. Oburzenie autora wywołuje wyrzu-

cenie instrumentu na bruk, stąd bolesna ironia w słowach „ideał sięgnął bruku”. Dla carskich Ŝandar-

mów nie istnieje piękno muzyki, nie słyszeli o Chopinie, którego poeta stawia na równi

z największymi twórcami w dziejach ludzkości, jak Fidiasz czy Ajschylos; wątek filozoficzny-cechą

wszystkiego na ziemi jest brak. Sztuka jest dopełnieniem, jest kształtem miłości, a w dziełach naj-

większych twórców zbliŜa się do boskiej doskonałości. NaleŜy do nich i Chopin. Dźwignięcie

i zrzucenie fortepianu łączy się w wierszu Norwida z męczeństwem Orfeusza. Nabiera symbolu ode-

pchnięcia sztuki przez współczesnych. Dopiero „późny wnuk” doczeka zmartwychwstania sztuki i

Polski.

Kornel Ujejski (1823-97)

Marsz pogrzebowy

(fragment)

Maria Konopnicka (1842-1910)

Gdy polonez chopinowski

Tajne struny serca ruszy,

Zawsze wtedy mam widzenie

Narodowej, polskiej duszy.

Tyle dzwonów! Gdzie te dzwony?

Czy w mej głowie huczą?

Kędy idą roje księŜy z taką pieśnią kruczą?

Tu przede mną o dwa kroki czarny wóz się toczy –

Jak mi ciemno! – ten wóz czarny ściemnił moje oczy.

Dusza ta mi się objawia

Nie w zamęcie, nie w wybuchu,

Ale w jakimś idealnym,

Postępowym, wiecznym ruchu.

Gdzieś w powietrzu krzyŜ jaśnieje; migają pochodnie,

A prowadzą mnie pod ręce, idę tak wygodnie,

Same prawie się podnoszą zatrętwiałe nogi,

Dobrze, dobrze, Ŝe mnie wiodą – nie znam Ŝadnej drogi.

Ruch ten wolnej chce przestrzeni,

By roztoczyć rytm wspaniały,

Jakichś ornych pól szerokich,

Jakichś pól ogromnych – chwały.

Idę, płynę niby śniący, bez myśli, bez woli,

Tylko w głowie, tylko w sercu coś mnie strasznie boli,

Coś zatapia w nich swe szpony, krzywe, ostre szpony,

A tu ciągle biją dzwony, a tu kraczą wrony...

Rytm jej to nie rytm wesela,

Lecz powagi i zapału,

Gdy, natchniona, w przyszłość kroczy

W jasnych łunach ideału.

Ha! Muzykę jakąś słyszę – pięknie grają, pięknie...

śar mam w oczach, a po twarzy coś zimnego cieknie.

Patrzą na mnie, ale zbliŜyć nikt się nie odwaŜa,

Musi coś być w mojej twarzy, co ludzi przeraŜa.

Mija czasy i stulecia,

Próg jej Ŝaden nie zatrzyma,

Idzie, jutrem zadumana,

Z utkwionymi w świat oczyma.

A wóz ciągną cztery konie okryte Ŝałobą,

A mnie ciągnie jakaś sitła, wlecze mnie za sobą..

Wielki BoŜe! ToŜ ta trumna wysuwa się ku mnie!

Tam zagadka mego bytu – w tej trumnie! w tej trumnie!

Idzie cała w orlich szumach,

Z chorągwianym piór szelestem,

W jakąś wielką zorzę ludów

Idzie Ŝywym manifestem.

W rocznic ę Chopina

W obcej gdzieś krainie

Kamień twój grobowy,

Cudze niebo płynie

Nad snem twojej głowy;

Cudze niebo chmurne

Rankiem grób twój rosi,

Cudzy wiatr ci echo

Cudzej pieśni nosi...

Ani twej mogiły

Nasza brzoza strzeŜe,

Ani świerk pochyły

Szepce tam pacierze,

Ani wierzby nasze

śałosnymi szumy

Budzą ciebie nocą

Z śmiertelnej zadumy...

Kazimierz Przerwa - Tetmajer (1865-1940)

Cie ń Chopina

Na wiejskie gaje, na kwietne sady,

Na pola hen,

Idzie nocami cień jego blady –

Cichy, jak sen.

Słucha jak szumią nad rzeką lasy

Owite w mgły;

Jak brzęczą skrzypce, jak huczą basy.

Z odległej wsi.

Kurhanu twojego

Bracia nie sypali,

Nasza złota zorza

Tobie się nie pali;

Nie palą się Tobie

Nasze gwiazdy drŜące,

Grobu twego nasze

Nie srebrzą miesiące...

Słucha jak szepcą drŜące osiny,

Malwy i bez;

I rozpłakanej słucha dziewczyny,

Jej skarg, jej łez.

Oj, nie miała matka

Szczęścia w swoich progach,

Oj, puściła synów

Po rozstajnych drogach!

Oj, Ŝyły tam syny

W długiej poniewierce,

Oj, oddały matce

Swe pęknięte serce.

W wodnych wiklinach, w blasku księŜyca,

W północny chłód,

Rusałka patrzy nań bladolica

Z przepastnych wód.

Słucha jęczących dzwonów pogrzebnych,

Ich wielkich łkań,

I rozpłakanych kędyś podniebnych

Gwiazd błędnych drgań...

Słucha jak serca w bólu się kruszą

I rwą bez sił –

Słucha wszystkiego co jego duszą

Było, gdy Ŝył..

Mazurek Chopina

Panieneczka, panieneczka

Czesze złoty włos,

Śpiewa sobie: kogo zechcę,

Powiodę za nos!

Mam metodę doskonałą:

Uśmiecham się na początku,

Potem buzi dam, a potem

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: