sterylizacja[1].pdf

METODY NISZCZENIA DROBNOUSTROJÓW

Drobnoustroje występujące w środowisku człowieka różnią się wrażliwością na działanie

czynników fizycznych i chemicznych. W zależności od stopnia oporności termicznej

wyróżniono trzy grupy drobnoustrojów:

1 0 oporności: Do grupy tej należą bakterie niezarodnikujące, drożdże i większość wirusów;

giną w temp. 100 0 C w czasie 2-5 minut, w temp. 121 0 C (autoklaw) po 1 min.,

w temp. 160 0 C w czasie 1-2 minut..

2 0 oporności: Grupa ta obejmuje drobnoustroje zarodnikujące: laseczki wąglika , zgorzeli

gazowej; giną w temp. 100 0 C w czasie 5-10 minut, w temp. 121 0 C w czasie 3

minut, w temp. 160 0 C po 4-6 min.

3 0 oporności: Oporność taka charakteryzuje np. laseczki tężca, jadu kiełbasianego

(z wyjątkiem typu E); giną w temp. 100 0 C w czasie 1-5 godzin, w temp.

121 0 C w czasie 5-12 minut, w temp. 160 0 C w czasie 6-30 minut.

Dekontaminacja jest procesem prowadzącym do usunięcia lub zniszczenia drobnoustrojów.

Do metod dekontaminacji należą: sanityzacja, dezynfekcja i sterylizacja.

Właściwy dobór metod dekontaminacji jest zależny od ryzyka przeniesienia zakażenia.

Zgodnie z zaleceniami CDC ( Center for Disease Control ) w środowisku szpitalnym

uwzględnione są trzy kategorie przedmiotów : wysokiego ( critical ), średniego ( semicritical )

i niskiego ( noncritical ) ryzyka:

•

przedmioty wysokiego ryzyka przeniesienia zakażenia kontaktują się z jałowymi

tkankami; są to narzędzia chirurgiczne, wszczepy, igły, cewniki naczyniowe i moczowe;

przedmioty należące do tej kategorii bezwzględnie muszą być jałowe (jednorazowe lub

sterylizowane).

przedmioty średniego ryzyka przeniesienia zakażenia kontaktują się z błonami

śluzowymi lub uszkodzoną skórą; są to endoskopy, zestawy do intubacji; w zależności od

możliwości technicznych przed użyciem należy poddać je sterylizacji lub dezynfekcji

wysokiego stopnia.

przedmioty niskiego ryzyka przeniesienia zakażenia kontaktują się jedynie z

nieuszkodzoną skórą (baseny, mankiety do mierzenia ciśnienia, bielizna pościelowa,

wyposażenie sal); wymagają mycia i okresowej dezynfekcji ze względu na ryzyko wtórnej

transmisji przez ręce personelu i sprzęt medyczny.

•

Definicje

Sanityzacja to usuwanie widocznych zabrudzeń i zanieczyszczeń a wraz z nimi także

większości drobnoustrojów (mycie, odkurzanie, malowanie).

Dezynfekcja: proces, w wyniku którego ulegają zniszczeniu formy wegetatywne

drobnoustrojów (pozostają spory bakteryjne i tzw. „powolne” wirusy).

Antyseptyka: dezynfekcja skóry, błon śluzowych, uszkodzonych tkanek z zastosowaniem

preparatów nie działających szkodliwie na tkanki ludzkie.

Sterylizacja: proces prowadzący do zniszczenia wszystkich żywych form drobnoustrojów.

Aseptyka: sposób postępowania, którego celem jest zapobieganie zakażeniom tkanek

i skażeniom jałowych powierzchni.

Dezynfekcja wysokiego stopnia oprócz form wegetatywnych niszczy także prątki gruźlicy,

nterowirusy i niektóre formy przetrwalnikowe.

DEZYNFEKCJA

Dezynfekcja to proces zależny od wielu czynników. Skuteczność dezynfekcji jest wprost

proporcjonalna do czasu działania i stężenia preparatu dezynfekującego, wzrasta także wraz

ze wzrostem temperatury i wilgotności. Podwyższone pH obniża aktywność fenoli,

podchlorynów i związków jodu a zwiększa aktywność czwartorzędowych zasad amoniowych.

Obecność substancji organicznych może ograniczać działanie przeciwdrobnoustrojowe

preparatów dezynfekujących np. w wyniku tworzenia z nimi nieaktywnych związków.

Dezynfekcję można przeprowadzić przy użyciu metod termicznych, termiczno-chemicznych

lub chemicznych.

• Dezynfekcja termiczna przebiega z wykorzystaniem wody o temp.93 0 C lub pary wodnej

o temp. 105-110 0 C i nadciśnieniu 0.5 atmosfery. Stosowana jest do odkażania bielizny,

naczyń, wyposażenia sanitarnego. Zaletą tej metody jest możliwość monitorowania

procesu i brak toksyczności.

Szczególnym przypadkiem jest pasteryzacja polegająca na jednorazowym krótkotrwałym

podgrzaniu cieczy do temperatury < 100 0 C (60-80 0 C) i natychmiastowym oziębieniu do

temp. pokojowej. Proces ten ma zastosowanie zwłaszcza w przemyśle spożywczym.

• Dezynfekcja chemiczno-termiczna jest połączeniem działania środków chemicznych

oraz ciepła (60 0 C). Środki chemiczne stosowane są w tej metodzie w znacznie niższych

stężeniach. Metoda służy do dezynfekcji sprzętu wrażliwego na wysoką temperaturę.

• Dezynfekcja chemiczna to dezynfekcja przy użyciu roztworów preparatów chemicznych

o różnych właściwościach. Substancje aktywne to związki na bazie chloru, związki

nadtlenowe, czwartorzędowe związki amoniowe, alkohole, aldehydy i pochodne fenolu.

Wybór odpowiedniego preparatu jest zależny od znanego lub spodziewanego skażenia,

rodzaju dezynfekowanego materiału i toksyczności środka.

Związki chemiczne wykorzystywane w dezynfekcji

Związki powierzchniowo czynne niszczą błonę lipidową zaburzając uporządkowanie

białek i lipidów tworzących błonę

1. Związki kationowe. Czwartorzędowe związki amoniowe naładowane dodatnio łączą

się z ujemnie naładowanymi grupami fosforanowymi fosfolipidów zwiększając

przepuszczalność błony komórkowej. Do związków tej grupy należą np. chlorek

alkilodimetylobenzyloamoniowy (Sterinol) i chlorek cetylopirydynowy (Halset).

2. Związki anionowe. Mydła, kwasy tłuszczowe dysocjują w roztworze a ich ujemnie

naładowana, rozpuszczalna forma łączy się z lipidami błony komórkowej powodując

jej przerwanie. Ich aktywność skierowana jest zwłaszcza przeciwko Gram-dodatnim

bakteriom. Do związków anionowych należy np. siarczan sodowy oleoilu (Duponol).

3. Związki niejonowe. Są to rozpuszczalniki organiczne przerywające błonę lipidową.

Do grupy tej należą związki fenolowe, heksachlorofen, alkohole. Związki fenolowe

(Lizol), charakteryzuje słaba aktywność przeciwwirusowa, toksyczność, drażniący

zapach i wrażliwość na obecność substancji organicznych w środowisku.

Heksachlorofen jest słabo rozpuszczalny (używany w postaci pudrów i zasypek),

szczególnie aktywny wobec gronkowców, toksyczny wobec komórek układu

nerwowego. Alkohole (metanol, etanol, izopropanol) są stosowane głównie w

antyseptyce.

Związki denaturujące białko

1. Kwasy i zasady ze względu na skrajne wartości pH zaburzają trzeciorzędową

strukturę białek. Środki te stosowane są głównie do konserwacji żywności np. kwas

benzoesowy, salicylowy, mlekowy.

2. Metale ciężkie (rtęć, srebro arsen) wiążą się z grupami sulfhydrolowymi białek.

Reakcja ta jest podstawą inaktywacji enzymów, w których grupy sulfhydrolowe

stanowią centra aktywne. Preparaty zawierające metale ciężkie ze względu na swoją

toksyczność są stosowane miejscowo (np. azotan srebra).

3. Związki utleniające oddziałują na białka i kwasy nukleinowe . Nadtlenek wodoru jest

stosowany w antyseptyce (3% - woda utleniona). Preparaty zawierające aktywny

chlor (chloramina, podchloryn sodu, podchloryn wapnia) są szczególnie aktywne

wobec wirusów, aktywność tą zmniejsza obecność substancji organicznych. W

środowisku kwaśnym gwałtownie uwalniany jest chlor w stężeniu szkodliwym dla

zdrowia. Związki chloru są nietrwałe, ulegają inaktywacji pod wpływem światła,

ciepła i wilgoci. Preparaty nadtlenowe ( kwas nadoctowy, nadboran sodu,

nadsiarczan potasu) mają podobny zakres działania do preparatów chlorowych i ze

względów ekologicznych zastępują je w wielu krajach.

4. Związki alkilujące denaturują białko i kwasy nukleinowe zmieniając stopień

utlenowania ich grup czynnościowych. Do związków tych należą aldehydy (aldehyd

glutarowy, aldehyd mrówkowy) charakteryzujące się szerokim spektrum działania

obejmującym bakterie (w tym prątki gruźlicy), wirusy, grzyby oraz formy

przetrwalnikowe drobnoustrojów. Aldehydy z wyboru są środkami stosowanymi do

dekontaminacji sprzętu medycznego. Roztwory zasadowe aldehydu glutarowego

charakteryzuje wysoka efektywność, niska temp. działania (20-25 0 C), i krótka

trwałość. Roztwory kwaśne są trwalsze, działają w wyższej temp. (50-60 0 C).

Aldehyd mrówkowy będzie omówiony w części dotyczącej sterylizacji. Ze względu

na właściwości toksyczne aldehydy nie powinny być stosowane do dezynfekcji

dużych powierzchni, ich użycie należy ograniczyć także na oddziałach dziecięcych.

Roztwory środków dezynfekcyjnych należy używać zgodnie z ich przeznaczeniem,

uwzględniając wymagane w danych okolicznościach spektrum działania ( bakteriobójcze,

prątkobójcze, grzybobójcze, wirusobójcze, sporobójcze), w ściśle określonym czasie i

odpowiednim stężeniu. Do dezynfekcji powierzchni stosuje się roztwory preparatów

działające skutecznie w czasie 15 minut. Roztwory preparatów działające w dłuższym czasie

są stosowane do dezynfekcji sprzętów i przedmiotów, które można zanurzyć lub wypełnić

płynem dezynfekujacym.

Preparaty dezynfekcyjne objęte są ustawą z dn. 10 października 1991 r. Dz. U. Nr 105, poz. 452 i zgodnie z

decyzją Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej podlegają opiniowaniu przez Państwowy Zakład Higieny,

który okresowo publikuje listę pozytywnie zaopiniowanych preparatów przeznaczonych do stosowania w

zakładach opieki zdrowotnej.

Kontrola skuteczności chemicznych środków dezynfekcyjnych jest możliwa pośrednio, na

podstawie jakościowych i ilościowych badań mikrobiologicznej czystości powierzchni.

Do metod dezynfekcji można zaliczyć także promieniowanie UV stosowane do eliminacji

drobnoustrojów obecnych w powietrzu i na powierzchniach. Promieniowanie UV nie

penetruje w głąb ciał stałych i cieczy.

Szczególna metodą jest filtracja pozwalająca na eliminację drobnoustrojów z płynów

ciepłochwiejnych (np. roztwory zawierające antybiotyki, białka). Skuteczność filtracji zależy

od wielkości porów, a jakość - od materiału z jakiego wykonano element filtrujący. Znane są

filtry z ziemi okrzemkowej, porcelanowe, z azbestu włóknistego, ze spiekanego szkła oraz

membranowe. Zatrzymują one bakterie i grzyby, a filtry membranowe - także wirusy.

Zasada sączenia oparta jest na podciśnieniu w pojemniku zbierającym przesącz (filtr

osadzony na kolbie podłączonej do pompy próżniowej) lub nadciśnieniu wywieranym na

roztwór poddany filtracji (strzykawka z nasadką filtrującą).

STERYLIZACJA

Sterylizacji poddawane są narzędzia i sprzęt kontaktujący się z jałowymi tkankami.

Oczekiwany efekt (sterylny produkt) osiągany jest w wyniku :

• prawidłowego przygotowania materiałów do sterylizacji

• prawidłowego doboru metod sterylizacji

• poprawności procesu sterylizacji

• odpowiedniego przechowywania materiałów po sterylizacji

Przygotowanie materiałów do sterylizacji.

Użyte narzędzia lub sprzęt medyczny poddawane są dezynfekcji wstępnej,

myte pod bieżącą wodą o jakości wody pitnej lub w myjniach automatycznych (ważne jest

dokładne oczyszczenie powierzchni z substancji organicznych), suszone, przeglądane,

konserwowane i pakowane w włókniny, rękawy papierowo-foliowe i papierowe, torby. Na

opakowaniu powinna znaleźć się data sterylizacji lub data ważności oraz rodzaj zawartości w

przypadku opakowań nieprzezroczystych.

Zasady wyboru metod sterylizacji.

Dobór czynnika sterylizującego jest zależny przede wszystkim od rodzaju sterylizowanego

materiału - proces sterylizacji nie może uszkadzać lub zmieniać jego właściwości. W

przypadku sprzętu o długich, wąskich kanałach istotna jest dobra penetracja czynnika

sterylizującego. Ze względów ekonomicznych ważny jest także szybki czas działania,

niezawodność, niska cena i tania eksploatacja sterylizatorów. Czynnik sterylizujący powinien

charakteryzować się również brakiem toksyczności dla ludzi i środowiska.

Rodzaje sterylizacji

Sterylizacja wysokotemperaturowa:

bieżąca para wodna

para wodna w nadciśnieniu

suche gorące powietrze

promieniowanie podczerwone

Sterylizacja niskotemperaturowa:

tlenek etylenu

promieniowanie jonizujące

formaldehyd

plazma gazu

Do sterylizacji niskotemperaturowej, chemicznej zaliczana jest także sterylizacja kwasem

nadoctowym, nadtlenkiem wodoru i ozonem.

Sterylizacja wysokotemperaturowa

Sterylizacja bieżącą parą wodną (tyndalizacja) przeprowadzana jest w aparatach Kocha

lub Arnolda. Wyjaławiany materiał jest poddawany trzykrotnie działaniu pary wodnej przez

20-30 minut w odstępach 24-godzinnych. Po każdym ogrzaniu materiał jest ochładzany i

pozostawiany w temperaturze pokojowej. Temperatura pary wodnej (~100 0 C) niszczy formy

wegetatywne drobnoustrojów. Formy przetrwalnikowe obecne w sterylizowanym materiale w

fazie temperatury pokojowej przechodzą w formy wegetatywne niszczone w kolejnym cyklu

podgrzania. Tyndalizacja jest stosowana do wyjaławiania płynów, maści i kremów

zawierających substancje wrażliwe na działanie temperatury powyżej 100 0 C.

Sterylizacja parą wodną w nadciśnieniu przebiega z wykorzystaniem nasyconej pary

wodnej w nadciśnieniu 1atm. (temp. 121 0 C, czas: 15 min.) lub 2 atm. (temp. 132 0 C, czas: 5

min.). Proces ten odbywa się w autoklawach przepływowych, w których powietrze wypierane

jest z komory sterylizatora parą wodną, lub próżniowych, gdzie wstępnym etapem procesu

jest wytworzenie próżni w komorze. Skuteczność sterylizacji jest zależna od całkowitego

usunięcia powietrza z komory sterylizatora i od jakości pary wodnej np. jakość tą obniżają

zanieczyszczenia chemiczne obecne w twardej wodzie.

Para wodna ma dobre właściwości penetrujące, w krótkim czasie niszczy drobnoustroje

powodując koagulację białek i nie jest toksyczna dla środowiska jest stosowana do sterylizacji

narzędzi, sprzętu, bielizny, rękawic itp. Przeciwwskazaniem do sterylizacji tą metodą jest

wrażliwość materiałów na temperaturę i wilgotność.

Sterylizacja suchym gorącym powietrzem przeprowadzana jest w dwóch rodzajach

aparatów: aparatach z wymuszonym obiegiem powietrza ( temp. 160 0 C, czas: 60 min. lub

temp. 180 0 C, czas: 15 min.) i aparatach z naturalnym obiegiem powietrza (temp. 160 0 C,

czas: 120 min. lub temp. 180 0 C, czas: 30 min.). Sterylizacja ta ma liczne wady np. zła

penetracja suchego powietrza, wysoka temperatura i długi czas trwania procesu. Wewnątrz

komory sterylizacyjnej istnieją różnice temperatur (dopuszczalne do 15 0

C wg Polskiej

Normy) co wiąże się z ryzykiem błędu sterylizacji.

Suche gorące powietrze dopuszczalne jest w przypadku sterylizacji przedmiotów szklanych,

maści, pudrów, substancji oleistych. Sterylizacja suchym gorącym powietrzem ze względu na

wady i ograniczenia oraz ze względów ekonomicznych jest wycofywana w krajach Europy

zachodniej; w Polsce proponowane jest wycofanie tej metody do 2003 roku.

Promieniowanie podczerwone (niejonizujace, nieprzenikliwe) jest metodą przemysłową

stosowaną do sterylizacji sprzętu medycznego (igły, strzykawki). Sterylizowany materiał

zamknięty w metalowych pojemnikach jest poddawany promieniowaniu przez dziesięć minut

(temp. procesu: 190 0 C).

Sterylizacja niskotemperaturowa

Sterylizacja niskotemperaturowa umożliwia wyjaławianie materiałów wrażliwych na

temperaturę i wilgoć

Metody podstawowe:

tlenek etylenu

Rzadziej:

nadtlenek wodoru

formaldehyd

ozon

plaz a

kwas nadoctowy

Metoda przemysłowa:

promieniowanie jonizujące

Sterylizacja tlenkiem etylenu

Tlenek etylenu (TE) niszczy drobnoustroje w wyniku alkilacji (zastąpienia atomu wodoru

grupą alkilową) białek, DNA i RNA. Parametry sterylizacji są zależne od zastosowanej

technologii: stężenie TE 300-1200 mg / l; wilgotność 30-90%; temperatura 30-65 0 C;

czas 2-7 godzin (zwykle 2-4).

TE przenika w głąb tworzywa ulegając adsorbcji, co wiąże się z koniecznością degazacji po

zakończeniu procesu sterylizacji. Czas degazacji jest określany przez producenta sprzętu, trwa

zwykle 12 godzin w temp. 50 0 C (w aeratorze) lub 7 dni w temperaturze pokojowej. TE działa

mutagennie i karcinogennie, jest toksyczny w stężeniu 10-krotnie niższym niż wyczuwalne.

Sterylizacja tlenkiem etylenu przebiega z wykorzystaniem czystego TE (100%) lub w

mieszaninie TE z hydroksyfreonem (9%) oraz dwutlenkiem węgla (8.5%). Sterylizacja w

100% TE przebiega w podciśnieniu co ogranicza możliwość uwalniania gazu do środowiska

w przypadku nieszczelności systemu. Sterylizacja w mieszaninie TE z innym gazem

przebiega w nadciśnieniu i trwa dłużej. W przypadku mieszaniny TE i dwutlenku węgla błąd

sterylizacji może być spowodowany skłonnością do rozwarstwiania się mieszaniny

sterylizującej. Z powodu uszkadzania warstwy ozonowej od 1995 r. obowiązuje zakaz

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: