Systemy transkrypcjiużywane w fonetycei fonologii polskiej
Międzynarodowy system transkrypcji IPA (International Phonetic Alphabet) był tworzony w oparciu o fonetykę i fonologię języków zachodnioeuropejskich i nie jest zbyt dobrze dostosowany do języka polskiego. Transkrypcja IPA nie zawiera na przykład osobnych znaków dla afrykat, które bezzasadnie traktuje się jako grupy złożone z dwóch spółgłosek. Język polski, podobnie jak inne języki słowiańskie, odróżnia np. połączenie [ts] od afrykaty [ʦ]. Różnica w zapisie jest jak widać minimalna i może prowadzić do nieporozumień. Używanie zapisu z łuczkiem [ʦ̑] zamiast znaku złożonego [ʦ] wyklucza takie nieporozumienia, ale jest znów kłopotliwe w poligrafii. Poza tym zarówno użytkownicy języków słowiańskich, jak i slawiści, mają świadomość, że afrykaty są pojedynczymi głoskami, a nie połączeniami głosek, jak sugeruje transkrypcja IPA. W odniesieniu do języka polskiego dodatkowym problemem był do niedawna (a w praktyce jest nadal) brak symboli IPA dla pewnych dźwięków występujących w polskiej fonetyce, o czym niżej.
Z wyżej omówionych względów w slawistyce używa się najczęściej specjalnego systemu transkrypcji, zwanego alfabetem slawistycznym. Jego nieco zmodyfikowana wersja stosowana jest również na dalszych stronach tej witryny.
W poniższej tabeli zestawiono oba systemy oraz zamieszczono szczegółowe uwagi odnośnie stosowania pewnych symboli. Skrót AS oznacza alfabet slawistyczny.
W obu systemach transkrypcji zapis w nawiasach ukośnych /t/ oznacza transkrypcję fonologiczną, a zapis w nawiasach kwadratowych [t] – transkrypcję fonetyczną.
System
Przykład
Ortografia
Uwagi
AS
IPA
FONEMY
Samogłoski ustne
a
/mama/
mama
Symbol /a/ w alfabecie slawistycznym oznacza niską samogłoskę centralną. IPA nie ma symbolu dla takiej samogłoski, zastępczo stosuje się symbol dla samogłoski przedniej /a/.
e
ɛ
/eva/
/ɛva/
Ewa
Symbole /e/, /o/ są prostsze; złożone [ė], [ȯ] (t.j. IPA [e], [o]) oznaczają ich warianty pozycyjne (alofony).
o
ɔ
/rok/
/rɔk/
rok
i
/liǯba/
/liʤ̑ba/
liczba
y
ɨ
/być/
/bɨʨ̑/
być
Symbol /y/ jest zgodny z ortografią.
u
/muχa/
/muxa/
mucha
Samogłoski nosowe
ą
ã
/šąsa/
/ʃãsa/
szansa
Tak zwane samogłoski nosowe w języku polskim są w rzeczywistości dwugłoskami, jednak w starszych pracach można spotkać podane tutaj symbole. Zob. także uwaga 1. W AS używa się także symboli /ã ẽ ĩ/.
ę
ɛ̃
/męsḱi/
/mɛ̃sci/
męski
ǫ
ɔ̃
/vǫsḱi/
/vɔ̃sci/
wąski
į
ĩ
/įstyŋkt/
/ĩstɨŋkt/
instynkt
y̨
ɨ̃
/ry̨štok/
/rɨ̃ʃtɔk/
rynsztok
ų
ũ
/kųšt/
/kũʃt/
kunszt
Półsamogłoski
i̯
j
/moi̯e/
/mɔjɛ/
moje
coliberek44